1, 2. (a) Eaa ta Iesu i pati i roto i tana pure openga e tana au apotetoro? (e) Eaa ra a Iesu i manata ei i te tu taokotai?

I TANA kai manga openga ki te au apotetoro, kua manata a Iesu i to ratou tu taokotai. I tona pure anga kia ratou, karanga aia e ka inangaro aia kia okotai tana au pipi, me kore kia taokotai, mei iaia e tona Metua. (E tatau ia Ioane 17:20, 21.) Me taokotai te au pipi a Iesu, ka akapapu teia ki tetai ke e na Iehova i tono mai ia Iesu ki te enua nei. Ka kite te tangata i te au pipi mou a Iesu no to ratou aroa i tetai e tetai, e na teia aroa e akataokotai ia ratou.—Ioane 13:34, 35.

² Ka mārama ua tatou i tuatua maata ai a Iesu no runga i te tu taokotai i te reira po. Kua kite aia kare tana au apotetoro e taokotai tikai ana. Ei akaraanga, kua tauetono te au apotetoro ‘koai ia ratou tei maata,’ mei ta ratou i rave i mua atu ana. (Luka 22:24-27; Mareko 9:33, 34) I tetai akaou taime, kua pati a Iakoba e Ioane kia oronga mai a Iesu i te au ngai puapinga rava atu i roto i te Patireia o te rangi, i te pae tikai iaia.—Mareko 10:35-40.

3. Eaa penei tei arai i te au pipi a Karaiti kia kore e taokotai, e eaa te au uianga ta tatou ka uriuri?

 ³ Kare ko te anoano no te mana e te taoonga anake ua tei arai i te au pipi a Karaiti kia taokotai. Kua takake te tangata i to Iesu tuatau no to ratou tu makitakita e te papaki tai. Ka anoanoia te au pipi a Iesu kia autu atu i taua au manako tau kore. I teia atikara, ka uriuri tatou i teia au uianga: Eaa ta Iesu i rave no te tu papaki tai? Akapeea aia te tauturu anga i tana au pipi kia akono i tetai ke ma te tu papaki tai kore, me kore ma te tau, e kia taokotaiia? E akapeea to Iesu akaraanga e tana i apii me tauturu ia tatou kia vai taokotai?

4. Oronga mai i te au akaraanga no te tu papaki tai ta Iesu i kite mai?

⁴ Kua kite katoa a Iesu i te tu papaki tai. Te akakite anga a Philipa kia Natanaela e kua kitea te Mesia, karanga a Natanaela: “E meitaki ainei to Nazareta mai?” (Ioane 1:46) Penei kua kite a Natanaela e ka anauia te Mesia ki Betelehema, tei akakiteia e te totou a Mika 5:2. Penei kua manako aia e kare a Nazareta i te ngai puapinga tikai ei oire nooanga no te Mesia. Te vai katoa ra te aronga Iuda rongonui tei akavaavaa ia Iesu no te mea, no Galilea mai aia. (Ioane 7:52) E manganui te aronga Iuda tei manako e e aronga puapinga kore te iti tangata o Galilea. Kua tauta tetai pae ngati Iuda i te akakino ia Iesu na te kapiki anga iaia e e tangata Samaria. (Ioane 8:48) No roto mai te au Samaria i te pa enua ke, e e tuke ta ratou akonoanga ki ta te ngati Iuda. Kare te iti tangata Iuda e to Galilea e akangateitei ana i te au Samaria e kua kopae ia ratou.—Ioane 4:9.

5. Eaa te tu papaki tai tei kitea e te au pipi a Iesu?

⁵ Kua akangateitei kore katoa te au arataki akonoanga ngati Iuda i ta Iesu au pipi. Kapiki te Pharisea ia ratou e aronga “kua taumaaia ïa.” (Ioane 7:47-49) Kua akara te au Pharisea i tetai ua atu kare i apii i ko i te au apii akonoanga ngati Iuda e tei kore i aru i ta ratou au peu, ei aronga puapinga kore e te noa ua. (Angaanga 4:13) Kua kite a Iesu e tana au pipi i te tu papaki tai, no te mea e tu ngakau parau to te tangata i ta ratou akonoanga, to ratou taoonga, e to ratou iti tangata. Kua riro katoa teia ei akakeu i te tu papaki tai o te au pipi e to ratou manako i tetai ke. Kia vai taokotai, ka anoanoia ratou kia taui i to ratou aerenga manako.

6. Taangaanga i te au akaraanga te ka akaari akapeea te tu papaki tai me tupu kia tatou.

⁶ I teia tuatau, e maata te tu papaki tai i teianei. Penei ka manako papaki tai mai te tangata ia tatou, me kore penei ka manako papaki tai tatou ia ratou. Karanga tetai tuaine e painia i teianei i Autireria: “Kua tupu maata toku tu makitakita i te au tangata papaa iaku e akamou ra ki runga i te tu tika kore tei tupu ki te iti tangata Aborigine—i mua ana e i teianei.” Kua tupu tona tu makitakita no te mea kua takinokinoia aia e tetai pae. Akakite tetai taeake no Kanata mai: “I manako ana au e ngateitei tikai te turanga o te aronga reo Varani.” Tei tupu mai, kare aia e reka ana i te aronga reo Papaa.

7. Eaa ta Iesu i rave no te tu papaki tai?

⁷ Mei to Iesu tuatau, te maata anga o te taime ka riro te au manako papaki tai ei mea ngata tikai i te taui. Eaa ta Iesu i rave no teia au manako? Te mea mua, kare rava aia i manako papaki tai ana. E tu manako  tau tona i te au taime ravarai. Kua tutu aere aia ki te aronga apinganui e te putaua, ki te au Pharisea e te au Samaria, pera katoa ki te aronga koi tero e te aronga ara. Te rua, kua apii a Iesu i tana au pipi e kua akaari na tona akaraanga e auraka ratou e tarotokaka i tetai ke me kore e manako papaki tai ia ratou.

8. Eaa te kaveinga puapinga ei tango no to tatou tu taokotai? Akamārama mai.

⁸ Kua apii a Iesu i tetai kaveinga puapinga ei tango no to tatou tu taokotai. Akakite aia ki tana au pipi: “E taeake anake oki kotou katoa na.” (E tatau ia Mataio 23:8, 9.) Mei tera te tu, e au taeake anake tatou no te mea e tamariki tatou na Adamu. (Angaanga 17:26) Akamārama a Iesu e e au taeake e e au tuaine katoa tana au pipi no te mea te āriki ra ratou ia Iehova ei Metua i te rangi. (Mataio 12:50) E kua riro mai ratou ei ngutuare no te Atua e kua taokotaiia na roto i te aroa e te akarongo. Te tumu te reira i kapiki ei te au apotetoro i te au Kerititiano e ko te au taeake e te au tuaine i roto i ta ratou reta ki te au putuputuanga.—Roma 1:13; 1 Petero 2:17; 1 Ioane 3:13. *—Akara i te tataanga rikiriki i raro.

9, 10 (a) Eaa te tumu ka kore ei te ngati Iuda e ngakau parau i to ratou iti tangata? (e) Akapeea a Iesu te apiianga e e tarevake i te akavaavaa i te iti tangata ke? (Akara i te tutu mua.)

⁹ I muri ake i to Iesu akakite anga ki tana au pipi, kia akariro i tetai e tetai ei au taeake e te au tuaine, kua akakite aia, kia akaaka ratou. (E tatau ia Mataio 23:11, 12.) Mei ta tatou i apii takere, i tetai au taime kua riro te tu parau ei akatakake i te au apotetoro. I to Iesu tuatau, kua ngakau parau rai te tangata i to ratou iti tangata. E manganui te ngati Iuda tei irinaki e e meitaki atu ratou i tetai ke, no te mea e tamariki ratou na Aberahama. Inara akakite a Ioane Bapetizo kia ratou: “Ka tika i te Atua i te akatupu i te tamariki na Aberahama no roto i teianei au toka.”—Luka 3:8.

¹⁰ Apii a Iesu e e tarevake me ngakau parau te tangata i to ratou iti tangata. Kua akataka meitaki aia i teia te uianga te tata tuatua kiaia: “Koai oki toku tangata tupu?” Ei pau i te reira uianga, kua akakite a Iesu i tetai tua. Kua pāpāia tetai ngati Iuda e te aronga keikeia e kua akarukeia ki runga i te mataara. Noatu kua kite tetai au ngati Iuda i teia tangata, kare ra ratou i tauturu ana iaia. Inara kua akaaroa tetai Samaria i te tangata ngati Iuda e kua akono iaia. Kua taopenga a Iesu i tana tua na te akakite anga ki te tata tuatua, e ka anoanoia aia kia aite ki te tangata Samaria. (Luka 10:25-37) Kua akaari a Iesu e ka riro te tangata Samaria ei apii i te ngati Iuda kia aroa i tona tangata tupu.

11. Eaa te au pipi a Iesu i anoanoia ai kia kore e papaki tai, e akapeea aia te tauturu anga ia ratou kia mārama i te reira?

¹¹ I mua ake ka aere ei a Iesu ki te rangi, kua akakite aia ki tana au pipi kia tutu aere i “Iudea katoa oki e pini ua ake, e Samaria katoa oki, e tae ua atu ki te openga o te enua ra.” (Angaanga 1:8) E rauka ai i te rave i te reira, ka anoanoia te au pipi a Iesu kia autu ki rungao i to ratou tu parau e te  papaki tai. Kua tuatua putuputu a Iesu no runga i te au tu meitaki o te aronga ke, e kua riro teia ei akapapa i tana au pipi kia tutu aere ki te au iti tangata ravarai. Ei akaraanga, kua akapaapaa aia i tetai tangata ke e rangatira vaeau ma te akarongo. (Mataio 8:5-10) I tona oire kainga ko Nazareta, kua akamārama a Iesu akapeea a Iehova i te tauturu anga i te aronga ke, mei te vaine takaua no Zarephata i Phenia e te tangata lepera no Suria ko Naamana. (Luka 4:25-27) Kua tutu aere katoa a Iesu ki te vaine Samaria e kua noo katoa ki roto i tetai oire o Samaria e rua rā no te mea kua inangaro te tangata i tana karere.—Ioane 4:21-24, 40

12, 13 (a) Akapeea te au apotetoro te ariu anga atu ki ta Iesu apiianga i te vaine Samaria? (Akara i te tutu mua.) (e) Eaa tei akaari e kare a Iakobo e Ioane i mārama meitaki i ta Iesu e apii ra kia raua?

¹² Kare i te mea māmā no te au apotetoro kia autu atu i to ratou tu papaki tai. Kua poitirere ratou e kua inangaro a Iesu i te apii i tetai vaine Samaria. (Ioane 4:9, 27) Eaa ra te tumu? Penei, no te kare te au arataki akonoanga ngati Iuda e tuatua ana ki tetai vaine i te ngai tangata, e kare ki tetai vaine Samaria tikai ma te rongo kino. Kua akakite te au apotetoro kia Iesu kia kaikai, inara no to Iesu reka maata i te tuatua ki teia vaine, kare aia i manako ana e e mea puapinga te reira kiaia. Kua inangaro te Atua iaia kia tutu aere, te rave anga i ta tona Metua i inangaro, pera katoa te tutu aere ki tetai vaine Samaria, kua aite te reira ei kai kiaia.—Ioane 4:31-34.

¹³ Kare a Iakobo e Ioane i mārama i teia apiianga puapinga. I te au pipi e aru ra ia Iesu ki Samaria, kua kimi ratou i tetai ngai nooanga i te po i te oire o Samaria. Inara kare te au Samaria i akatika ana kia moe ratou ki reira. No to raua riri kua pati a Iakobo e Ioane kia Iesu me ka inangaro aia ia raua kia tuku mai i te ai mei te rangi kia takore i te reira oire. Kua ako pakari atu a Iesu ia raua. (Luka 9:51-56) Penei kare rai a Iakobo e Ioane e riri kino naringa teia i tupu ki to raua enua i Galilea. Penei kua riri kino raua no to raua tu papaki tai. I muri mai, ia Ioane e tutu aere ra ki te au Samaria e e manganui tei akarongo mai, penei kua akama rai aia i tona tu i mua atu ana.—Angaanga 8:14, 25.

14. Akapeea tetai manamanata tu papaki tai te rapakauia anga?

¹⁴ Kare i roa i muri ua ake ia Penetekote i te mataiti 33, kua tupu tetai manamanata papaki tai i roto i te putuputuanga. Te tua anga te au taeake i te kai ki te au vaine takaua, kua ngaropoina ia ratou te au vaine takaua reo Ereni. (Angaanga 6:1) Penei kua tupu teia no te tu papaki tai o te reo. Kua viviki te au apotetoro te rapakau i te manamanata. Kua iki ratou e itu au taeake karape ei tua i te kai ma te tau. E au ingoa Ereni to teia au taeake katoatoa, penei kua riro teia ei akapumaana i te au vaine takaua tei taitaia.

15. Akapeea a Petero te apiianga kia akaari i te tu papaki tai kore ki te katoatoa? (Akara i te tutu mua.)

¹⁵ I te mataiti 36, kua akamata te au pipi a Iesu i te tutu aere ki te iti tangata o te au pa enua ravarai. I mua ake i teia, kua akapou te apotetoro ko Petero i te maata anga i tona taime ki te au ngati Iuda anake. I reira kua akataka meitaki te Atua e auraka te au Kerititiano e papaki tai, e kua tutu  aere a Petero kia Korenelio, e vaeau Roma. (E tatau ia Angaanga 10:28, 34, 35.) I muri ake i te reira, kua akapou a Petero i te tuatau e kua kai manga ki te au Kerititiano kare i te ngati Iuda. Inara no tetai tuatau i muri mai, i roto i te oire o Anetioka, kua akamutu aia i te kai manga ki te au Kerititiano kare i te ngati Iuda. (Galatia 2:11-14) Kua ako a Paulo ia Petero, e kua āriki a Petero i te ako anga. Akapeea tatou i kite ei? Te tata anga a Petero i tana reta mua ki te au Kerititiano ngati Iuda e te au Kerititiano kare i te ngati Iuda i Asia Minora, kua tuatua aia i te puapinga kia aroa i to tatou au taeake katoatoa.—1 Petero 1:1; 2:17.

16. Eaa tei rongoia no te au Kerititiano mua?

¹⁶ Te taka meitaki ra, no te akaraanga o Iesu, kua apii te au apotetoro kia aroa i “te tangata katoa.” (Ioane 12:32; 1 Timoteo 4:10) Noatu kua pou te tuatau, kua taui ratou i to ratou tu no te tangata. Te tika, kua kiteaia te au Kerititiano mua no to ratou aroa i tetai e tetai. I te mataiti 200, kua taiku te tangata tata ko Tertullian i ta te tangata i tuatua no te au Kerititiano: “E aroa to ratou i tetai e tetai,” e “Te papa ua ra ratou i te mate no tetai e tetai.” No tei “akatangata ou,” taua au Kerititiano ia ratou, kua apii ratou e aiteite te au tangata ravarai, mei ta te Atua akamanako anga ia ratou.—Kolosa 3:10, 11.

17. Akapeea koe me akaruke i tetai au manako papaki tai? Oronga mai i te au akaraanga.

¹⁷ I teia tuatau, penei ka pou katoa te tuatau kia akaruke tatou i tetai ua atu manako papaki tai. Akakite tetai tuaine i Varani mei teaa te ngata i teia nona. Karanga aia: “Kua apii mai a Iehova iaku te aiteanga o te tu aroa, te aiteanga o te tu oronga ua, te aiteanga kia aroa i te au tu tangata ravarai. Inara te apii nei rai au kia autu atu i te tu papaki tai ki tetai, kare i te mea māmā. Te tumu te reira ka pure ua rai au no te reira.” Kua akamārama tetai tuaine no Paniora  mai, e tetai taime ka tamaki rai aia i te au manako tau kore no runga i tetai tu tangata. Karanga aia: “Autu rai au i te maata anga o te taime. Inara kua kite au e ka anoanoia au kia aruaru ua atu. Akameitaki tikai au ia Iehova, te mataora nei au i roto i tetai ngutuare taokotaiia.” Ka anoanoia tatou kia kite meitaki i to tatou manako ngakau. Ka anoano katoaia ainei tatou kia akaruke i tetai au manako papaki tai?

18, 19 (a) Eaa te au tumu kia āriki tatou i te katoatoa? (e) Akapeea tatou me rave i teia?

¹⁸ E mea meitaki i te akamaara e kua mamao tatou katoatoa mei te Atua. (Ephesia 2:12) Inara ma te aroa kua akavaitata a Iehova ia tatou kiaia. (Hosea 11:4; Ioane 6:44) E kua āriki a Karaiti ia tatou. Na roto iaia i riro ei tatou ei tuanga no te ngutuare o te Atua. (E tatau ia Roma 15:7.) Noatu e tu apa ua to tatou, kua āriki a Iesu ia tatou, no reira auraka rava tatou e kopae i tetai ua atu tangata!

¹⁹ Ia tatou e vaitata atura ki te openga o teia akatereanga kino, ka tupu maata ua atu te takake, te papaki tai, e te tu makitakita ki te tangata. (Galatia 5:19-21; 2 Timoteo 3:13) Inara ei iti tangata no Iehova, ka kimi tatou i “te pakari no runga maira,” ei tauturu ia tatou kia kore e papaki tai ma te akatupu i te ‘au. (Iakobo 3:17, 18) Te mataora nei tatou i te akaoaoa i te tangata o te au enua ke ke, te āriki i to ratou tu, pera katoa te apii i to ratou reo. Me rave tatou i teia, ka rekareka tatou i te ‘au “mei te vai taʼe ra” e te tu tika “mei te ngaru moana ra.”—Isaia 48:17, 18.

20. Eaa te ka tupu me taui te aroa i to tatou manako e te manako ngakau?

²⁰ Te apii anga te tuaine no Autireria i te Pipiria, kua ngaro aere tona tu papaki tai e te tu makitakita. Na te aroa i taui i tona aerenga manako e te manako ngakau. Karanga te taeake reo Varani no Kanata, kua mārama aia i teianei ka makitakita te tangata i tetai ke no te mea kare ratou i kite tikai ia ratou. Kite mai aia “kare te au tu o te tangata e no te ngai i anauia ai ratou.” Kua akaipoipo katoa aia i tetai tuaine reo Papaa! Te akapapu maira teia au akaraanga e ka autu te aroa ki rungao i te tu papaki tai. Ka taokotai te aroa ia tatou ma te tatua kare rava e matara.—Kolosa 3:14.