I TOKU tuatau i te apii, kare e maata ana te mea e tupu ana. Toku au oa i te mataiti mua o taku apii, ko matou rai e tae ua atu ki te mataiti openga o te apii. Ka kite meitaki koe i te ingoa o te maata anga o te tangata i roto i te oire, e kua kite katoa ratou i toou.

Kua takapiniia te oire o Liberty e te ngai tanutanu, e ko te kōni te kai tei tanu maataia. Toku anau mai anga, te angaanga ra toku papa na tetai tangata tanutanu. Toku mapu anga mai, kua apii au i te akaoro i te tractor e te rave i te angaanga tanutanu.

Kare toku papa i te tangata mapu. E 56 ona mataiti i toku anauia mai anga, e 35 o toku mama mataiti. Inara, e tangata maroiroi toku papa e te matutu. E reka ana aia i te angaanga pakari e kua apii i tana tamariki katoatoa kia pera. Kare aia i koʼi ana i te moni maata, inara kua rauka te ngai nooanga no matou, te kakau, e te kai. E akapou ua ana aia i tona taime kia matou. E 93 ona mataiti i mate ei aia. E 86 o toku mama mataiti i mate ei aia. Kare raua e tavini ana ia Iehova. Okotai oku teina, tei riro mai ei tangata pakari tiratiratu mei te mataiti 1972.

E vaine aere pure toku mama. Kua apai aia ia matou ki te akonoanga Baptist i te au Tapati ravarai. E 12 oku mataiti i toku rongo anga i te apiianga Toru Tai. No reira kua ui au ki toku mama: “Akapeea a Iesu i riro ei ei Tamaiti e te Metua?” Maara iaku tana pauanga: “E Tama, e mea ngaro te reira. Kare tatou e anoanoia kia mārama i te reira.” E mea ngaro tikai te reira kiaku. Noatu rai, e 14 oku mataiti, kua papetitoia au ki roto i tetai kauvai. Kua taruku ratou iaku ki roto i te vai e toru taime, okotai no te Metua, okotai no te Tamaiti, okotai no te vaerua tapu!

Iaku i te apii tua rua, e oa toku tei rave i te angaanga moto, e kua akakeu iaku kia rave i te reira. Kua akamata au i te tereni, e kua riro mai ei mema no te taokotaianga moto, ko te Golden Gloves. Kare au e meitaki ana, no reira kua akamutu au i muri ake i tetai moto anga. I muri mai, kua tukuia au ki roto i te vaeau Marike e kua tonoia ki Tiamani. Iaku i reira, kua tuku te aronga akatere iaku ki roto i tetai apii vaeau no te mea kua manako ratou e ka riro mai au ei arataki meitaki. Inangaro ratou kia riro te vaeau ei angaanga naku i toku oraanga. Inara, kare au i inangaro i te noo i roto i te vaeau, te otianga toku rua mataiti, kua akaruke au i te vaeau i te 1956. Kare i roa i muri mai, kua piri au ki roto i tetai vaeau tuke.

I mua ake ka kite ei au i te tuatua mou, kua tarevake toku manako anga i te tu tane tikai. Kua riro te au teata e te aronga taku e piri atura ei akakeu iaku. Kua manako au e kare te au tangata tatau Pipiria i te au tane tikai. Inara kua taui toku oraanga te apii anga au i te reira. I tetai rā, iaku e akaoro ra i toku motoka muramura e te manea na roto i te oire, kua tarevareva mai e rua nga vaine mapu kia aere atu au. E nga tuaine raua no te tangata tei akaipoipo i toku tuaine. E nga Kite raua no Iehova. Kua āriki au i te Watchtower e te Awake! i mua atu ana, inara e ngata roa iaku i te mārama i The Watchtower. I teia atianga, kua pati mai raua kia aere atu au ki tetai Apii Pipiria na te Putuputuanga, e uipaanga meangiti no te apii e te uriurianga Pipiria i roto i to ratou ngutuare. Karanga atu au e ka akamanako au i te reira. Kata mai raua ma te ui e, “Ka taputou ainei koe?” karanga atu au, “Ka taputou au.”

Tataraara au no tei tuatua i te reira, inara kare e rauka iaku i te aati i taku i taputou. I tera po kua aere au ki te uipaanga. Umere tikai au i te tamariki. Umere tikai au i to ratou mārama i te Pipiria! Noatu e e aru ua ana au i toku mama ki te pure i te au Tapati ravarai, e meangiti ua taku i kite no te Pipiria. I teianei kua inangaro tikai au i te apii maata atu, no reira kua inangaro au i te apii i te Pipiria. Tetai o te au mea mua taku i apii, ko te ingoa tikai o te Atua Mana Katoatoa ko Iehova. No tetai tuatau i mua atu, te uianga au ki toku mama no te Au Kite o Iehova, kua pau mai aia, “A, e akamori ana ratou i tetai tangata ruau ko Iehova tona ingoa.” Inara, kite meitaki au i teianei e kua akapueraia toku mata!

Kua tupu viviki toku turanga i te pae vaerua, no te mea kua kitea iaku te tuatua mou. Ia Mati 1957, e iva marama i muri ake i taku uipaanga mua, kua papetitoia au. Kua taui toku tu. Rekareka tikai au e kua apii au i ta te Pipiria e apii maira no te tu tane tikai. E tangata apa kore a Iesu. E maata atu tona  maroiroi e te ririnui i to tetai ua atu tangata. Kare aia i piri ana ki roto i te au kai tamaki anga. Mari ra, mei tei totouia, “kua tinai-mateia aia.” (Isaia 53:2, 7) Apii mai au e ka anoanoia tetai pipi mou a Iesu ‘kia maru aia i te tangata katoa nei.’—2 Timoteo 2:24.

Kua akamata au i te painia i te mataiti 1958. Kare i roa i muri mai, kua akamutu au no tetai tuatau poto. Eaa ra? Kua inangaro au i te akaipoipo ia Gloria, tetai o te nga vaine mapu tei pati mai iaku ki te uipaanga! Kare rava au i tataraara ana i te reira ikianga. E poe manea tikai a Gloria i te reira tuatau, pera katoa i teianei. E maata atu taku akaperepere anga iaia i te Hope Diamond, e kua rekareka tikai au e kua akaipoipo maua! Nana rai e akakite atu no runga iaia uaorai:

“E 16 matou tamariki i te katoatoa. E Au Kite tiratiratu toku mama. Kua mate aia i toku 14 mataiti. I muri mai kua akamata toku papa i te apii i te Pipiria. No tei takake atu to matou mama, kua akanoo toku papa i tetai akapapaanga ki te puapii maata o te apii. Ko te mataiti openga te reira o toku tuakana i te apii tua rua, e kua pati a papa kia aere maua ki te apii i te au rā ke ke. I reira e rauka ai ia maua i te akono i te tamariki rikiriki i te kainga. Ka akapapa katoa maua i te kai no te ngutuare me tae mai a papa mei te ngai angaanga. Kua akatika mai te puapii maata, kua rave maua i teia e akaoti ua atu toku tuakana i tana apii. E rua ngutuare Au Kite tei apii kia matou, e e 11 matou tamariki tei riro mai ei Au Kite no Iehova. E reka ana au i te tutu aere, noatu toku tu akama. E tauturu ana taku tane ko Sam iaku i te au mataiti i aereia mai.”

Kua akaipoipo maua ko Gloria ia Peperuare 1959. Rekareka maua i te painia kapiti. I roto ia Tiurai, kua pati maua kia tavini i Betela. Inangaro tikai maua i te tavini i ko i te opati maata o teianei ao. Kua uiui mai te taeake Simon Kraker kia maua. Akakite mai aia e kare a Betela e āriki i te au tokorua akaipoipo i te reira taime. Kua inangaro rai maua i te tavini i Betela, inara kua roa te tuatau i tae ei maua ki reira.

Kua tata maua ki te opati maata kia tuku ia maua ki te ngai ka anoano maataia te au papuritia. E tai rai a ratou ingoa i oake mai: ko Pine Bluff, Arkansas. I taua tuatau, e rua rai putuputuanga i Pine Bluff. Okotai putuputuanga e au papuritia papaa, e tetai e au papuritia kerekere. Kua tonoia maua ki te putuputuanga na te kerekere, e 14 papuritia.

Penei ka manata koe eaa ra te Au Kite o Iehova ka akatakake ei i te au papuritia kerekere e te papaa. Ko te pauanga, kare a matou ikianga i te reira tuatau. Kua arai te ture enua kia kairo teia tu tangata, pera katoa kua tupu te takinokino anga. I te au ngai ke ke, kua mataku te au taeake e ka takoreia to ratou Are Uipaanga Patireia me aravei kapiti teia tu tangata ki te ngai okotai no te akamori. Kua tupu rai teia. Me tutu aere te Au Kite kerekere ki te au ngai papaa, ka opuia ratou e ka papaia. Kia rave i te angaanga tutu aere ka aru matou i te au ture ma te tapapa atu e ka meitaki mai te reira.

Kare ta matou angaanga tutu aere i māmā ua ana. Te tutu aere anga matou i te ngai o te aronga kerekere, kua tarevake ua matou i te topapa i te ngutupa o tetai ngutuare papaa. Kua viviki ua matou i te manako: Ka tauta ainei matou i te oronga viviki i tetai tutu anga Pipiria me ka tataraara atu matou kia aere ki tera mai are? Kua tupu te reira i tera tuatau.

E tika, ei au painia, ka anoanoia tatou kia angaanga moni e ora ai. Te maataanga o te ngai angaanga e toru rai tara te tutaki no te rā katoa. E manga angaanga tāmā are ta Gloria. Kua akatikaia au kia tauturu iaia e rauka ai iaia i te akaoti vave ua. Kua oronga mai te ngutuare i tetai kai na maua. E manga te reira tei kapikiia ko te TV dinner, tei kai maua ko Gloria i mua ake ka akaruke ei. I te epetoma tataki tai, ka auri a Gloria i te kakau no tetai ngutuare. Ka angaanga au ki roto i te aua kai, te tāmā maramarama, e tetai atu au angaanga o te ngutuare. Kua tāmā maua i te maramarama o tetai ngutuare papaa. Ia Gloria e tāmā maira i roto, ka tāmā au ia vao. Ka pou te rā katoa, no reira kua oronga mai ratou i tetai kai na maua. Ka kaikai a Gloria i roto i te are inara kia akatakake mei te ngutuare tangata. Ka kaikai au i roto i te are  toroka, kare ra au i manata ana. E kai reka tikai te reira. E ngutuare tangata meitaki tikai te reira, inara kua takinoia ratou e te tangata o te reira ngai. Maara iaku te tapu anga maua ki ko i te ngai pikao penitini. Te otianga to maua motoka i te pikao, kua pati atu au ki te tiaki papaa me ka tika kia aere a Gloria ki te are meangiti. Kua akara riri mai aia te karanga anga, “Kua rokaia te reira.”

Noatu ra, kua mataora tikai to maua tuatau ki te au taeake, e kua reka tikai maua i te angaanga tutu aere! I to maua tae mua anga ki Pine Bluff, kua noo maua ki ko i te taeake tavini o te putuputuanga. Kare tana vaine i āriki ake i te tuatua mou, e kua akamata a Gloria i tetai apii Pipiria kiaia. Kua akamata au i tetai apii ki ta raua tamaine e tana tane. Kua iki te mama e te tamaine i te tavini ia Iehova e kua papetitoia.

E au oa akaperepere to maua i roto i te putuputuanga papaa. Ka pati mai ratou ia maua no te kai manga i to ratou kainga, inara ka aere ua maua i te po kia kore te tangata e kite mai ia matou e kai kapiti ra. Te kino pakari ra te Ku Klux Klan (KKK) i te reira taime, e taokotaianga tei akatupu i te tu iriiri tangata e te takinokino anga. I tetai po Halloween, kua maara iaku i tetai tangata e noonoo ra i mua i tona porotito, ma te ngakau parau i te aao ra i tetai āriki kakau teatea e te pare roroa, mei to te KKK rai. Kare te au tu kino i tapu ana i te au taeake mei te akaari anga i te tu takinga meitaki. I tetai tuatau maana, kua anoano maua i te moni no te aere ki te uruoaanga, e kua inangaro tetai taeake i te oko i to maua motoka Ford 1950. I tetai rā, e tai marama i muri mai, roiroi tikai maua i te aaere i roto i te vera mei tera ngutupa ki tera ngutupa i te rave anga i te au apii Pipiria. Te vaira to maua motoka i mua i te are! Te akakite ra tetai pepa i runga i te io motoka, “Teia to korua motoka ei apinga aroa naku kia korua. Na to korua taeake.”

Kua pakia toku ngakau no tetai akaou tu takinga meitaki. I te 1962, kua patiia au kia aere ki te Apii na te Aronga Pakari i South Lansing, New York. Ka pou e okotai marama teia tereni anga no te au akaaere o te putuputuanga, akaaere kotinga, e te au akaaere tapere. I te reira taime kare aku angaanga, e e iti ua ta maua moni. Inara kua kapiki mai tetai kamupani terepaoni iaku no tetai angaanga i Pine Bluff. Me ka angaanga au ki reira, ko au te tangata kerekere mua i te angaanga ki reira. E i muri mai kua akakite mai ratou kua peke iaku te ngai angaanga. Eaa taku ka rave? Kare aku moni no te aere ki New York. Kua manako tikai au i te rave i te ngai angaanga e kare e aere ki te apii. Te akapapa ra au i te tata ki Betela i te tupu anga tetai mea kare rava e ngaropoina iaku.

Kua topapa mai tetai tuaine o te putuputuanga, kare tana tane i roto i te tuatua mou, i to maua ngutupa i tetai popongi maiata e kua oake mai i tetai tikiro. E maata te moni i roto. E ara vave ana aia e tana tamariki rikiriki i te popongi no te vaere i te ngangaere i roto i te ngai tanu mamau. Kua rave ratou i teia kia rava te moni kia rauka iaku i te aere ki New York. Karanga aia, “E aere koe ki te  apii kia maata toou kite, e oti e oki mai e apii ia matou!” Muri mai, kua pati au i te kamupani terepaoni me ka tika kia angaanga au e rima epetoma i muri ake i te taime tei akanooia. Te pauanga, “Kare!” Kare au i manata ana. Kua rave au i taku ikianga. Rekareka tikai au kare au i āriki ana i te reira ngai angaanga!

Ko teia ta Gloria i maara i to maua tuatau i Pine Bluff: “Kua reka tikai au i ta maua ngai tutu aere! E 15 ki te 20 aku apii Pipiria. I te popongi ka aere maua mei tera are ki tera are, e oti ka rave i te au apii Pipiria no te rā katoa, tetai taime ka taeria te ora 11 i te po. Reka tikai te angaanga tutu aere! Ka mataora ua au i te noo ki reira. Ko te tika, kare tikai au i inangaro ana i te taui i taku angaanga tutu aere no te rave i te angaanga kotinga, inara e manako ke atu to Iehova.” Kua tika roa te reira.

Ia maua e painia ra i Pine Bluff, kua pati maua kia riro mai ei painia takake. Kua tapapa atu maua kia tupu te reira. No teaa ra? No te mea kua kite maua e ka inangaro to maua akaaere tapere kia tauturu i tetai putuputuanga i Texas, e kua inangaro aia kia tavini maua ei nga painia takake. Reka maua i teia manako. No reira kua tiaki marie maua, te tapapaanga atu i tetai pauanga, inara kare e akakite anga i tae mai. I muri akera, kua tae mai tetai reta. Kua tukuia maua ki roto i te angaanga tutaka! I roto ia Tianuare 1965. Ko te taeake Leon Weaver, e tauturu no te Kumiti Betela o Marike, kua tukuia aia ei akaaere kotinga i taua taime rai.

Kua ru au i te riro anga mai ei akaaere kotinga. Okotai mataiti i mua atu ana, kua akara te akaaere tapere ko James A. Thompson, Jr. i toku turanga. Kua akamārama mai aia i te au ngai ka anoanoia au kia akameitaki atu, te taiku anga mai i te au tu karape te ka anoanoia e tetai akaaere kotinga meitaki. I muri poto ake i toku akamata anga i te angaanga kotinga, kua kite mai au i te maata o te akoanga tei anoanoia. Ko te Taeake Thompson te akaaere tapere mua taku i tavini kapiti ana. E maata taku i apii mai mei te reira taeake tiratiratu.

I taua tuatau, e meangiti ua te tereni anga ka rauka i tetai akaaere kotinga. Kua akara au i te akaaere kotinga no tetai epetoma iaia e atoro ra i tetai putuputuanga. E oti, ka akara aia iaku no tetai epetoma iaku e atoro ra i tetai akaou putuputuanga. Kua oronga mai aia i te au manako e te aratakianga. Inara i muri ake kua aere maua ko maua ua. Maara iaku te karanga anga kia Gloria, “Ka akaruke ainei aia i teianei?” Kare i roa i muri mai, kua kite mai au i tetai apinga puapinga. Ka vai ua rai te au taeake meitaki te ka tauturu ia koe, me ka akatika koe ia ratou kia tauturu ia koe. Te akaperepere nei rai au i te tauturu a te au taeake karape mei ia J. R. Brown, e akaaere tutaka i te reira taime, e Fred Rusk o te ngutuare Betela.

 Tei te ngai katoatoa te tu iriiri tangata i te reira tuatau. I tetai atianga, te rave ra te KKK i tetai mati ia maua e atoro ra ia Tennessee. Kua maara iaku tetai atianga te aere anga ki tetai are kaikai no tetai manga akangaroi mei te angaanga tutu aere. I toku aere anga ki te are meangiti, kua aru mai tetai tangata riri kino ma te au tatau akakino i runga i tona kopapa. I reira kua aru katoa mai tetai taeake papaa tei maatamaata atu ia maua. “Te meitaki ua ra ainei koe e te Taeake Herd?” i ui mai ei te taeake. Kua akaruke viviki atu te reira tangata riri i te are meangiti. I te au mataiti i aereia mai, kua kite ana au i te tumu tikai o te tu iriiri tangata e kare no te kara pakiri o tetai tangata mari ra no te tu ara i roto ia tatou katoatoa. E kua kite mai au e ka riro tetai taeake ei taeake noatu tona kara pakiri, e ka mate aia noou me ka anoanoia te reira.

E 12 o maua mataiti i roto i te angaanga kotinga, e 21 mataiti i roto i te angaanga tapere. E au tuatau puapinga tikai te reira, ma te au tupuanga akamaroiroi. Inara te vaira tetai akaou tutaki na maua. Ia Aukute 1997, kua tupu ta maua i moemoea no tetai tuatau roa. Kua patiia maua kia tavini i Betela i Marike. E 38 mataiti mei te taime i pati mua ai maua. I tera mai marama, kua akamata maua i te tavini i Betela. Kua manako mai au e ka inangaro ua te au taeake i Betela kia tavini au i reira no tetai tuatau poto, inara kare te reira i tupu ana.

Taku tuanga angaanga mua i roto i te Tipatimani Tavinianga. E maata taku i kite mai! Kua tae te au uianga ngata ki te au taeake no ko mai i te au pupu aronga pakari e te au akaaere kotinga takapini i te enua. Rekareka tikai au i te tu akakoromaki e te tu tauturu o te au taeake tei tereni iaku. Me ka tukuia au kia angaanga akaou ki reira, e maata rai taku ka apii mai mei te reira au taeake.

Mataora tikai maua ko Gloria i te oraanga i Betela. E reka ua ana maua i te ara vave, e ka riro te reira ei peu meitaki i Betela. Muri ake i tetai nga mataiti, kua akamata au i te tavini ei tauturu ki te Kumiti Tavinianga o te Pupu Akaaere o te Au Kite o Iehova. E oti i te 1999, kua tukuia au ei mema no te Pupu Akaaere. E maata taku i apii mai i roto i teia tuanga angaanga. Inara te apiianga puapinga rava atu koia oki ko Iesu Karaiti te upoko o te putuputuanga Kerititiano, kare ko tetai ua atu tangata.

Me akamanako au i toku oraanga, ka aite au mei te peroveta ko Amosa. Kua kite a Iehova i tera tiaki akaaka tei rave i te angaanga aaki suke, e kai na te aronga putaua. Inara, kua akariro te Atua ia Amosa ei peroveta e kua akameitaki tikai iaia i roto i tana tuanga angaanga. (Amosa 7:14, 15) Kua kite katoa mai a Iehova iaku, e tamaiti na tetai tangata tanutanu putaua i Liberty, Indiana. E kua akapuapinga a Iehova iaku ma te au akameitakianga e manganui! (Maseli 10:22) Penei i te akamataanga e oraanga putaua toku, inara kua kite au i te openga ei oraanga puapinga rava atu i taku i tamanako!