Te vaira ainei te akapapu anga a te aronga keri apinga taito tei turu i te Pipiria? I te 2014 kua pau tetai atikara i roto i te makatini Biblical Archaeology Review i te uianga: “Eia aronga i roto i te Pipiria Ebera tei akapapuia e te aronga keri apinga taito?” Te pauanga: “Mei te 50!” Tetai tangata kare i roto i teia papaanga ko Tatanai. Koai aia? Ka akara ana tatou i tana tuanga angaanga i roto i te Pipiria.

I mua ana, e tuanga a Ierusalema no te Patireia Peresia. Tei roto te oire i te ngai tei kapikiia e to Peresia ko Tetai-Tua-o-te-Kauvai koia oki te tua opunga o te Kauvai Eupharati. I muri ake te akavianga ia Babulonia, kua tuku to Peresia i te au tuikaa ngati Iuda kia oki e akatu i te iero o Iehova i Ierusalema. (Ezera 1:1-4) Inara kua patoi te au enemi o te ngati Iuda i teia angaanga e kua taangaanga i te reira ei tumu anga kia akaapa i te ngati Iuda no te meameaau ia Peresia. (Ezera 4:4-16) I te tuatau e tutara ra a Dariu I (522-486 M.T.N.), na tetai tutara Peresia ko Tatanai i arataki i teia uiuianga. Te kapiki ra te Pipiria iaia “e tutara no teia pae vai nei.”​—Ezera 5:3-7.

E maata te papa toka kua tataia te ingoa o Tatanai tei vai mai e kua riro ei tuanga akamaara anga i te kopu tangata. Ko te papa toka tei akaari i te pirianga o te kopu tangata ki teia tutara i roto i te Pipiria ei tataanga no te 20 mataiti te tutara anga a Dariu I, 502 M.T.N. Te akataka ra i tetai kite no te tataanga ko te tavini o “Tatanai, te tutara o Teia-Tua-o-te-Kauvai”​—koia oki ko Tatanai i roto i te puka Pipiria o Ezera.

Eaa tana angaanga? I te 535 M.T.N., kua akanoonoo a Kuro Maata i tona patireia ei au tuanga enua, ko tetai tei kapikiia ko Babulonia e Teia-Tua-o-te-Kauvai. Muri mai kua akatakakeia nga tuanga, tetai tei kapikiia ko Teia-Tua-o-te-Kauvai. Kapiti mai ki teia ko Coele-Syria, Phenia, Samaria, e Iuda e penei kua tutaraia te reira mei ia Damaseko. Ko Tatanai te tutara o teia ngai mei te 520 ki te 502 M.T.N.

I muri ake i te oki anga ki Ierusalema te kimikimi i te akaapa anga no te meameaau, kua akakite a Tatanai kia Dariu e kua karanga mai te ngati Iuda na Kuro i oronga mai i te tika kia akatu i te iero o Iehova. Kua akaraia te au apinga taito a te ariki e kua akapapuia te reira tikaanga. (Ezera 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) No reira kua akaueia a Tatanai auraka kia tamanata i te reira, e kua akarongo aia.​—Ezera 6:6, 7, 13.

Mea papu roa, ko “Tatanai, e tutara no teia pae vai nei” kare i te tangata rongonui i roto i te tuatua enua. Inara, kua taiku te Tuatua Tapu i tona ingoa pera katoa te taoonga tano tikai nona. Te oronga maira teia tika i tetai atu akapapuanga e e tika rai te papaanga tuatua enua o te Pipiria tei turuia e te kimi anga apinga taito.