Ui te au Mapu E

E Anoano Pangia Kore Ainei Toku no te au Apinga Erikitoroniki?

Eaa te mea aiteite i teia aronga tokotoru?

“E matenga noku te angaanga tuku karere! Toku manako ko te apinga puapinga rava atu ia. Penei ka karanga koe e ko toku oraanga rai teia.”​—Alan. *

“Te oko mai anga toku mami i tetai tivi naku, mataora tikai au! Kare ra oki au e moe vave ana i te po, taku angaanga ua e akarakara tivi. Reka ake au i te akarakara tivi i te piri atu ki toku pamiri e te au oa.”​—Teresa.

“No tetai taime, kare e rauka iaku te aere ki tetai ngai me kore i te rave i tetai mea ma te kore e maaraara e, me kua tuku mai tetai tangata i tetai apinga ki roto i taku kapi i runga i te Initaneti. Me ara mai au i te turuaipo, inangaro rai au kia aere ki runga i te Initaneti. Tetai ua atu taime, e tata ana au i tetai manako ou.”​—Anna.

Koai i teia au mapu tokotoru i runga nei taau ka karanga e te akaaereia nei e te au apinga erikitoroniki?

□ Alan □ Teresa □ Anna

I TE mapu anga toou nga metua, ko te tivi e te ratio te nga apinga erikitoroniki e taangaangaia ana. Tera taime, e tai rai angaanga a te tereponi—e apinga tuku reo na roto i te reva, penei kua tamouia ki runga i te paruru are. E apinga taito rai oki te reira, me kare? Akatika rai tetai tamaine ko Anna tona ingoa. “Kua tupu mai toku nga metua i te tuatau kare e apinga erikitoroniki,” i karanga ai aia. “Koi kite ua akera rai raua e akapeea te taangaanga i tetai au apinga i roto i ta raua tereponi apaipai!”

Teia tuatau ka rauka ia koe te tuatua i runga i te tereponi, te akarongo imene, akara i tetai teata, te kangakanga, imere i toou au oa, nenei i tetai tutu, e te taangaanga i te Initaneti​—pouroa teia i runga i tetai apinga okotai, ka o ua ki roto i toou pute. No te mea i toou maata mai anga, matau ua koe i te komupiuta, tereponi apaipai, tivi, e te Initaneti, mama ua ia koe te taangaanga i teia au apinga i te au taime ravarai. Tera ra, penei ka manako toou nga metua e kua peke roa toou manako i te reira. Me akakite mai raua i to raua tu mareka kore, eiaa e kopae i ta raua tuatua mei te mea e kare raua e marama ana i teia e tupu nei. “Ko tei tuatua vave mai e kare i akakiteia atu,” i tuatua ai te ariki pakari ko Solomona, “e neneva tona.”​—Maseli 18:13.

Kare koe akamanako ana e eaa toou nga metua i mareka kore ei? Pau i teia au uianga e aru mai nei kia kite koe e me te pou ua ra toou taime ki te au apinga erikitoroniki.

‘E Anoano Pangia Kore Ainei Toku?’

Te akataka maira tetai enetaikoropitia i te aiteanga o teia tu pangia kore ei “tu rave matau  pakariia, e kare e rauka me kore, kare tetai tangata e inangaro ana i te akamutu, noatu ka tupu te kino.” No runga i tera akatakaanga, ko te au mapu tokotoru tei taikuia i te akamataanga o teia atikara, tei roto ratou i tera turanga me kore kua o takere ki roto i te ereere o te au apinga erikitoroniki. Akapeea koe? Akara ana i te au tuanga o taua akatakaanga ra i raro nei. Tatau i te au taikuanga, e oti akara e me i tuatua ana me kore i rave ana koe i tetai mea mei teia rai. I reira, tata i taau au pauanga.

Kare e rauka i te akaaere. “E pou ana iaku te au ora i te kanga apinga erikitoroniki. Kare au e varea e te moe e ko te reira ua taku e inangaro ana i te tuatua ki etai ke. Kare oku taime akaou ki toku pamiri, kua pou ua toku manako ki te au tarekareka taku e kanga ana.”​—Andrew.

I toou manako, eaa te maata i te taime i te ra okotai ka tau i te akapou no te taangaanga i te apinga erikitoroniki? ․․․․․

Eaa te maata o te taime ta toou nga metua e manako ana kia akapou koe? ․․․․․

Eaa te katoaanga o te taime i te ra okotai taau tikai e akapou ana i te tuku karere, akara tivi, tuku tutu e te au tuatua ki runga i te Initaneti, i te kanga tarekareka erikitoroniki e te vai atura? ․․․․․

Muri ake i te akara anga i taau au pauanga, ka karanga ainei koe e e maata roa taau taangaanga i te au apinga erikitoroniki?

□ Ae □ Kare

Kare e rauka me kore kare e inangaro ana. “E kite mai ana toku nga metua iaku e tuku karere ra i te au taime pouroa, e e akakite mai ana e e maata roa te reira. Tera ra me akaaiteia atu ki te au tamariki o toku uki, kare ua e maata ana taku tuku karere. Ina i reira, me akaaiteia atu ki toku nga metua, e tika rai, e maata atu taku tuku karere i ta raua. Tera ra, te riro ra te reira mei te akaaite anga rai i te apara ki te anani​—e 40 o raua mataiti e 15 oku.”​—Alan.

I akakite atu ana rai toou nga metua me kore au oa e e maata roa toou taime e pou ana ki runga i tetai au apinga erikitoroniki?

□ Ae □ Kare

E tika rai e kare koe e inangaro ana, me kare rai e rauka ia koe te akaaere i taau taangaanga anga i teia tu komunikeitianga?

□ Ae □ Kare

Au openga kino. “E tuku karere ana toku au oa i te au taime pouroa​—noatu e te akaoro motoka ra. E kino tikai tera!”​—Julie.

“Te rauka anga taku tereponi apaipai mua, e ringi ua ana au i tetai tangata me kore e tuku karere ana. Taku angaanga ua ia e rave ana. Kua akakino te reira i toku pirianga ki toku pamiri e tetai katoa o toku au oa. Teianei ra, kite mai au e me aere au ki vao e toku au oa e te pukapuka kia ratou, e tapu putuputu ana ratou e te karanga mai e: ‘O, aria ana. Ka pau au i teia karere.’ Ko tetai tumu tera kare au e piri vaitata atu ana ki taua au oa ra.”​—Shirley.

E tatau karere ana koe me kore e tuku ana i te reira ia koe e akaoro ra i te motoka me kore i te taime apii?

□ Ae □ Kare

Ia koe e pukapuka ra ki te pamiri me kore ki te au oa, e tapu putuputu ana koe i te pau imere, tereponi, me kore tuku karere?

□ Ae □ Kare

 Te riro ra ainei taau taangaanga i te au apinga erikitoroniki i te akangere ia koe i toou ora moe me kore i te tavarenga ia koe mei taau apii?

□ Ae □ Kare

Peea te Akamako Anga Kia Tau

Me te taangaanga ra koe i tetai apinga erikitoroniki—penei e komupiuta, e tereponi apaipai, me kore tetai atu apinga—e ui kia koe uaorai i te au uianga e a i raro nei. Te taangaanga i te ako akatumuia ki runga i te Pipiria e te aru anga i tetai au mea ka rave e kare e rave, ka paruru ia koe kia rauka i te akaaere.

1. Eaa to roto? “E akaki i to kotou manako i te au mea meitaki ka tau kia akapaapaaia: te au mea mou, te au mea tau meitaki, te au mea tika, te au mea viivii kore, te au mea rekarekaia, e te ngateitei.”​—Philipi 4:8, Today’s English Version.

Rave ua atu rai i te komunikeiti anga ki te au oa e te pamiri, e te akakite atu i te au nuti e te au manako akamaroiroi.​—Maseli 25:25; Ephesia 4:29.

Auraka e akatotoa i te tuatua akakino, e tuku i te au karere me kore te au tutu tau kore, me kore akara i te vitio me kore au porokaramu viivii.​—Kolosa 3:5; 1 Petero 4:15.

2. Eaa toku taime taangaanga i te reira? “E atianga to te au mea katoa nei.”​—Koheleta 3:1.

Rave i tetai akanooanga kia akaiti mai i te taime taau e akapou ana i te ringi e te tuku karere, akara i te au porokaramu me kore kanga tarekareka. Akaari i te tu akangateitei, tamate i taau apinga i ko i te au akakoroanga puapinga, mei te au uipaanga no te akamorianga. Ka rauka ua ia koe te pau i taau karere i muri mai.

Auraka e akatika i taau taangaanga i te apinga erikitoroniki kia tamanata i te taime taau i akanoo  no toou au oa e te pamiri, te apii, me kore te rave i te au angaanga pae vaerua.​—Ephesia 5:15-17; Philipi 2:4.

3. Koai taku e piri atu ana? “Auraka e vavare; e kino te tuatua meitaki i te kapiti anga kikino ra.”​—1 Korinetia 15:33.

Rave i te apinga erikitoroniki e taangaanga ana koe ei akaketaketa i toou pirianga ki te aronga e akamaroiroi ra ia koe kia rave i te au mea meitaki.​—Maseli 22:17.

Auraka e akaneneva ia koe—ka aru koe i te au turanga, te tuatua, e te manako o te aronga taau i iki kia piri atu na roto i te imere, tuku karere, tivi, vitio, me kore te Initaneti.​—Maseli 13:20.

4. Eaa te maata i toku taime e akapou ana? “Kia timata oki kotou i te au mea e maata ua atu te meitaki”​—Philipi 1:10.

Rave i tetai rekoti no te taime taau e akapou ana i te taangaanga i te apinga erikitoroniki.

Auraka e kopae i te au tuatua a toou au oa me kore te aratakianga a toou nga metua me akakite atu e e maata roa te taime e akapou ra koe ki te au mea komunikeitianga.​—Maseli 26:12.

Te tuatua anga no te taangaanga i te apinga erikitoroniki i roto i te tu tau, kua taopenga a Andrew tei taikuia i mua ake e: “E mataora te au apinga erikitoroniki, inara no tetai au taime poto ua. Kua mou mai iaku e, eiaa au e akariro i te tekinoroti ei akatakake iaku mei toku pamiri e te au oa.”

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia/Au Tutu i te kapi 27]

TA TOOU AU OA E TUATUA RA

“E karanga ua mai ana toku nga metua kiaku e, ‘Te tu e taangaanga ra koe i te tereponi apaipai aau, e ngari ake maua i te tapipiri i te rima oou ki runga i reira!’ I te akamataanga, e kata ana au, inara kite mai au e kare raua e tuatua kanga mai ana. Teianei kare au e tuku karere putuputu akaou ana, mataora roa atu au!”

“Manako ana au e kia akara ua au i te Initaneti no te au karere i te au taime ravarai ka rauka iaku. Kare au e rave ana i taku apii no te kainga e tetai atu apii ke. Teianei ra, kua akaiti mai au i te aere ki runga i te Initaneti, mei te mea rai e kua maranga tetai aka apainga mei runga iaku. Te mea puapinga, kia tau ua te taangaanga i te reira.”

[Au Tutu]

Jovarny

Mariah

[Pia i te kapi 28]

“KUA PEKE TOKU MANAKO I TE POROKARAMU KOMUPIUTA”

“I nga mataiti ua akenei, kua neke toku pamiri. Kua inangaro au i te komunikeiti atu ki toku au oa, e kua pati mai ratou iaku kia piri atu ki runga i te porokaramu akaariari tutu. Akaraanga e mataara meitaki tikai te reira no te komunikeiti atu kia ratou. Ka pukapuka ua au ki te aronga taku i kite, kare i te aronga kare au i kite, no reira eaa te tarevake i tera?

“I te akamataanga, meitaki ua te reira. E aere ana au ki runga i te Initaneti okotai taime i te epetoma i te akara i te au tutu o toku au oa, e te tuku atu i tetai au tuatua e te tatau i ta ratou tuatua no runga i taku au tutu. Kare i roa kua peke toku manako i teia. Kite ua ake au, tei runga au i te Initaneti i te au taime pouroa. No te mea tei runga ua au i te Initaneti, kua kite mai te au tangata e au oa no te au oa, e kua pati mai iaku ei oa no ratou. Kua kite ua koe mei teaa te tu​—karanga tetai oa e e tangata meitaki teia, e kua ariki koe. Kite ake koe, e 50 oou oa i runga i te Initaneti.

“Kare i roa, kite mai au e ko toku manako ua ia ko te Initaneti. Noatu e tei runga au i te Initaneti, te akamanako ra au e aea au e oki mai ei i te akara akaou i te reira, kia rauka iaku te tuku atu i te au tutu ou. Ka tatau au i te au tuatua i konei, tuku atu i tetai vitio i ko, kite ake au, maata te ora i pou.

“Kua pou tetai mataiti e te apa i kite mai ei au e kua peke takiri toku manako. No reira i teianei, e akaaere pakari ana au i taku taangaanga i te Initaneti, e e tamou ana i toku manako ki runga i te akaoa atu anga ki te aronga taku e kite tika atura e taku i kite e, aiteite ua te turanga akono tau ki toku. Kare tetai pae o toku au oa e marama ana i taku i rave, tera ra kua kite au i teianei.”​—Ellen, 18.

[Pia i te kapi 28]

KORE EI KOE UI ATU KI TOOU NGA METUA?

Tetai taime, penei ka poitirere koe me pukapuka ki toou nga metua no runga i te tamataora. “I tetai taime kua tarotokaka toku papa e e kino tetai CD akatangi imene aku,” i karanga ai tetai tamaine ko Cheryl te ingoa. “Pati atu au kiaia kia noo maua ki raro e kia akarongo i taua CD katoa ra. Akatika mai aia. Muri mai, akakite mai aia kiaku e kare ana mea tau kore i kite ana i roto i reira!”

I raro ake, tata i tetai uianga ka inangaro koe i te ui ki toou nga metua no runga i te apinga erikitoroniki.

[Pia i te kapi 29]

AKAKITEANGA KI TE AU METUA

Te pou ra ainei te taime o taau tamaiti mapu i runga i te Initaneti, maata roa te tuku e te tatau karere, me kore e maata atu tona taime e pou ra ki tana apinga akatangi MP3 kare kia koe? Me koia ia, eaa taau ka rave?

Ka rauka ua ia koe kia rave i te apinga a to tamaiti. Tera ra eiaa e manako e e kino te au apinga erikitoroniki pouroa. Ina e, penei e taangaanga ana koe i te au apinga erikitoroniki kare i rauka ana i toou nga metua. No reira, eiaa e rave i te apinga a to tamaiti mapu—me kare e tumu tau kia rave i te reira—kore ei koe e taangaanga i teia atianga i te tereni i to tamaiti me kore tamaine kia taangaanga i te au apinga erikitoroniki ma te tu mako e te tau? Akapeea koe me rave i te reira?

Noo ki raro e oti uriuri i te reira ki to tamaiti mapu. Mea mua, akakite e te manamanata ra koe. Te rua, akarongo ki tana ka tuatua mai. (Maseli 18:13) Te toru, akara e eaa te au ravenga ka tau. Auraka e mataku i te akanoo i tetai au kotinga papu, kia tau ua ra. (Philipi 4:5) “I toku o anga ki roto i te manamanata tuku karere,” i karanga ai a Ellen tei taikuia i mua akenei, “kare toku nga metua i rave ana i taku tereponi; kua akanoo ra oki raua i tetai au kaveinga. Kua riro ta raua i rave ei tauturu iaku kia taangaanga i te tuku karere na roto i te tu tau, noatu e kare toku nga metua e akara mai ana.”

Akapeea i reira me ka patoi mai taau tamaiti me kore tamaine? Auraka e manako e kare aia e akarongo mai ana i ta korua tuatua. E akakoromaki ra, oronga i tetai taime no te mapu kia akamanako i te reira. Kare e kore e, kua akatika takere aia e ka anoanoia te au akatikatikaanga. Manganui te au mapu e aite atura ki tetai tamaine ko Hailey, tei karanga e: “I te akamataanga, riri tikai au i te akakite anga mai toku nga metua e kua riro takiri au na te komupiuta e akaaere ana. Muri mai ra, i toku akamanako anga i te reira, kite mai au e te tika ua ra ta raua.”

[Tutu i te kapi 29]

Te akaaere ra ainei koe i te taangaanga i te au apinga erikitoroniki, me te akaaere ra te reira ia koe?