KA AKAMANAKO ana ko koe tetai e noo ra i te anere mataiti mua. Koi tae ua maira tetai reta no ko mai i te apotetoro ko Paulo. Ia koe e akarongo ra i te reira e tatauia ra, ka kite koe ia Paulo te taiku putuputu anga i “te tuatua tapu i tataia ra,” koia oki, te au Tuatua Tapu Epera. (2 Timoteo 3:15) Ka ui koe kia koe uaorai, ‘Inangaro tikai au i te kite e noea mai tana taiku anga i te au irava?’ Inara kare te reira i te mea māmā ua. Eaa te tumu?

Ka tamanako ana e mei teaa te tu o “te tuatua tapu i tataia ra” i to Paulo tuatau. Tetai, ko te puka a Isaia tei akaariia i konei, ko te Dead Sea Scrolls. Eaa taau e kite ra? E papaanga tuatua! Kare e au akairo tata. E kare e numero no te au pene e te irava tei matauia e tatou i teia tuatau.

Kare te au tata Pipiria i akatuanga i ta ratou karere ki roto i te au pene e te irava. Kua tata ua ratou i te katoa anga o te karere ta te Atua i oronga mai kia tatauia te katoa anga o te karere, kare i tetai ngai meangiti ua. Kare ainei e ko taau te reira ka rave i te mea e e reta puapinga te reira mei ko mai i taau i akaperepere? Ka tatau koe i te katoa anga o te reta, kare ko tetai manga ngai ua.

Inara no te mea kare e pene e te irava i roto, kua riro ei manamanata. Ka akataka ua a Paulo i te au irava na te taangaanga anga i te tuatua “koia oki tei tataia ra” me kore “mei ta Isaia oki i karanga i muatangana ra.” (Roma 3:10; 9:29) Ka ngata rai i te kite i te au irava me kare koe i matau i “te tuatua tapu i tataia ra.”

Tetai atu, kare “te tuatua tapu i tataia ra” i te karere māmā ua no ko mai i te Atua. I te tae anga ki te openga o te anere mataiti mua, kua rauka tetai akaputuanga maata, e 66 puka! Te tumu te reira i rekareka maata ai te aronga tatau e e au pene e te au irava tetai ei tauturu ia ratou kia kimi i tetai akakiteanga tau, mei ta Paulo au irava i roto i tana reta.

No reira, penei ka ui koe, ‘Naai i tuku i te au pene e te au irava ki roto i te Pipiria?’

Na te orometua Papaa ko Stephen Langton, tei riro mai ei Orometua Maata no Canterbury, i tuku i te au papaanga pene ki roto i te Pipiria. Kua rave aia i teia i te akamataanga o te 13 anere mataiti T.N., iaia ei puapii i ko i te Apii Teitei i Paris, Varani.

I mua ake i to Langton tuatau, kua tamata te aronga apii i te akatuanga i te Pipiria ki roto i te au papaanga pene e te au irava rikiriki, kia māmā ua te kite i te akapapaanga. Ka māmā i reira kia kitea e ratou te irava me kimi ratou i roto i te pene okotai, kare te katoaanga o te puka, mei te puka a Isaia e 66 pene.

Inara, kua tupu tetai manamanata. Kua akatupu te aronga apii i te au akapapaanga tukeke e te tau kore. I tetai, kua akatuangaia te Evangelia a Mareko vaitata ki te 50 puka, kare te 16 puka ta tatou i matau i teianei. I Paris i to Langton tuatau, e maata te aronga apii mei te au enua ke tei apai mai i te au Pipiria mei to ratou enua anau. Inara kare te au puapii e te aronga apii i tuʼa ana i ta ratou akapapaanga  i rotopu ia ratou. No teaa ra? No te mea kare te papaanga pene i roto i ta ratou tataanga taito e aiteitei ana.

No reira kua akatupu a Langton i te au akapapaanga pene ou. Kua riro tana akapapaanga “ei opu i te tu manako o te aronga tatau e te aronga tata,” i akakite ei The Book​—A History of the Bible, e kua “totoa viviki te reira ki tetai tua ia Europa.” Nana i akapapa mai i te numero o te pene ta tatou e kite ra i roto i te maataanga o te Pipiria i teia tuatau.

E 300 mataiti i muri mai, i te 16 anere mataiti, kua akapapa te tangata apii e te nenei rongonui o Varani, ko Robert Estienne kia māmā atu te au mea. Ko tona akakoroanga, kia akamatau i te apii Pipiria. Kua kite aia i te puapinga kia rauka tetai akapapaanga tau no te au numero o te au pene e te irava.

Kare na Estienne i manako i te akatuanga i te akapapaanga Pipiria ki roto i te au irava. Kua rave takere tetai pae i te reira. Ei akaraanga i te au anere mataiti i mua atu, kua akatuanga te aronga tata ngati Iuda i te katoaanga o te Pipiria Epera, me kore te tuanga o te Pipiria tei matauia ko te Koreromotu Taito, ki roto i te au irava, kare i te au pene. Mei te au pene rai, kare e akapapaanga tau.

Kua akatuanga a Estienne i te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano, tei kapikiia ko te Koreromotu Ou ki roto i tetai papaanga numero o te au irava e kua kapitiia ki te Pipiria Epera. I te 1553, kua nenei aia i te Pipiria mua (reo Varani) ma te au pene e te au irava aiteite tei taangaangaia i roto i te au Pipiria o teia tuatau. Kua akaapa tetai aronga e kua karanga e na te akapapaanga irava i akatuanga i te tataanga Pipiria ki roto i te au tuanga rikiriki, te akariro anga i te reira ei akapapaanga takake e te tuke. Inara kua aru vivikiia tana akapapaanga e te aronga nenei.

I te akara anga, e manako māmā ua teia​—te numero o te au pene e te au irava. Te riro ra teia ei tuku i te irava tataki tai o te Pipiria ki tetai “ngai”​—mei te numero rai o tetai ngai nooanga. E tika, kare te papaanga pene e te irava i akauruia e te Atua, e i tetai taime ka akatuanga ratou i te tataanga Pipiria i te au ngai ke ke. Inara ka māmā atu ia tatou kia kite i te au irava e te akataka i te au irava tataki tai te ka riro ei aiteanga puapinga kia tatou​—mei ta tatou au tuatua ka inangaro i te akamaara i roto i tetai papaanga me kore puka.

Noatu e te mako ua ra te papaanga pene irava, kia akamaara i te puapinga kia mārama i te aiteanga katoa o te karere a te Atua. E akamatau kia tatau i te papaanga tuatua, kare e akara ua i te au irava takake. Na te rave anga i teia, ka tauturu ia koe kia matau meitaki i “te tuatua tapu i tataia ra, ko te tuatua ïa i pakari ei koe e tae ua atu ki te ora.”​—2 Timoteo 3:15.