Parataito! E timata ana te au puka teretere manea ia tatou kia rere mamao ki tetai “parataito” kia akangaroi e te akangaropoina i to tatou apiapi e te manamanata. Inara kua kite ua tatou me oki mai ki te kainga, ka vai ua rai te au manamanata o te oraanga e kare e taui.

Noatu te reira, e mea umere e te ririnui te manako no te parataito. Penei ka ui tatou: ‘E moemoea ainei te “parataito”? Me koia ïa, no teaa ra tatou i umere ei? Ka tupu tikai ainei te reira?’

I te au anere mataiti i topa, kua umere te tangata i te manako no te parataito. No te manganui, kua tupu to ratou manako no te taiku anga o te Pipiria “i te kainga i te pae i te itinga o te rā i Edene ra.” Eaa te tumu i ruperupe ei teia kainga? Te akakite ra te papaanga: “Kua akatupu oki te Atua ra ko Iehova i te au rakau taurekareka katoa kia akara, e tei meitaki ei kai.” E ngai manea e te taurekareka teia. Te mea umere rava atu, ko “te rakau o te ora i rotopu i taua kainga ra.”​—Genese 2:8, 9.

Kapiti mai, kua akakite te puka o Genese e ā kauvai e taʼe maira mei roto i te kainga. Kua kitea tetai nga kauvai i teia rā​—te kauvai Tigerisi (me kore Hiddekel) e te Eupharati. (Genese 2:10-14) Te taʼe ra teia nga kauvai ki te Persian Gulf na roto i te enua tei kapikiia i teianei ko Iraq, i mua ana ko Peresia taito.

Kua riro te enua parataito ei tuanga maata i roto i te peu tupuna o Peresia. Tetai moenga Peresia no te 16 anere mataiti i roto i te Ngai Vairanga Apinga Taito i Philadelphia, Pennsylvania, Marike, kua rarangaia tetai kainga patu ma te au rakau e te au tiare. Ko te tuatua Peresia no te “kainga patu” tona aiteanga katoa e “parataito,” e te akaata ra i te tutu i runga i te moenga i te akataka anga a te Pipiria no te kainga manea i Edene.

Te tika, e maata te au tua no te parataito tei akakiteia i roto i te au reo e te au peu o teianei ao. Te tere anga te tangata ki te au enua ke ke i teianei ao, kua apai ratou i ta ratou au tua no te papaanga mua e i te tuatau i aereia, kua kairoia mai te au irinaki anga e te au tua maani ua o te reira au ngai. I teia rā, me kite te tangata i te au ngai manea e te natura ka karanga ratou e parataito.

Karanga te aronga tutaka enua e kua kitea e ratou te parataito i ngaro. Ei akaraanga, ko Charles Gordon, e tianara vaeau Peritane, te atoro anga aia ia Seychelle i te mataiti 1881, kua umere tikai aia i te manea o te Vallée de Mai​—teianei e ngai i roto i te World Heritage—​tana i kapiki e ko te kainga Edene. I te 15 anere mataiti, kua manako te tangata teretere Itaria ko Christopher Columbus e kua vaitata aia i te kite anga i te kainga Edene te tae anga aia ki te enua o Hispaniola, teianei ko te Dominican Republic e Haiti.

I roto i te puka tuatua enua Mapping Paradise, ka kitea te 190 mapu taito, te maata anga te akaari maira ia Adamu e Eva i Edene. Tetai ia ratou e mapu tuke akerai mei te tataanga taito o tetai kopi no te 13 anere mataiti Beatus o Liébana. I runga i te kapi tetai pia tei rotopu te parataito. Mei reira mai te taʼe ra e ā kauvai tei kapikiia ko “Tigerisi,” “Eufarati,” “Pison,” e “Geon,” ki te au tua e ā, te akatutu maira i te totoa anga o te akonoanga Kerititiano ki te au tuanga e ā o te enua. Te akaari maira teia au akatutuanga e noatu kua kitea koreia te Parataito mua, te manako nei rai te tangata i te reira.

Ko John Milton, e tangata atu pee no te 17 anere mataiti, kua rongonui aia no tana pee ko te Paradise Lost, tei akatumuia ki runga i te tua o Genese te ara anga a Adamu e kua akaateaia ki vao  i Edene. I roto i reira, kua akataka aia i te taputou kia akaokiia mai te ora mutukore no te tangata i te enua nei i te na ko anga: “Ka riro te enua katoa ei parataito.” Aru mai kua atu a Milton i te pee Paradise Regained.

Te taka meitaki ua ra, kua riro te manako o te enua parataito tei ngaro ei tuanga maata i roto i te tuatua enua o te tangata. Eaa i reira te tumu i kopaeia ai te reira i teia tuatau? Te tumu maata, i akataka mai ei te puka Mapping Paradise koia oki, “kua uri ke atu te aronga apii . . . i ta ratou ravenga e kua akakoro kia kopae i te ngai o te parataito.”

Maata te aronga aere pure tei apiiia e ko to ratou manakonakoanga koia oki te oraanga i te rangi, kare i runga i te enua parataito. Inara te karanga ra te Pipiria ia Salamo 37:29: “Ka riro te enua no te aronga tuatua-tika, ka noo tamou rai ratou i reira.” I te mea e kare te enua i te parataito i teia tuatau, eaa te manakonako anga e ka tupu teia taputou? *

Na te Atua ko Iehova i anga i te Parataito mua, e kua taputou aia i te akaoki mai i te reira. Akapeea? E akamaara i ta Iesu pure: “Kia tae toou basileia. Kia akonoia toou anoano i te enua nei, mei tei te ao katoa na.” (Mataio 6:10) Te Patireia, e kavamani o teianei ao tei akaaereia e Iesu Mesia e ka mono takiri i te tutaraanga a te tangata. (Daniela 2:44) I raro ake i tera Patireia, ka “akonoia” to te Atua anoano no te apai mai i te enua parataito.

I mua ana, kua akauruia te peroveta ko Isaia kia akataka mai i te au turanga o te Parataito tei taputouia, ka kore takiri te au manamanata e te au māroanga tei takino i te tangata i teia tuatau. (Isaia 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Raurau matou ia koe kia akapou i nga miniti i te tatau i teia au irava i roto i taau Pipiria. Me pera, ka papu ia koe eaa ta te Atua ka rave no te aronga akarongo. Te aronga e ora ra i tera tuatau, ka mataora i te parataito e te marekaanga a te Atua, ta Adamu i ngere.​—Apokalupo 21:3.

No teaa ra tatou i papu ei kare te manakonakoanga no te Parataito i te moemoea ua, mari ra e tika tikai? No te mea te karanga ra te Pipiria kia tatou: “Te au rangi ra, na Iehova ïa au rangi; kareka te enua nei, kua oronga mai aia na te tamariki a te tangata nei.” Ko te manakonakoanga o te Parataito tetai “ta te Atua, ta te kore e tika kia pikikaa, i tuatua oronga mai ou teianei ao.” (Salamo 115:16; Tito 1:2) E manakonakoanga manea tikai ta te Pipiria e oronga maira​—Parataito mutukore!