TE NGAI KINO: Kare te manata o te tu pe ua e te patoianga i takore ana i te Pipiria. Inara, kua titau tetai aronga tata e te uri i te taui i te karere a te Pipiria. I tetai taime, kua tauta ratou i te maani i te Pipiria kia aru i ta ratou apiianga akonoanga e kare i akariro i ta ratou apiianga akonoanga kia aru i te Pipiria. Akamanako ana i tetai au akaraanga:

• Ngai akamorianga: I rotopu i te a e te rua anere mataiti M.T.N., kua taru te aronga tata o te Pentateuch Samaria i te au tuatua ia Exodo 20:17 “i Aargaareezem. I reira e akatu koe i tetai atarau.” Kua manako atu te au Samaria i te maani i te au Tuatua Tapu kia turu i ta ratou akatu anga i tetai iero i runga ia “Aargaareezem,” me kore i te Maunga Gerizima.

• Apiianga toru tai: I raro ake i te 300 mataiti i te oti anga te Pipiria i te tataia, kua tapiri te tangata tata Toru Tai kia 1 Ioane 5:7 te au tuatua “i te rangi, te Metua, te Tuatua, e te Vaerua Tapu: e teia toko toru ra okotai ia.” Kare te reira tuatua i roto i te tataanga mua. “Mei te ono anere mataiti e nei,” i akakite ei te tangata apii Pipiria ko Bruce Metzger, kua “kitea putuputuia mai [taua au tuatua] ra i roto i te au tataanga Ratini Taito e te Vulgate [Ratini].”

• Ingoa Atua: Te taikuanga i tetai peu purepure a te ngati Iuda ei akatumu anga na ratou, e manganui te aronga uri Pipiria tei kiriti i te ingoa Atua mei te au Tuatua Tapu. Kua tupau ratou i te reira ingoa ki te au taoonga mei te “Atua” me kore “Atu,” e au tuatua i roto i te Pipiria tei taikuia no Tei Anga mai, pera katoa no te tangata, te au apinga akamorianga pikikaa, e te Tiaporo.​—Ioane 10:34, 35; 1 Korinetia 8:5, 6; 2 Korinetia 4:4. *

ORA MAI TE PIPIRIA: Te mea mua, noatu e kua mako kore te aronga tata i te Pipiria me kore kua pikikaa, e manganui tei mako e te karape. I rotopu i te ono e te tai ngauru anere mataiti T.N. kua tata te pupu tangata  Masorete i te au Tuatua Tapu Epera ki roto i te tataanga Masorete. Kua tare meitaki ratou i te au tuatua e te au reta tatakitai ei akapapu kia kore tetai tarevake e ō mai ki roto. Te ngai i tarotokaka mai ratou i te au tarevake i roto i te tataanga mua kua taiku ratou i te reira ki te pae. Kare te pupu tangata Masorete i taui ana i te tataanga Pipiria. “Na te akakoroanga kia taui i te reira,” i tata ei te Tangata Kite ko Moshe Goshen-Gottstein, “kia ratou ka riro te reira ei mea kino tikai.”

Te rua, te riro ra te au putunga tataanga maata tikai i teia tuatau ei tauturu i te aronga apii Pipiria kia kite i te au tarevake. Ei akaraanga, kua apii te au arataki akonoanga no tetai anere ua atu mataiti e ko ta ratou tataanga Ratini ko te tataanga Pipiria tika tikai te reira. No reira, ia 1 Ioane 5:7, kua taru ratou i te au tuatua tarevake tei taikuia i mua ake nei. Kua ō katoa teia tarevake ki roto i te King James Version reo Papaa! Inara te kitea anga mai tetai atu au tataanga, eaa ta te reira i akaari mai? Kua tata a Bruce Metzger e: “Kare te irava [1 Ioane 5:7] i roto i te au tataanga taito katoatoa (Suria, reo Aiphiti, Amenia, Etiopia, Arapia, Slavonia), mari ra te reo Ratini.” Tei tupu mai, kua kiriti te King James Version e tetai atu au Pipiria i te au tuatua tarevake.

Te akapapu maira ainei te au tataanga taito e kua taporoporoia te karere a te Pipiria? Te kitea anga mai te Dead Sea Scrolls i te 1947, kua tae te tuatau no te aronga apii kia akaaite i te tataanga Epera Masorete ki te au pokaikai Pipiria tei tataia e tere atu i te tauatini mataiti i topa ake nei. Kua karanga tetai mema o te pupu tata o te Dead Sea Scrolls, e okotai pokaikai “tei oronga mai i te akapapuanga tikai e kua riro te tataanga Pipiria a te au tata tuatua ngati Iuda no tetai tauatini mataiti tuma ei mea tiratiratu tikai e te mako meitaki.”

I roto i te Runanga Puka Chester Beatty i Dublin, Ireland, tei reira te putunga pepa raupo no te au puka tatakitai o te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano, kapiti mai te au tataanga o te rua anere mataiti T.N.​—e 100 mataiti i muri ake te oti anga te Pipiria i te tataia. “Noatu e e maata te akakiteanga ou tei tata meitakiia,” karanga The Anchor Bible Dictionary e, “te akaari katoa maira te reira i te turanga papu tikai o te tataanga tuatua enua o te Pipiria.”

TEI TUPU MAI: Kare te tataanga Pipiria i takinoia mari ra no te tu taito e te maata o te au tataanga Pipiria i akameitaki tikai atu i te reira. “Kare atu e puka mei teia te tu tei rauka te au tataanga mua ma te akakiteanga maata e te tika tikai,” i tata ei a Sir Frederic Kenyon no runga i te au Tuatua Tapu Ereni, “e ka rauka ua i tetai tangata apii i te manako e kua tae mai teia tataanga kia tatou ma te tano meitaki tikai.” E kua akakite te tangata apii ko William Henry Green no runga i te au Tuatua Tapu Epera e: “Penei ka rauka kia tuatuaia e kare atu e tataanga tika tikai tei tataia mei teia te tu.”