Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Mapuanga—Akapapa Anga Kia Riro ei Tangata Mamaata

Mapuanga—Akapapa Anga Kia Riro ei Tangata Mamaata

Mapuanga​—Akapapa Anga Kia Riro ei Tangata Mamaata

AKAMANAKO ana ra e koi teretere ua atura koe mei te pa enua toropika ki te Arctic Circle. Te eke mai anga mei roto i te pairere, kite rai koe e tei roto koe i te reva anu. Ka rauka ainei ia koe te akamatau ia koe ki teia reva? Ae, inara ka anoanoia koe kia rave i tetai au tauianga.

Mei tera rai te turanga taau ka aro atu me mapu mai taau tamariki. Mei te mea rai e no tera po ua i taui ei. Te tamaiti kare rava e atea ana mei te pae ia koe, teianei inangaro atu aia i te piri ki tona au oa. E te tamaine e reka ua ana i te tuatua mai no runga i tana i rave ana, teianei potopoto ua tana tuatua kia koe.

“Peea ua te apii?” i naau ei.

“Meitaki ua,” i nana ai.

E oti muteki ua.

“Eaa taau e manako ra?” i naau ei.

“Kare e apinga,” i nana ai.

E oti muteki roa atu.

Eaa ra tei tupu? Kare i roa akenei, “mei te mea rai e e tiketi toou ki roto i te oraanga o taau tamariki,” i karanga ai te puka Breaking the Code. “Teianei ra, ko taau ua ka manakonako atu koia oki kia rauka tetai ngai noou i rotopu i te aronga akarakara, e penei kare paa i te ngai meitaki roa.”

Ka akamamao atu ainei koe ia koe mei teia turanga? Kare. Kia noo vaitata ua koe ki taau tamariki i teia tuatau e mapu atura ratou. Te mea mua, ka anoanoia koe kia marama e eaa te tupu ra i roto i teia tuatau umere e te ngata o to ratou tupu anga.

Taui Anga Mei te Tamariki ki te Tangata Mamaata

Manako ana te aronga kimikimi i mua ana e me tae ki te rima mataiti kua tupu meitaki te roro o te tamaiti. Teianei ra, irinaki ratou e noatu e meangiti ua te tauianga i roto i te tu maatamaata o te roro i muri ake i te rima mataiti, kare ra mei te reira te tu o tana angaanga. Me mapu mai, ka akamata te kemikara (hormone) o te tamariki i te taui i te tu e manako ana ratou. Ei akatauanga, me akara te tamariki rikiriki i te au mea ravarai, e rua rai a ratou tu ka kite, kareka te au mapu ka akamanako ratou i te au mea ka tupu no runga i tetai apinga. (1 Korinetia 13:11) Papu tikai to ratou irinakianga, e kare ratou e akama i te akakite mai i te reira.

Ko Paolo no Itaria aia, kua kite aia i te tuke i roto tana tamaiti mapu. “Me akara au i taku tamaiti,” i nana ai, “e manako ana au e e tangata meangiti teia i mua iaku, e kare i te tamaiti ua i teianei. Kare ko te kopapa ua tei taui. Taku mea umere roa atu, ko tona aerenga manako. Kare aia e mataku i te akakite mai i tona manako e te paruru katoa i te reira!”

I kite ana rai koe i tera tu i roto i taau tamaiti mapu? Penei i te meangiti anga ka aru ua aia i tei akakiteia kiaia. Te akamaramaanga ua rai ka anoanoia aia kia kite koia oki “no te mea te akakite atu nei au.” Teianei kua mapu, ka inangaro aia kia kite e eaa te tumu, e penei ka manono mai kia kite i te tumuanga no te au kaveinga e irinaki ra te pamiri. Tetai taime no te mea te manono maira aia kia kite, penei ka manakoia e e tu meameaau tona.

Inara eiaa e manako e te akakoro ra to tamaiti i te tarurike i toou irinakianga. Penei te tauta ra aia kia marama i toou irinakianga, i te kimi i tetai ngai no te reira i roto i tona oraanga. Ei akatutuanga, akamanako ana e te neke ra koe mei tetai kainga ki tetai, e ka apai koe i toou au apinga. Ka ngoie ainei te kimi i tetai ngai no te au apinga tataki tai i roto i te ngutuare ou? Kare paa. E tai ra oki mea papu, kare koe e titiri i tetai ua atu apinga akaperepereia e koe.

Te aro atura taau tamaiti mapu i tetai turanga mei te reira, iaia e akapapa ra no te tuatau e ‘akaruke ei i tona metua tane e te metua vaine.’ (Genese 2:24) E tika, penei e mamao te tuatau no taua ra ra; kare taau tamaiti mapu i tangata mamaata ake. I tetai tua ra, mei te mea rai e te akateateamamao nei aia i tona apinga. Te au mataiti e mapu ra, ka akara matatio aia i te au kaveinga i utuutuia mai ei aia, e te akamanako e ko teea tana ka tamou no te tuatau e tangata mamaata ai aia. *

Ka mataku paa koe i te akamanako anga e ka inangaroia taau tamaiti kia rave i taua au tukuanga tika ra. Kia papu ra ia koe e me tau tona turanga ki te tangata mamaata, ka tamou ua aia i te kaveinga tana e manako ra e e mea akaperepere maataia. No reira—i taau tamaiti mapu e noo ra rai i te kainga—teia te taime nona kia kimikimi marie e, eaa te au kaveinga tana ka aru i roto i te oraanga.​—Angaanga 17:11.

Mea puapinga teia no taau tamaiti mapu kia rave i teianei. No te mea, me ka ariki ua aia i toou au turanga ma te kore e kimi marie i te reira, penei ka vare ua aia i te ariki i to etai ke ua atu turanga. (Exodo 23:2) Te akataka maira te Pipiria e e mea mama ua i te akavare i taua tu mapu ra, no te mea e tangata “manako kore” aia—te aiteanga kare aia i papu e eaa tana ka irinaki. (Maseli 7:7) Tetai mapu ou kare i papu eaa tona irinakianga, ‘ka akapeke aereia e te matangi i tera tuatua i​ tera tuatua, mei te tamariki ra, i te ravenga a te tangata nei.’—Ephesia 4:14.

Akapeea ra koe i te kopae anga i te reira kia kore e tupu ki taau tamaiti? Akapapu meitaki e kia rauka iaia teia au tu e toru:

1 TE KITE NGAKAU

Kua tata te apotetoro ko Paulo e ko ‘te tangata pakari ra, no te mātau i kite ei to ratou ngakau i te meitaki e te kino.’ (Ebera 5:14) Penei ka karanga koe e ‘kua apii ke ana au i taku tamaiti i te meitaki e te kino i te au mataiti i aereia mai ana.’ Kare e ekoko e kua puapingaia aia e taua terenianga i taua taime ra, e kua riro te reira ei akapapa iaia no te tuatau o tona tupuanga ka aru mai. (2 Timoteo 3:14) Noatu rai, kua akakite a Paulo e ka anoanoia te tangata kia tereni i to ratou kite ngakau. Noatu ka inangaroia te tamariki rikiriki kia rauka te kite i te meitaki e te kino, kareka te au mapu ka anoanoia ’ te kite, ei tangata pakari.’ (1 Korinetia 14:20; Maseli 1:4; 2:11) Ka inangaro koe i taau tamaiti eiaa kia akarongo ua ma te kore e akamanako mari i tei tuatuaia mai kiaia, mari ra kia taangaanga i te tu karape i te akapapu meitaki. (Roma 12:1, 2) Akapeea koe me tauturu iaia i te rave i te reira?

Tetai mataara koia oki e tuku iaia kia tuatua mai i tona manako. Eiaa e arai, tauta pakari eiaa e riri—noatu me tuatua mai aia i tetai apinga kare koe e inangaro i te akarongo. Karanga ra te Pipiria e: “Kia rapurapu ua te tangata ravarai i te akarongo, kia tavarevare i te tuatua, kia tavarevare oki i te riri.” (Iakobo 1:19; Maseli 18:13) Tuatua katoa a Iesu e: “No te ki oki o te ngakau ra e tuatuaʼi te vaa.” (Mataio 12:34) Me akarongo koe, ka kite koe e eaa tikai te manako o taau tamaiti.

Me tuatua koe, tamata i te ui i tetai au uianga, eiaa e karo atu iaia. Tetai au taime e ui ana a Iesu e: “Eaa ra to kotou manako?” kia tuatua mai tana au pipi e pera katoa te aronga marokiakia. (Mataio 21:23, 28) Ka rauka rai ia koe te rave i tetai mea mei te reira te tu no taau tamaiti mapu, noatu me ka tuatua mai aia i tetai manako tuke rai ki toou. Ei akaraanga:

Me karanga mai taau tamaiti e: “Kare au i papu e me e irinaki ana au i te Atua.”

Eiaa e pau atu e: “Kua apii meitaki maua ia koe​—kua kite au e, e irinaki ana koe i te Atua!”

E karanga ra koe e: “Eaa koe i manako akapera ai?”

Eaa koe ka tauta ai te tauturu i taau tamaiti kia akakite mai i tona manako? No te mea kua rongo ke ana koe i tana e tuatua maira, ka anoanoia koe kia kite e eaa tana e manako ra. (Maseli 20:5) Penei ko tona manamanata no runga te reira i to te Atua au turanga, e kare no to te Atua vaianga.

Ei akaraanga, tetai mapu e kite ra i te taomianga kia akarongo kore i ta te Atua au ture no te tu akono tau, penei ka maani aia i tetai kotoeanga kia arikiia tera tu na te karanga anga e kare aia e irinaki ana e e Atua tetai. (Salamo 14:1) Penei ka karanga aia e ‘me kare e Atua, kare i reira au e anoanoia kia akarotai i toku oraanga ki te au turanga o te Pipiria.’

Me te manako akapera ra taau tamaiti, penei ka anoanoia aia kia akamanako i te uianga e, Te irinaki tikai ra ainei au e ka riro to te Atua au turanga ei puapinga rai noku? (Isaia 48:17, 18) Me te irinaki ra aia e ka riro te reira ei puapinga nona, e akamaroiroi atu iaia kia kite e ka paunaia te taime i te tamou marie ki tona turanga meitaki.​—Galatia 5:1.

Me karanga mai taau tamaiti e: “E tika rai e naau teia akonoanga, kare ra oki e naku.”

Eiaa e pau atu e: “Na tatou teia akonoanga, e tamaiti koe na maua, ka irinaki koe i ta maua ka akakite atu.”

E karanga ra koe e: “E pakari tikai tena tuatua naau. Me patoi koe i toku irinakianga, tera te aiteanga e apinga taau ei mono i te reira. Eaa i reira toou irinakianga? Eaa ra te au turanga taau e manako ra e ka tau kia aru?”

Eaa koe ka tauta ai te tauturu i taau tamaiti kia akakite mai i tona manako? No te mea ka riro teia mataara ei tauturu iaia kia akara matatio i tona aerenga manako. Penei ka poitirere aia me kite e aiteite ua tona au irinakianga ki toou, e ko te mea tikai e manamanata ra aia, e apinga ke takiri te reira.

Ei akaraanga, penei kare taau tamaiti i kite e akapeea me akamarama i tona irinakianga ki etai ke. (Kolosa 4:6; 1 Petero 3:15) Me kore, te inangaro ra aia i tetai tamaine kare e ariki ana i tona irinakianga. Akara e eaa te tumu tikai o te manamanata, e oti tauturu i taau tamaiti kia kite katoa aia e eaa te manamanata. Te maata atu i tana taangaanga i tona tu kite ngakau, ka papa meitaki atu aia kia riro mai ei tangata mamaata.

2 ARATAKIANGA A TE TANGATA MAMAATA

I roto i tetai au peu, e iti ua me kore kare takiri e akairo o te “uriia e te taomianga” a tetai aronga kite karape no te manako e karanga ra e kia tapapa atu i te au mataiti e mapu ra. Kite mai te aronga kimikimi e i roto i taua au taiate ra, e kapitiia ana te au mapu ki roto i te oraanga o te aronga mamaata i te tamarikianga. Angaanga kapiti ratou e te aronga mamaata, piri ki rotopu i te aronga mamaata, orongaia te apainga a te aronga mamaata. Te au tuatua mei te “peu a te mapu,” “te tamariki aati ture,” e te “mapu,” kare e apinga akapera.

I tetai tua, akamanako ana i tei tupu ki tetai au mapu i te au enua tei tukuia ki roto i te au apii e maata roa te tamariki, e kare e aronga ke atu kia piri ratou mari ua ko te au mapu rai. Me oki mai ratou ki te kainga, kare e tangata i reira. Tei te angaanga a Mami raua ko Tati. Mamao te ngai nooanga o te kopu tangata. Te aronga ua rai e piri putuputu ana ratou ko te au mapu. * Te kite ra koe e eaa te kino? Kare ko te piri ua anga ki te aronga kare e tau ana. Kitea mai e te aronga kimikimi e, e o katoa ana te au mapu tau ta ratou akaraanga ki roto i te au tu tau kore me atea mai ratou mei rotopu i te aronga mamaata.

E tai taiate tangata kare i akatakake i te au mapu mei te aronga mamaata, ko to Iseraela i taito. * Ei akaraanga, te akakite maira te Pipiria no runga ia Uzia, tei riro mai ei ariki no Iuda iaia e mapu ra. Eaa tei tauturu ia Uzia kia akono i taua apainga maata ra? Te taka ua ra i tetai tua e, na te akakeuanga a tetai tangata mamaata ko Zekaria, ta te Pipiria e akataka maira e e “tumu korero tei mataku i te Atua mou.”​—2 Paraleipomeno 26:5.

E au puapii tangata mamaata ainei to taau tamaiti tei aitetei tona irinakianga ki toou? Eiaa e vareae no te piri ra taau tamaiti ki taua au tangata ra. Ka riro ratou ei tauturu i taau tamaiti kia rave i te mea tika. Te akakite ra tetai materi Pipiria e: “Ko tei kapiti katoa i tona aerenga ki to te tangata pakari ra, ka pakari katoa ïa.”​—Maseli 13:20.

3 KIA KITE E E APAINGA TA RATOU

I tetai au enua, arai te ture eiaa kia tere atu te au ora ka taangaangaia te tamariki i te epetoma me kore, i te rave anga i tetai au tu angaanga. I akakoroia teia au araianga ei paruru i te tamariki mei te au turanga kino o te angaanga​—i tupu mai teia no tei tauiia te ture o te ngai angaanga i te 18 e te 19 anere mataiti.

Noatu te paruru ra tetai au ture o te ngai angaanga i te tamaiti mei te kino e te takingakino, karanga tetai aronga kite e te arai katoa ra teia au ture ia ratou kia kore e kite e e apainga te o maira no ta ratou ka rave. Tei tupu mai, karanga ai te puka Escaping the Endless Adolescence, e manganui te au mapu tei akatupu mai i te “tu manako e kua tau rai kia oronga uaia mai tetai au mea ma te kore ratou e angaanga no te reira.” Akakite te aronga tata e “mei te mea ra e e tu natura ua kia noo i roto i tetai ao tei akakoroia ei akarekareka ua i te au mapu ma te kore e tapapa atu i tetai apinga mei ia ratou.”

Te mea tuke, te akakite ra te Pipiria no runga i tetai au mapu tei rave i tetai au apainga pakari i te ou anga. Akamanako ana ia Timoteo, kare e kore e mapu ua aia i te aravei anga i te apotetoro ko Paulo​—tei riro tona tu ei akakeuanga maata ki runga iaia. Tetai atianga kua akakite a Paulo kia Timoteo e: “Kia maara koe e, e akaaraara koe i tei roto ia koe i oronga uaia mai e te Atua.” (2 Timoteo 1:6) Te mapu ou rai aia, me kore mei te 20 mataiti, kua akaruke a Timoteo i tona kainga e kua aru i te apotetoro ko Paulo i te tauturu i te akanoo i te au putuputuanga e te akamatutu i te au taokotaianga taeake. Mei te raungauru mataiti i muri ake i te angaanga kapiti anga e Timoteo, rauka ia Paulo kia akakite ki te au Kerititiano i Philipi e: “Kare oki oku e tangata mei iaia nei te tu i te ngakau, i te akono tikai i ta kotou na.”​—Philipi 2:20.

Maata te taime, e inangaro ana te au mapu i tetai apainga me kite ratou e te o maira tetai angaanga te ka rauka te puapinga maata. Ka tereni teia ia ratou kia riro mai ei aronga mamaata mako a te tuatau ki mua, e ka akaari katoa mai i to ratou au tu meitaki rava atu i teianei.

Akatano Anga ki te “Reva Ou”

Mei tei taikuia i te akamataanga o teia atikara, me e metua koe no tetai tamaiti mapu, penei ka kite koe ia koe i roto i tetai “reva” tuke rai ki taau i kite ana i te au mataiti akenei. Kia papu e ka rauka ua ia koe te akatano ki te reira, mei taau rai e rave ana i roto i te au turanga tukeke i te tupuanga mai o taau tamaiti.

Akariro i te au mataiti e mapu maira taau tamaiti ei tuatau noou (1) i te tauturu iaia kia akatupu i te tu kite ngakau, (2) i te oronga i te aratakianga a te tangata mamaata, e te (3) i te apii iaia kia kite i te akono i tana apainga. Me akapera koe, te akateateamamao ra koe i taau tamaiti mapu kia papa no te oraanga ei tangata mamaata.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

^ para. 17 Tano meitaki te tuatua a tetai tataanga e, e tuatau “takake anga roa” te mapuanga. No tetai akakiteanga maata atu, akara i Te Punanga Tiaki o Tiurai 1, 2009, kapi 10-12, neneiia e te Au Kite o Iehova.

^ para. 38 Te au tamataora tei akaaereia no te au mapu, e akakoroia ana kia inangaro ratou i te piri ki te aronga i to ratou uki, te akatupu i te manako e e au peu ke rai ta te au mapu kare te aronga mamaata i kite.

^ para. 39 Te au tuatua “mapu” e te mapu ou” kare i roto i te Pipiria. Te taka ua ra e, ko te au mapu i roto i te iti tangata o te Atua i mua ake i te tuatau Kerititiano e i te tuatau Kerititiano, e akapiriia ana ratou ki roto i te oraanga o te aronga mamaata i te rikirikianga, kare mei tei matauia i roto i te au peu o teia tuatau.

[Pia/​Tutu i te kapi 20]

“KARE ATU E NGA METUA MEITAKI TAKU I KITE”

Na roto i ta ratou ka tuatua e ta ratou akaraanga, e apii ana te au metua e Au Kite no Iehova i ta ratou tamariki kia akarotai to ratou oraanga ki te au kaveinga o te Pipiria. (Ephesia 6:4) Inara, kare ratou e maro ana i te tamariki kia aru i te reira. Kua kite te au metua e me maata mai te tamariki, na ratou uaorai e iki e, eaa te au kaveinga ta ratou ka aru.

Ko Aislyn e 18 ona mataiti, kua aru rai aia i te au kaveinga i utuutuia mai ei aia. “Kiaku,” i nana ai, “kare taku akonoanga i tetai mea ka rave au no tetai ra okotai ua i te epetoma. Ko teia te tu o toku oraanga. Ka o mai te au mea ravarai taku ka rave e te au ikianga ka rave au​—mei toku au oa e tae ua atu ki te au apii taku ka rave, e te au puka taku ka tatau.”

Rekareka tikai a Aislyn i te tu i utuutu ei tona nga metua iaia. “Kare atu e nga metua meitaki taku i kite,” i nana ai, “manuia tikai au e kua apii mai raua iaku kia akatupu i te anoano kia riro ei Au Kite no Iehova e kia noo tamou rai ki te reira. Ka riro ua rai toku nga metua ei akakeuanga ririnui noku no te toenga o toku oraanga.”

[Tutu i te kapi 17]

Tuku i taau tamaiti mapu kia tuatua mai

[Tutu i te kapi 18]

Te puapii tangata mamaata ka riro ei akakeuanga meitaki no taau tamaiti

[Tutu i te kapi 19]

Ka tauturu te au angaanga akakoroanga meitaki i te au mapu kia riro ei aronga mamaata mako