1, 2. (a) Akapeea te Au Kite o Iehova i tuke ei ki te au akonoanga ke? (e) Eaa ta tatou ka apii i teia atikara e te ka aru mai?

E UI ua ana te tangata ki te Au Kite o Iehova e, “Koai to kotou arataki?” Ka manako ratou i teia no te mea e maata te au akonoanga tei aratakiia e tetai tangata me kore vaine. Inara, mataora tikai tatou i te karanga e kare to tatou Arataki i te tangata apa ua nei. Mari ra, ko Iesu Karaiti to tatou Arataki! E akarongo ana aia ki tona Metua e te Arataki, ko Iehova.​—Mataio 23:10.

² E pupu tane katoa tetai, tei kapikiia ko “te tavini akono meitaki e te pakari” tei rave i te aratakianga no te iti tangata o te Atua i te enua nei i teia tuatau. (Mataio 24:45) Inara akapeea tatou e kite ei ko Iehova tikai tei arataki ia tatou na roto i tana Tamaiti? Ka kite tatou e toru tumu ka papu ei ia tatou i te reira. E noatu kua taangaanga a Iehova i tetai pae tangata kia arataki i tona iti tangata, ka taka meitaki ia tatou e ko Iehova rai te Arataki mou no tona iti tangata.​—Isaia 58:11.

3. Eaa tei akamana ia Mose kia arataki ia Iseraela?

³ Na te vaerua tapu i akamana i te au komono o te Atua. Kua iki te Atua ia Mose ei arataki no te ngati Iseraela. Eaa tei  tauturu iaia kia akono i teia tuanga puapinga tikai? Kua oronga a Iehova kia Mose ‘tona vaerua tapu.’ (E tatau ia Isaia 63:11-14.) No reira ko Iehova tikai tei arataki i tona iti tangata, no te mea na tona vaerua i tauturu ia Mose.

4. Eaa tei akapapu e tei ia Mose te vaerua o te Atua? (Akara i te tutu mua.)

⁴ Kua kite ainei te tangata e tei ia Mose te vaerua tapu o te Atua? Ae! Kua akamana te vaerua o Iehova ia Mose kia rave i te au temeio e kia akakite i te ingoa o te Atua kia Pharao, te tutara ririnui o Aiphiti. (Exodo 7:1-3) Kua tauturu katoa te vaerua tapu ia Mose kia riro ei arataki aroa e te akakoromaki. E tuke tikai aia ki te au arataki kino e te noinoi o te au enua ke! (Exodo 5:2, 6-9) Te taka meitaki ua ra, kua iki a Iehova ia Mose ei arataki no Tona iti tangata.

5. Koai atu ta Iehova i oronga i tona vaerua tapu ei arataki i tona iti tangata?

⁵ Koai atu ta Iehova i oronga i tona vaerua tapu ei arataki i tona iti tangata? Te karanga ra te Pipiria: “Ki akerā Iosua te tamaiti a Nuna ki te vaerua pakari.” (Deuteronomi 34:9) “Kua uru maira te vaerua o Iehova ia Gideona.” (Te Au Akava 6:34) “E mei taua rā maira te vaerua o Iehova i te tae anga mai ki runga ia Davida.” (1 Samuela 16:13) Kua irinaki teia aronga pouroa ki runga i te vaerua o te Atua ei tauturu ia ratou kia rave i te au mea kare e rauka ia ratou i te rave i to ratou uaorai maroiroi. (Iosua 11:16, 17; Te Au Akava 7:7, 22; 1 Samuela 17:37, 50) Te taka meitaki ua ra, ko Iehova tei akamana ia ratou kia rave i te au angaanga maata, no reira koia anake tei tau kia akapaapaaia.

6. Eaa ra te Atua i inangaro ei i tona iti tangata kia akangateitei i te au arataki o Iseraela?

⁶ Eaa ta te ngati Iseraela ka tau kia rave i te kite anga ratou e kua akamana te vaerua tapu o te Atua ia Mose, Iosua, Gideona, e Davida? Ka tau ratou kia akangateiteiia. I te kopekope anga te tangata ia Mose, akara ana i ta Iehova i ui: “Aea ra teianei aronga e akapaki ei i te akakōkō mai iaku?” (Numero 14:2, 11) Te taka meitaki ua ra, na Iehova i iki i teia aronga kia arataki i Tona iti tangata. Me akarongo te iti tangata ia ratou, te aru tikai ra ratou ia Iehova ei Arataki no ratou.

7. Akapeea te au angera te tauturu anga ia Mose?

⁷ Tauturu te au angera i te au komono o te Atua. (E tatau ia Ebera 1:7, 14.) Kua taangaanga te Atua i te au angera ei arataki ia Mose. Mea mua, ko te angera “i mama mai kiaia i roto i te pu ngangaere” e kua oronga kiaia te tuanga angaanga kia akarangatira e te arataki i te ngati Iseraela. (Angaanga 7:35) Te rua, kua taangaanga te Atua i te au angera kia oronga i te Ture kia Mose ei ikuiku i te ngati Iseraela. (Galatia 3:19) Te toru, akakite a Iehova kiaia: “Ka aere, e arataki i te au tangata ki te ngai i karangaia atu e au kia koe ra; i na, e na mua taku angela ia koe.” (Exodo 32:34) Kare te Pipiria i akakite mai e kua kite mata te ngati Iseraela i te angera e  rave ra i teia. Inara, mei te tu i ikuiku ei e i arataki ei a Mose i te iti tangata, te taka ua ra kua tauturu te au angera iaia.

8. Akapeea te au angera te tauturu anga ia Iosua e Hezekia?

⁸ Koai atu ta te au angera i tauturu? Te karanga ra te Pipiria e na te “Rangatira no te au nuku a Iehova,” e angera, tei tauturu ia Iosua kia autu i te tamaki atu i to Kanaana. (Iosua 5:13-15; 6:2, 21) I muri mai, te arataki anga te Ariki ko Hezekia i te iti tangata o te Atua, kua tamataku mai te nuku vaeau o Asura i te takore ia Ierusalema. I te po okotai ra, “aere iora te Angela a Iehova i taua po ra ki vao, kua ta iora i to te puakapa o Asura ra, okotai anere, e varu ngauru ma rima, i te tausani.”​—2 Ariki 19:35.

9. Noatu e tu apa ua to te au komono o te Atua, eaa ta te ngati Iseraela i tapapaia kia rave?

⁹ E tu apa kore to te au angera. Inara, kare te au tangata ta ratou i tauturu i pera ana. Ei akaraanga, i tetai atianga kare a Mose i akangateitei ana ia Iehova. (Numero 20:12) Kare a Iosua i ui ana ki te Atua i te inangaro anga to Gibeona i te papau i tetai koreromotu kiaia. (Iosua 9:14, 15) I tetai atianga ke, kua akaparau a Hezekia. (2 Paraleipomeno 32:25, 26) Noatu e aronga apa ua ratou, kua tapapaia rai te ngati Iseraela kia aru i ta ratou arataki anga. Kua kite te ngati Iseraela e te taangaanga ra a Iehova i te au angera ei turu i teia au tangata. Te taka meitaki ua ra, te arataki ra a Iehova i tona iti tangata.

10. Akapeea a Mose te aratakiia anga e te Ture a te Atua?

¹⁰ Arataki te Tuatua a te Atua i tona au komono. Te akataka ra te Pipiria i te Ture tei orongaia ki to Iseraela e ko “te ture a Mose.” (1 Ariki 2:3) Inara te akapapu ra te Pipiria e ko Iehova tei oronga i te Ture ki to Iseraela. Kua anoano katoaia a Mose kia akono i te reira. (2 Paraleipomeno 34:14) Ei akaraanga, i muri ake te akakite anga a Iehova kiaia akapeea me akatu i te tapenakara, “akapera atura oki a Mose: te au mea ravarai ta Iehova i akaue mai kiaia ra, ko tana ïa i rave.”​—Exodo 40:1-16.

11, 12 (a) Eaa ta Iosua e te au ariki tei tutara ki rungao i te iti tangata o te Atua i umuumuia kia rave? (e) Akapeea te Tuatua a te Atua te aratakianga i te aronga tei rave i te aratakianga?

¹¹ Te riro anga a Iosua ei arataki, tei iaia tetai tuanga o te Tuatua a te Atua e kua akakite a Iehova kiaia: “Kia akamaara tikai ra koe i te reira i te po e te ao, kia akono koe e kia rave i tei tata katoaia i roto ra.” (Iosua 1:8) Te au ariki tei tutara ki rungao i te iti tangata o te Atua i muri mai, kua anoano katoaia ratou kia tatau i te Ture i te au rā ravarai, kia tata i tetai kopi na ratou, e “kia akono i te au tuatua ravarai o teianei ture, e teianei au akonoanga, kia raveia.”​—E tatau ia Deuteronomi 17:18-20.

¹² Akapeea te Tuatua a te Atua te arataki anga i te au tangata e rave ra i te arataki anga? Akamanako ana i te akaraanga o te Ariki ko Iosia. Te kitenaia anga te Ture a Mose, kua tatau te tekeretere o Iosia i te reira kiaia. * (Akara i te tataanga rikiriki.) “Kite akera te ariki i te tuatua i roto i te buka ture ra, kua aae iora aia i ona kakau.” Kua akakeu i reira te Tuatua a te Atua ia Iosia kia takore pouroa i te au itoro i te enua e kia akanoo i te oroa Pasa maata rava atu tei raveia. (2 Ariki 22:11; 23:1-23) No te mea  kua aru a Iosia e te au arataki tiratiratu i te Tuatua a te Atua, kua puareinga ua ratou i te taui i te aratakianga ta ratou i oronga ki te iti tangata o te Atua. Kua tauturu teia au taui anga i te iti tangata o te Atua kia akarongo Kiaia.

13. Akapeea te au arataki o te iti tangata o te Atua i tuke ei ki te au arataki o te au enua ke?

¹³ Kua aratakiia te au arataki o te au enua ke e te pakari kotingaia o te tangata. Ei akaraanga, kua rave te au arataki o Kanaana e to ratou iti tangata i te au peu viivii, kapiti mai te pirianga ainga ki te kopu tangata e te manu, te sodoma, te akaatinga i te tamariki, e te akamori itoro. (Levitiku 18:6, 21-25) Pera katoa, kare te au arataki o Babulonia e Aiphiti e aiteite ana te au ture no te turanga mā ki ta te iti tangata o te Atua. (Numero 19:13) Inara, kua kite te iti tangata o te Atua akapeea to ratou au arataki tiratiratu te akamaroiroi anga ia ratou kia mā ta ratou akamorianga, kia mā i te pae kopapa, e kia kopae i te ainga viivii. Te taka meitaki ua ra, ko Iehova tei arataki ia ratou.

14. Eaa ra a Iehova i ako ei i tetai au arataki o tona iti tangata?

¹⁴ Kare te au ariki pouroa tei tutara i te iti tangata o te Atua i aru ana i tana ikuikuanga. Kare teia au ariki tiratiratu kore i aru i te aratakianga o te vaerua tapu o te Atua, tana au angera, e tana Tuatua. Tetai taime, kua ako me kore kua tupau a Iehova i teia au arataki. (1 Samuela 13:13, 14) Muri mai kua iki a Iehova i tetai te ka riro ei arataki apa kore.

15. (a) Akapeea te au peroveta te akaari anga e te aere maira te arataki apa kore? (e) Koai te arataki apa kore?

¹⁵ No te anere ua atu mataiti, kua taputou a Iehova e ka iki aia i tetai arataki meitaki rava atu no tona iti tangata. Ei akaraanga, akakite a Mose ki te ngati Iseraela: “E akatupu to Atua ra ko Iehova i tetai peroveta naau i rotopu ia koe ra, i tetai i te au taeake noou ra, mei iaku nei; koia taau e akarongo.” (Deuteronomi 18:15) Karanga a Isaia e Koia te ka riro “ei Arataki, e ei Tutara no te au tangata nei.” (Isaia 55:4) E kua tata a Daniela no runga i te Mesia, e koia “te Ariki ra” o te iti tangata o te Atua. (Daniela 9:25) Mea openga, kua akataka a Iesu Karaiti iaia uaorai ei “Arataki” no te iti tangata o te Atua. (E tatau ia Mataio 23:10.) Kua puareinga ua te au pipi a Iesu te aru iaia, e kua irinaki ratou e na Iehova i iki iaia. (Ioane 6:68, 69) Eaa tei akapapu kia ratou e ko Iesu Karaiti ta Iehova i taangaanga ei arataki i tona iti tangata?

16. Eaa te akapapu ra e kua akamanaia a Iesu e te vaerua tapu?

¹⁶ Akamana te vaerua tapu ia Iesu. Te papetito anga a Iesu, kite akera a Ioane “i te rangi i te vetenga angaia, e te vaerua i te eke anga mai ki rungao iaia mei te kukupa ra.” Muri mai, “aratakiia atura aia i reira ra e te vaerua i te medebara.” (Mareko 1:10-12) I te tuatau o ta Iesu angaanga tutu aere i te enua nei, kua akamana te vaerua tapu o te Atua iaia kia apii e te rave i te au temeio. (Angaanga 10:38) Kapiti mai, kua tauturu te vaerua tapu ia Iesu kia akaari i te au tu mei te aroa, te rekareka, e te akarongo ketaketa.  (Ioane 15:9; Ebera 12:2) Kare atu e arataki tei rauka teia akapapuanga e tei iaia te vaerua tapu o te Atua. Te taka meitaki ua ra, kua iki a Iehova ia Iesu ei Arataki.

17. Eaa ta te au angera i rave ei tauturu ia Iesu?

¹⁷ Tauturu te au angera ia Iesu. Muri ua ake i to Iesu papetitoanga, “e aronga angela tei aere mai, e kua matuapuru maira iaia.” (Mataio 4:11) I nga ora i mua ake i tona matenga, “kua mama maira tetai angela no te rangi mai kiaia, kua akamaroiroi maira iaia.” (Luka 22:43) Kua kite a Iesu e ka tono mai a Iehova i te au angera ei tauturu iaia me anoanoia te reira.​—Mataio 26:53.

18, 19 Akapeea te Tuatua a te Atua te arataki anga i to Iesu oraanga e te apiianga?

¹⁸ Arataki te Tuatua a te Atua ia Iesu. Mei te akamataanga o tana angaanga tutu aere e tae ua atu ki tona matenga i runga i te rakau tamamae, kua tuku a Iesu i te au Tuatua Tapu ei arataki iaia. Noatu iaia e mate ra, kua taiku aia i te au totou no te Mesia. (Mataio 4:4; 27:46; Luka 23:46) Inara, e tuke tikai te au arataki akonoanga o taua tuatau ra kia Iesu. Kua iki ratou i te kopae i te Tuatua a te Atua me kare te reira e rotai ana ki ta ratou au apiianga. Kua taiku a Iesu i te Tuatua a te Atua ei akataka ia ratou: “Te topiri mai nei teianei aronga iaku i to ratou vaa, e te akameitaki mai nei to ratou ngutu iaku; tei te atea ke ra to ratou ngakau iaku. E akamorianga puapinga kore ra ta ratou iaku, ka apii ei i tei tukuia mai e te tangata anake ra.” (Mataio 15:7-9) Kare rava a Iehova e iki i te aronga tei kore e aru i tana Tuatua kia arataki i tona iti tangata.

¹⁹ Kua taangaanga katoa a Iesu i te Tuatua a te Atua kia apii i tetai ke. Te taumaro anga te au arataki akonoanga iaia, kare aia i taangaanga i tona uaorai pakari e tona kite ei  pau ia ratou. Mari ra, kua apii aia i te tangata mei roto i te au Tuatua Tapu. (Mataio 22:33-40) Pera katoa, ka rauka ua ia Iesu i te akakeu i tetai ke ma te au tua no tona oraanga i te rangi me kore te angaia anga te ao katoa e pini ua ake. Mari ra, no tona inangaro i te Tuatua a te Atua, kua puareinga ua aia i te akakite i te reira ki tetai ke, e kua “akamārama atura aia i to ratou ngakau, kia kite ratou i te tuatua i tataia ra.”​—Luka 24:32, 45.

20. (a) Akapeea a Iesu te akangateitei anga ia Iehova? (e) Eaa te tuke i rotopu i te tu o Iesu e Heroda Ageripa I?

²⁰ Noatu e kua umere te aronga e akarongo ra ia Iesu i tana i tuatua, kua akangateitei ua rai aia i tona Puapii, ko Iehova. (Luka 4:22) Te akapaapaa anga tetai tangata apinganui ia Iesu na te kapiki anga, “E te Orometua meitaki,” kua pau akaaka a Iesu: “Eaa koe i akameitaki mai ei iaku? ko te Atua anake ra te meitaki.” (Mareko 10:17, 18) Inara, ko Heroda Ageripa I, tei riro ei arataki no Iudea e varu mataiti i muri mai, e tuke tikai tona tu i to Iesu. I tetai rā, i ko i tetai uipaanga takake, kua aao a Heroda i te kakau ariki akaariari e te oko maata. Te kite anga e te rongo anga te tangata iaia, kua kapiki maata ratou: “E reo ïa no te Atua, kare ïa i to te tangata.” Kua inangaro a Heroda kia akapaapaaia. Inara eaa tei tupu? “Kua ta maira tetai angela o te Atu iaia i reira, no te mea kare aia i oronga atu i te kakā ki te Atua ra: pou atura aia i te kaiia e te iro, e mate atura.” (Angaanga 12:21-23) Te taka meitaki ua ra, kare a Iehova i iki ia Heroda ei arataki. Inara, kua akapapu a Iesu e na te Atua i iki iaia, e kua akapaapaa ua rai aia ia Iehova ei Arataki Maata o Tona iti tangata.

21. Eaa ta tatou ka uriuri i te atikara ka aru mai?

²¹ Kua inangaro a Iehova ia Iesu kia riro ei Arataki e tere atu i nga mataiti ua. Muri ake i tona tuakaouanga, akakite a Iesu ki tana au pipi: “Ko te mana katoa o to te rangi e te ao katoa nei, kua tukuia mai, tei iaku anake.” Karanga katoa aia: “E i na, tei vaitata ua ra au ia kotou, e tae ua atu ki te openga o teianei ao.” (Mataio 28:18-20) Inara akapeea a Iesu te arataki anga i te iti tangata o te Atua i te enua nei mei te mea e vaerua kitea koreia aia i te rangi? Koai ma ta Iehova ka taangaanga ei komono ia Iesu i te enua nei? E akapeea te au Kerititiano e kite ei koai te au komono o te Atua? Ka uriuri te atikara ka aru mai i te pauanga ki teia au uianga.