E a Apinga Kia Kite Koe no Runga i te Kopaeanga

I muri ake i te akara anga i te kino tei tupu, ka rave te pu o te are i tetai ikianga​—me ka takore me ka akameitaki akaou i te are.

AITEITE katoa ainei te reira ki toou akaipoipo? Penei kua pikikaa mai toou tokorua ia koe me kore kare koe e mataora akaou ana no te au manamanata tei tupu i roto i to korua pirianga. Me koia ia, penei ka akakite koe kia koe uaorai e, ‘Kare maua e inangaro akaou ana i tetai e tetai’ me kore ‘Kare maua e tau ana ki tetai e tetai’ me kore ‘Kare maua i kite ana eaa ta maua e rave ra i to maua akaipoipoanga.’ Ka manako katoa rai koe e, ‘Penei ka tatara maua.’

I mua ake ka iki rapurapu ei i te akamutu i toou akaipoipo, e akamanako ana. Kare te kopaeanga e akamutu ana i te au taitaia o te oraanga. I tetai tua, e taui putuputu ana te reira mei tetai au manamanata ki tetai atu. I roto i tana puka The Good Enough Teen, te akamatakite maira a Dr. Brad Sachs e: “E manako moemoea ana te au tokorua tei akatakake no runga i te kopaeanga meitaki tikai​—te au manamanata kino tupu poitirere ua e te putuputu, ka monoia e te turanga ponuiaau e te oaoa. Inara e moemoea ua taua turanga ra mei tetai akaipoipo meitaki tikai.” E mea puapinga tikai i reira, kia akakite meitakiia atu e kia akara meitaki i te uianga no runga i te tika anga tikai o te kopaeanga.

Te Pipiria e te Kopaeanga

Kare te Pipiria e akamanako meangiti ana i te kopaeanga. Te akakite maira te reira e te manako ra te Atua ko Iehova i te kopae puapinga kore anga i tetai tokorua ei mea pikikaaanga e ei mea rikarika, penei ma te akakoroanga i te akaipoipo i tetai tokorua ke. (Malaki 2:​13-​16) E pirianga tinamou te akaipoipo. (Mataio 19:6) E manganui te au akaipoipo tei takake no te au tumu rikiriki ua te ka rauka i te akonoia, naringa e kua akakore tetai tokorua i te ara a tetai.​—Mataio 18:21, 22.

I taua taime rai, e tai tumu te akatika ra te Pipiria i te kopaeanga e te akaipoipo akaou anga​—te pirianga ainga i vao ake i te akaipoipo. (Mataio 19:9) No reira, me kua kite koe kare toou tokorua i vai tiratiratu ana, e tikaanga toou i te takore i te akaipoipo. Kare tetai ke e tau kia oronga mai i to ratou uaorai manako, e kare te akakoroanga o teia atikara i te akakite atu kia koe eaa taau ka rave. I te openga, ko koe anake ua te ka na roto atu i te tupu anga tau kore; no reira, ko koe anake ua te ka rave i te reira ikianga.​—Galatia 6:5.

Noatu ra, te akakite maira te Pipiria e: “Te akara meitaki ra te tangata akono ra i tona takainga.” (Maseli 14:15) No reira, noatu e tumu anga tau toou mei te Tuatua Tapu no te kopaeanga, e mea meitaki kia akamanako pakari koe eaa te ka tupu mai no te reira takainga. (1 Korinetia  6:​12) “Penei te manako ra tetai pae e ka iki viviki ratou i te reira,” i karanga ai a David, no Peritane mai. “No te mea i na roto ana au i te kopaeanga, te akakite atu nei au i taku i kite mai e te anoanoia ra te tuatau kia akamanako meitaki no runga te au mea.” *

Ka akamanako ana tatou e a tumu puapinga ka anoanoia koe kia akamanako. Ia tatou e akamanako ra, e akara e kare te aronga tataki tai tei kopae i taiku mai ana e kua rave ratou i te ikianga tarevake. Inara, te akakite maira ta ratou au tuatua e kua tupu putuputu mai tetai au akaaoanga i roto i te au marama pera katoa i te au mataiti i muri ake te akamutu anga te akaipoipo.

1 Manamanata no te Pae Moni

Ko Daniella, no Itaria mai, e 12 mataiti i te akaipoipo anga i kite mai ei aia e kua piri ana tana tane ki tetai vaine i te angaanga. “I te taime i kite mai ei au,” i karanga ai a Daniella, “kua nui te vaine e ono marama.”

I muri ake i tetai tuatau akatakake anga, kua iki a Daniella i te tatara. “Kua tauta au kia kore toku akaipoipo e takake,” i tuatua ai aia, “inara kua vai tiratiratu kore ua atu rai taku tane.” Kua manako a Daniella e kua rave aia i te ikianga tau. Inara, kua tuatua aia e: “I te mataraanga maua, kua kino atu toku turanga pae moni. Tetai taime kare au e kaikai ana i te aiai. E inu ua ana au i tetai karati u.”

Kua tupu katoa te reira tu kino kia Maria, i Paniora. “Kare taku tane mua e turuturu mai ana ia matou i te pae moni,” i karanga ai aia, “e e angaanga pakari ana au i te tutaki i tana kaiou. Kua neke katoa au mei roto mai i tetai are meitaki ki tetai apatimani meangiti i roto i tetai ngai kino.”

Mei ta teia au tupuanga e akaari maira, e akatupu putuputu ana tetai akaipoipo tei matara kia kino atu te turanga o te au vaine i te pae moni. E tika rai, kua akakite mai tetai apiianga e itu mataiti i Europa e, e kake atura te moni a te au tane ki runga mei te 11 patene i muri ake i te kopaeanga, te topa maira te moni a te au vaine ki raro i te 17 patene. “E ngata tikai te reira no tetai au vaine,” i karanga ai a Mieke Jansen, te akaaere o te apii, “no te mea ka akono ratou i te tamariki, ka kimi i tetai angaanga pera katoa ka akono i to ratou turanga ngakau taitaia no te kopaeanga.” Kua kite mai te Daily Telegraph i London e te karanga ra tetai au roia, e ko taua au tumu ra te “maro ra i te tangata kia akamanako meitaki tikai no runga i te akatakake anga.”

Te ka tupu mai: Me tatara koe, ka meangiti mai taau moni. Penei ka neke katoa koe. Me rauka ia koe te tikaanga no te tamariki, penei ka ngata i te akono ia koe uaorai e te akono meitaki anga i te au anoano o taau tamariki.​—1 Timoteo 5:8.

 2 Au Manamanata ei Metua

“Kua poitirere tikai au i te rongo anga e kare taku tane i vai tiratiratu ana,” i karanga ai tetai vaine i Peritane ko Jane tona ingoa. “Pera katoa, kua mamae tikai toku ngakau i te akamanako anga e kua iki tikai aia i te akaruke ia matou.” Kua tatara a Jane i tana tane. Te irinaki ra rai aia e kua rave aia i te ikianga tau, inara kua akatika aia e: “E tai akaaoanga taku i aro atu, te riro anga ei mami e ei tati katoa no te tamariki. Naku anake ua e rave ana i te au ikianga ravarai.”

Te aiteite katoa ra te turanga ki to Graciela, tetai vaine tei tatara i Paniora. “Kua orongaia mai te tikaanga katoa kiaku kia akono i taku tamaiti e 16 ona mataiti,” i tuatua ai aia. “Inara e ngata tikai te tuatau mapuanga, e kare au i papa meitaki no te utuutu anga i taku tamaiti ko au anake ua. E aue ua ana au i te au ra e te au po. Kua manako mai au e puapinga kore ua au ei metua vaine.”

Ka aro katoa atu te au metua te akono takake ra i te tamariki i tetai atu au manamanata​—no te uriuri manako anga ki te tokorua mua no runga i te au manamanata ngata no te tuatau atoroanga, turuturu anga i te tamaiti, e te akoanga. Kua tuatua a Christine, tetai metua vaine tei tatara i Marike e: “Kare i te mea mama i te akatupu i tetai pirianga ki toou tokorua mua. E maata tikai te au manako ngakau e o mai ana ki roto, e me kare koe e matakite, ka taangaanga koe i taau tamaiti kia rauka mai taau e inangaro ra mei roto mai i taua au akanoonooanga ra.”

Te ka tupu mai: Kare te au akanoonooanga a te akavaanga no runga i te tikaanga no te akono i te tamariki e tau ana ki taau e inangaro ra. Me te akono takake ra korua i te tamariki, kare toou tokorua mua e manako tau mai no runga i taau e inangaro ra no tei akanoonooia i mua atu ana no te atoroanga, te turuturu anga pae moni, e te vai atura.

3 Ta te Kopaeanga ka Akatupu Kia Koe

Maata te taime kua pikikaaia a Mark, no Peritane mai, e tana vaine. “Te rua o te taime,” kua tuatua aia e, “kare e rauka iaku i te akakoromaki i te akamanako anga e ka tupu akaou te reira.” Kua kopae a Mark i tana vaine, inara te inangaro ra rai aia i tana vaine. “Me tuatua tau kore mai te au tangata no tetai apinga no runga iaia, te manako maira ratou e te tauturu maira ratou iaku; inara  kare ratou e tauturu mai ana,” i karanga ai aia. “Ka vai ua rai te reira inangaro no tetai tuatau roa.”

Kua mamae ngakau katoa a David, tei taikuia i mua atu ana, te kite anga aia e kua piri ana tana vaine ki tetai tangata ke. “Kare rava au i irinaki ana,” i karanga ai aia. “Inangaro tikai au i te akapou i te ra katoatoa o toku oraanga kiaia e ki ta maua tamariki.” Kua iki a David i te tatara, inara kua akatupu te kopaeanga iaia kia ekoko no runga i tona oraanga ki mua. “E manako ana au e me ka inangaro tikai mai tetai vaine iaku me kore me ka tupu akaou te kopaeanga me akaipoipo akaou au,” i karanga ai aia. “Kua taitaia tikai au.”

Me kua tatara koe, ka kite mai koe i te au manako ngakau tukeke. I tetai tua ra, ka vai rai toou inangaro no teia tangata tei riro mai ana korua ei kopapa okotai. (Genese 2:​24) I tetai tua ra, ka riri koe no te mea i tupu mai. “Noatu eia au mataiti i topa,” i tuatua ai a Graciela, tei taikuia i mua atu ana, “ka ngaro toou manako, ka taakamaia, e ka manako puapinga kore ua koe. Ka maara ia koe i te au tuatau mataora mei toou akaipoipo, e ka manako koe e: ‘E akakite ua mai ana aia kiaku e kare e rauka iaia i te noo koia anake ua me kare au. Te pikikaa ua maira ainei aia? Eaa ra teia i tupu ei?’”

Te ka tupu mai: Ka akamoupuku ua koe i toou riri no runga i te au tu kino ta toou tokorua i rave kia koe. I tetai au taime, e maata te manako taitaia e ko koe anake ua.​—Maseli 14:29; 18:1.

4 Ta te Kopaeanga ka Akatupu ki te Tamariki

“E mamae ngakau tikai,” i karanga ai a José, e metua tane tei tatara i Paniora. “Te tuatau kino roa atu koia oki te kite mai anga au e ko tetai mai tangata ra ko te tane a toku tuaine. Inangaro tikai au kia mate au.” Kua kite mai a José e ko tana nga tamaroa​—e rua e te a mataiti⁠—kua taitaia katoa raua i ta to raua metua vaine i rave. “Kare raua e marama ana e i ariki ana i teia turanga,” i karanga ai aia. “Kare raua i marama ana e eaa to raua metua vaine i noo ei ki to raua angakara e eaa au i apai mai ei ia raua ki konei iaku e  kua neke atu ki ko i toku tuaine e toku metua vaine. Me ka aere au ki tetai ngai ke, ka ui mai raua e, ‘Aea koe e oki mai ei ki te kainga?’ me kore ka tuatua mai raua e, ‘Tati, eaa koe e akaruke ia maua!’”

E ngaropoina putuputuia ana te tamariki i roto i te tuatau pekapeka anga o te kopaeanga. Inara akapeea ra me kare te nga metua e noo au ana? I roto i taua turanga ra, ‘e meitaki atu ainei te kopaeanga no te tamariki’? I te au mataiti i topa akenei, kua tauetonoia tera manako​—me kare tikai e maata roa ana te manamanata i roto i te akaipoipo. Te akakite maira te puka The Unexpected Legacy of Divorce e: “E manganui te aronga mamaata tei piritiaia i roto i te au akaipoipo kare e mataora tikai ana e ka poitirere i te kite mai e te mareka ua ra te tamariki. Kare ratou e kea atu ana e me te moe takake ra a Mami raua ko Tati, ko tera ua ra kia noo kapiti ua te ngutuare tangata.”

E tika rai, te kite putuputu ra te tamariki i te pekapeka i rotopu i nga metua, e ka akatupu te pekapeka o te akaipoipo i te taitaia ki runga i to ratou manako e te ngakau. Inara, e tarevake i te akamanako anga e te riro ra te kopaeanga ei mea meitaki no ratou. “Te tauturu ra te akanoonooanga o te akaipoipo i te au metua kia akono tamou i te tu no te ako putuputu anga e te tau te ka akaariu mai i te tamariki, noatu e kare te akaipoipo e tau meitaki ana,” i tata ei a Linda J. Waite raua ko Maggie Gallagher i roto i ta raua puka The Case for Marriage.

Te ka tupu mai: Ka riro te kopaeanga ei mea taitaia tikai ki runga i te tamariki, me kare tikai koe e akamaroiroi ia ratou kia akatupu i tetai pirianga meitaki ki toou tokorua mua.​—Akara i te pia  “Piritiaia Au ki Rotopu.”

Te uriuri nei teia atikara e a tumu kia akamanako meitaki koe me te manako ra koe i te tatara. Tei taikuia i mua ana, me kare toou tokorua i vai tiratiratu ana, naau uaorai e rave i te ikianga. Noatu e eaa taau ka iki, te anoanoia ra koe kia kite i te au mea ka tupu. Kia kite atu i te au akaaoanga taau ka aro atu, e kia papa ua no te akono anga i te reira.

I muri ake i te akamanako anga no runga i te reira manako, ka manako mai koe e ko te ikianga meitaki atu koia oki kia akameitaki atu i toou akaipoipo. Inara ka rauka tikai ainei te reira?

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia i te kapi 6]

“TIKAANGA EI TAMARIKI”

“Te tae anga toku mataiti ki te rima, kua piri atu toku metua tane ki tona tekeretere no tetai tuatau poto ua, e kua tatara toku nga metua. No te akono anga iaku, kua rave ‘meitaki’ raua i te au mea ravarai tei tau ki te kite o teia tuatau. Kua akapapu mai raua kiaku e kare raua e inangaro akaou ana ia raua, te inangaro ra rai raua iaku, e i muri ake te aere anga toku metua tane ki tona apatimani koia anake ua i tetai tua mai o te taoni, kua akono ua atu rai raua i toku au anoano i te pae materia.

“E rua mataiti i muri mai kua akaipoipo akaou toku metua vaine, e kua neke atu matou ki vao ake i te enua. I muri mai, takitai ua ake taime i te mataiti e kite ana au i toku metua tane. E tai ua rai taime i toku kite anga iaia i roto i te iva mataiti i topa. Kare aia i kite ana i te maataanga o toku tupu anga mai, e kare aia i kite ana i taku au tamariki e toru​—tana au mokopuna⁠—mari ua ko taku ua i akakite kiaia na roto i te au reta e te au tutu. Kare ratou i kite i to ratou papa ruau.

“Ei tamaine na tetai nga metua tei tatara, i toku mamaata mai anga kare e kiteaia mai ana toku mamae ngakau. Inara kua kiia toku ngakau e te riri, te taitaia, e te manako papu kore e kare au i kite e eaa te tumu. Kare au e irinaki ana i te au tane. Te tae anga ra toku mataiti ki te 30 kua tauturu mai toku oa iaku kia kite mai i te au tumu no toku riri e kua akamata au i te tauta i te takore atu i te reira riri.

“Kua akakore toku nga metua tei tatara i toku tikaanga ei tamariki​—te manako no te tu tinamou e te paruruanga. E ngai kino e e ngai matakuia teianei ao, inara i taku akaraanga te riro ra te ngutuare tangata ei paruruanga, ko te ngai ia ka aere mai te tamariki kia akonoia e kia akapumaanaia. Me kua kino ra te ngutuare tangata, ka pururu katoa te paruruanga.”​—Diane.

[Pia i te kapi 7]

 “PIRITIAIA AU KI ROTOPU”

“Kua tatara toku nga metua te tae anga toku mataiti ki te 12. I tetai tua, kua rekareka au. Maru ua e te au ua te au mea i roto i te ngutuare; kare au e akarongo akaou atu ana ki te au ta anga. Inara, tukeke toku manako ngakau.

“I muri ake i te tatara anga, inangaro au kia meitaki ua matou ko toku nga metua, e kua tauta pakari tikai au kia kore au e piripiri ua ki tetai e tetai. Inara noatu e eaa taku ka rave, e manako ua ana au e kua piritiaia au ki rotopu. Kua akakite mai toku tati kiaku e te manako ra aia e te taangaanga ra toku mami iaku i te patoi atu iaia. No reira kua akapapu putuputu atu au kiaia e kare toku mami e tauta ana i te maani iaku kia manako akapera. Kare katoa toku mami e manako tinamou ana. Kua tuatua mai aia e te mataku ra aia e te akarongo nei au i te au apinga tau kore ta toku tati i akakite mai kiaku no runga iaia. Tae rai ki tetai tuatau kare au e inangaro ana i te tuatua ki toku nga metua e eaa te tupu nei kiaku no te mea kare au e inangaro i te akamamae ia raua. No reira, mei te 12 mataiti e aere ua atu, kare au i akakite aere ana i toku manako no runga i te kopaeanga.”​—Sandra.

[Tutu i te kapi 5]

[Tutu i te kapi 7]