I TE popongi Tapati i te akamata anga o te au mataiti 1520, kua umere te au tangata o Meaux, e vira meangiti i te pae ia Paris, i ta ratou i rongo i roto i te are pure. Kua akarongo ratou i te tatauanga o te au Evangeria i to ratou reo anau​—e reo Varani kare i te reo Ratini!

Te tangata uri Pipiria ko Jacques Lefèvre d’Étaples (reo Ratini, ko Jacobus Faber Stapulensis), kua tata aia ki tetai oa piri: “Mei teaa atura te umere to te Atua ririnui te akakeu i te manako o te tangata ua nei i te au ngai kia āriki i tana Tuatua.”

I te reira tuatau, kua patoi te Akonoanga Katorika e te aronga akonoanga i Paris i te au urianga Pipiria i te reo tei matauia. Eaa i reira tei akakeu ia Lefèvre kia uri i te Pipiria ki roto i te reo Varani? E akapeea aia i te tauturu anga i te iti tangata noa ua nei kia mārama i te Tuatua a te Atua?

I mua ake ka riro mai ei a Lefèvre ei tangata uri Pipiria, kua akatapu aia iaia uaorai kia akaoki akaou i te aiteanga tikai o te au angaanga taito o te kimianga kite e te akonoanga. Kua kite mai aia e kua takinoia te au tataanga taito e te au tataanga tau kore e te tarevake i te au anere mataiti i aereia. I tana kimianga no te aiteanga tikai o te au tataanga taito, kua akamata aia i te apii matatio i te Pipiria a te Akonoanga Katorika, koia te Vulgate reo Ratini.

I roto i tana kimikimianga Tuatua Tapu ma te ngakau tae, kua arataki te reira iaia kia taopenga na te “apii anake i te tuatua mou a te Atua ka taputou . . . i te mataora tikai.” No reira, kua akaruke a Lefèvre i te apii kimi kite e kua akapou i tona maroiroi katoa ki te uri anga i te Pipiria.

I te 1509, kua nenei a Lefèvre i tetai apii akaaite e rima urianga reo Ratini tukeke o te Salamo, * kapiti mai tana uaorai akatanotanoanga i te Vulgate. Tei tuke ki te aronga akonoanga o tona tuatau, kua tauta aia i te kimi i te “aiteanga natura” o te au irava Pipiria. Kua riro tana ravenga urianga i te au Tuatua Tapu ei akakeuanga pakari ki rungao i tetai aronga apii Pipiria e te aronga tei taui.​—Akara i te pia “ Akakeuia a Martin Luther e Lefèvre.”

No te mea e Katorika aia, kua papu ia Lefèvre e ka rauka anake tetai tauianga o te akonoanga na roto i te au Tuatua Tapu me apii meitakiia te reira ki te au tangata noa ua nei. Inara, akapeea te tangata ua nei te puapinga anga mei te au Tuatua Tapu mei te mea e tei roto te au tataanga tapu i te reo Ratini?

No to Lefèvre inangaro oonu i te Tuatua na te Atua i akakeu iaia kia aruaru kia rauka te reira na te maata anga o te tangata. Ei akatupu i te reira akakoroanga, ia Tiunu 1523, kua nenei aia i tetai urianga reo Varani o te au Evangeria ki roto i te  rua nga puka iti. Teia puka iti​—e āpa tona tutaki me akaaiteia ki tei matauia—​e māmā ake no te tangata kia rauka tetai Pipiria na ratou.

Kua rekareka te au tangata ma te mataora. Kua aruaru te au tane e te au vaine i te tatau i te au tuatua a Iesu i to ratou reo anau e kua pou te 1,200 kopi mua tei neneiia i roto anake i nga marama.

I roto i te akamataanga o te au Evangeria, kua akamārama a Lefèvre e kua uri aia i te reira ki roto i te reo Varani e rauka ai “i te au mema noa ua nei” o te akonoanga “kia papu i te tuatua mou evangeria mei te aronga e mea ta ratou i te reo Ratini.” Inara eaa a Lefèvre i aruaru ei kia tauturu i te au tangata noa ua nei kia oki akaou ki ta te Pipiria e apii maira?

Kua kite meitaki a Lefèvre i te kino ta te au apiianga e te kite tangata i akatupu ki runga i te Akonoanga Katorika. (Mareko 7:7; Kolosa 2:8) E kua papu iaia e kua tae te tuatau no te au Evangeria kia “akakite tikaiia ki te ao katoa, kia kore te tangata e arataki keia e te au irinakianga ke a te tangata.”

Kua tauta katoa a Lefèvre i te akakite taaka ua i te au taumāroanga tarevake a te aronga tei patoi i te urianga Pipiria ki roto i te reo Varani. Kua akakite aia i ta ratou pikikaa te karanga anga: “Akapeea ratou te apiianga [i te tangata] kia akono pouroa i ta Iesu Karaiti i akaue, me kare ratou e inangaro i te tangata noa ua nei kia kite e te tatau i te Evangeria a te Atua i to ratou uaorai reo?”​—Roma 10:14.

 Kare i te mea poitirere, i muri akera kua timata te aronga akonoanga o te University of Paris​—te Sorbonne—​i te akamuteki ia Lefèvre. Ia Aukute 1523, kua patoi ratou i te au urianga reo ke ke o te au tataanga no te Pipiria, te karanga anga “e kino te reira ki te Akonoanga.” Naringa kare te Ariki Varani ko Francis I, kua akaapaia rai a Lefèvre ei tangata irinakianga tuke.

Kare a Lefèvre i tuku ana i te au uianga taumāro no runga i tana angaanga kia tamanata iaia mei te urianga i te Pipiria. I te 1524, i muri ake te akaoti anga i tana urianga Tuatua Tapu Ereni (kapikiia ko te Koreromotu Ou), kua oronga aia i tetai urianga Varani o te Salamo kia rauka i te aronga irinaki i te pure “ma te ngakau tae e te manako ngakau oonu.”

Kare te aronga akonoanga o Sorbonne i kaimoumou taime ana kia akara matariki i te au tataanga a Lefèvre. Kare i roa kua akaue ratou i tana urianga Tuatua Tapu Ereni kia tutungiia i te ngai tangata, e kua akakino iaia no te “aruanga i te irinakianga ke a Luther.” Te akaue anga te aronga akonoanga iaia kia akakite i tona au manako, kua akaruke atu a Lefèvre ma te “muteki” e kua oro ki Strasbourg. Iaia i reira, kua uri ua atu aia i te Pipiria. Noatu e kua manakoia tana i rave e manga matakutaku, kua irinaki aia e ko te ravenga meitaki roa atu te reira no te ariu ki te aronga kare o ratou tu āriki i te au “poe” manea o te tuatua mou Pipiria.​—Mataio 7:6.

Vaitata i te okotai mataiti i muri ake i tona oroanga, kua akataoonga te Ariki ko Francis I ia Lefèvre ei puapii no tana tamaiti e ā ona mataiti, ko Charles. Kua riro teia kia rava meitaki te tuatau kia akaoti a Lefèvre i tana urianga o te Pipiria. I te 1530, kua neneiia tana urianga o te Pipiria katoa i vao ake ia Varani, i Antwerp, ma te tikaanga a te Emepera ko Charles V. *

I tona oraanga katoa, kua manakonako a Lefèvre e kia akaruke te akonoanga i te au peu tangata e kia oki ki te kite tikai o te Tuatua Tapu. Kua irinaki papu aia ki roto i “te tikaanga, e tikai, te apainga, a te au Kerititiano ravarai kia tatau e te apii i te Pipiria na ratou uaorai.” Te tumu te reira i angaanga pakari ei aia kia rauka te Pipiria na te katoatoa. Noatu e kua inangaro aia i te kite i te akonoanga kia taui e kare te reira i tupu, kare rava ta Lefèvre i rave e rauka i te patoiia​—kua tauturu rai aia i te au tangata noa ua nei kia kite i te Tuatua a te Atua.