1, 2. (a) Akapeea teianei ao te akatakakeia anga? (e) Eaa te au uianga ka pau tatou i roto i teia atikara?

“MEI toku rikiriki anga, i toku kite anga i te tu tika kore,” i karanga ai tetai tuaine i Europa apatonga. “No reira kua patoi au i te akatereanga poritiki i toku enua, e kua turu i tei tamanakoia e te manganui ko te au manako kaitamaki. Te tika, ko au te vaine oriori a tetai tangata orureau kino no tetai tuatau roa.” Akamārama tetai taeake i Aperika apatonga i tona tu tā ua: “Irinaki au e noku te kopu ngateitei ake i tetai ua atu, e kua piri au ki roto i tetai pupu poritiki. Kua apiiia matou kia tamate i te aronga tei patoi ki te korare—pera katoa te aronga i to matou uaorai kopu tei turu i tetai pupu poritiki ke.” Akakite tetai tuaine i Europa tikai: “E tu papaki tai toku, kua makitakita au i tetai ua atu tangata ke me kore akonoanga ke.”

² I teia tuatau, e maata ua atu te tangata tei aite ki teia tokotoru. E manganui te au pupu poritiki te taangaanga ra i te ravenga tā ua kia rauka te tikaanga no te akatere. E mea matauia no te tangata kia tamaki no te angaanga poritiki.  Te takinokino maataia ra te aronga ke i te au enua e manganui. Mei ta te Pipiria i totou, “ei akaatikau koreromotu ra” ta te tangata i teia tuatau openga. (2 Timoteo 3:1, 3) Akapeea te au Kerititiano me noo taokotai koi tupu ei te takake i teianei ao? Ka apii tatou mei te akaraanga o Iesu. Kua takake katoa te tangata i tona tuatau na roto i te au manako poritiki. I teia atikara, ka kite tatou i te pauanga ki teia uianga e toru: Eaa a Iesu i patoi ei kia piri ki roto i tetai ua atu pupu poritiki? Akapeea a Iesu te akaari anga e kare to te Atua iti tangata e piri ki tetai manamanata poritiki? E akapeea a Iesu te apii anga e auraka rava tatou e tā atu?

3, 4. (a) I to Iesu tuatau, eaa ta te maata anga o te ngati Iuda i inangaro? (e) Akapeea te reira au manako te akakeu anga i te au pipi a Iesu?

³ E manganui te au ngati Iuda ta Iesu i tutu aere tei inangaro kia atea mai ratou mei to Roma. Kua tauta te Aronga Patoi o te ngati Iuda, e pupu poritiki orureau, i te akatupu i teia manako. E manganui te aronga patoi tei aru i te tangata Galilea, tona ingoa ko Iuda, tei noo ana i to Iesu tuatau. E mesia pikikaa a Iuda tei akavare i te tangata. Karanga te tata tuatua enua ngati Iuda ko Josephus e kua raurau a Iuda i te ngati Iuda kia tamaki ia Roma e kua kapiki i te aronga tei tutaki tero ki to Roma e e “aronga matakutaku.” Tei tupu, kua tamate a Roma ia Iuda. (Angaanga 5:37) E tu tā katoa to te aronga patoi ei akatupu i to ratou akakoroanga.

⁴ Te tiaki aruaru ua ra te maata anga o te ngati Iuda no te tae anga mai o te Mesia. Manako ratou e ka akarangatira te Mesia ia ratou mei to Roma e ka akatupu akaou ia Iseraela ei iti tangata ririnui. (Luka 2:38; 3:15) Irinaki te manganui e ka akatumu te Mesia i tetai patireia i te enua nei ki Iseraela. Me tupu te reira, ka oki te au ngati Iuda katoatoa mei te au ngai tukeke takapini i te ao ki Iseraela. Kua ui katoa a Ioane Papetito kia Iesu: “Ko koe aina te tae mai, e ko tetai ke ainei ta tatou e tapapa atu?” (Mataio 11:2, 3) Penei kua manako a Ioane e e tangata ke te ka aere mai i te akarangatira i te ngati Iuda. I muri mai, kua aravei nga pipi e rua ia Iesu i runga i te mataara o Emausa i muri ake i tona akatuakaouanga. Karanga raua e kua manako raua e ko Iesu te ka akarangatira ia Iseraela. (E tatau ia Luka 24:21.) I muri poto mai i te reira, kua ui te au apotetoro kia Iesu: “E te Atu, ei teianei aina koe e akaoki mai ei i te au kia Iseraela?”—Angaanga 1:6.

5. (a) Eaa te au tangata o Galilea i inangaro ei ia Iesu ei ariki no ratou? (e) Akapeea a Iesu te akatano anga i to ratou aerenga manako?

⁵ Kua tapapa te au ngati Iuda e na te Mesia e rapakau i to ratou manamanata. Penei ko te tumu te reira i inangaro ei te iti tangata o Galilea ia Iesu ei ariki no ratou. Penei kua manako ratou e koia te arataki meitaki rava atu. E vaa tuatua meitaki aia, ka rauka i te rapakau i te maki, e ka oronga katoa mai i te kai na te aronga matepongi. I muri ake i to Iesu angai anga e 5,000 tangata, kua umere te iti tangata. Kite i reira a Iesu eaa ta ratou e inangaro ra. Karanga te Pipiria: “Te kite rā Iesu i to ratou manako, ka tiki mai iaia e kave e akaariki, oki akaou atura aia ki runga i te maunga, koia anake ra.” (Ioane 6:10-15) I tera mai rā, te akara anga kua maru mai te tangata.  Akamārama i reira a Iesu kia ratou e kare aia i aere mai no te oronga i te au anoano i te pae kopapa, mari ra no te apii i te Patireia o te Atua kia ratou. Akakite aia kia ratou: “Auraka e angaanga i te kai pe ua, ko te kai ra te ka tika i te vairanga.”—Ioane 6:25-27.

6. Akapeea a Iesu te akakite meitaki anga e kare aia e inangaro i tetai mana poritiki i te enua nei? (Akara i te tutu mua.)

⁶ I mua poto ua ake i tona matenga, kite a Iesu e kua irinaki tetai o tana au pipi e ka akamata aia i te tutara ei ariki i Ierusalema. Akakite a Iesu i te akatutuanga o te mina ei tauturu ia ratou kia mārama e kare teia e tupu. No runga teia akatutuanga i “tetai tangata mana” koia oki ko Iesu, te ka aere ki tetai ngai mamao no tetai tuatau roa. (Luka 19:11-13, 15) Kua akakite meitaki katoa a Iesu ki te akaaere o Roma ko Ponotio Pilato e kare aia e piri ki tetai angaanga poritiki o te ao. Kua ui a Pilato kia Iesu: “Ko te ariki ainei koe o te ngati Iuda?” (Ioane 18:33) Penei kua mataku a Pilato e ka akakeu a Iesu i te tangata kia patoi i to Roma. Inara kua pau a Iesu: “Kare to teianei ao taku basileia.” (Ioane 18:36) Kua patoi a Iesu i te piri ki roto i te angaanga poritiki, no te mea tei te rangi tona Patireia. Karanga aia e ko tana angaanga i te enua nei “e akakite i te tuatua-mou.”—E tatau ia Ioane 18:37.

7. Eaa ka ngata ei i te kopae i te turuturu i tetai pupu poritiki e i roto i to tatou ngakau?

⁷ Mārama a Iesu i tana tuanga angaanga. Me mārama tatou i ta tatou tuanga angaanga, ka patoi tatou i te turu i tetai ua atu pupu poritiki, e i roto i to tatou ngakau. Kare teia i te mea māmā ua. Karanga tetai akaaere tutaka e te riro ra te tangata i tana tuanga ngai ei aronga akatietie. E ngakau parau ratou i to ratou enua e te irinaki ra e ka meitaki atu to ratou oraanga me ka tutara to ratou uaorai iti tangata ia ratou. Karanga aia: “Ma te akameitaki, kua paruru te au taeake i to ratou tu taokotai  Kerititiano na te akamaroiroi anga i te tutu aere i te nuti meitaki o te Patireia. Irinaki ratou e na te Atua e rapakau i te tu tika kore e te au manamanata ta ratou e aro atura.”

8. Eaa te tu tika kore tei tupu ki te ngati Iuda i to Iesu tuatau?

⁸ Me kite te tangata i te tu tika kore, ka putuputu ratou i te akao atu ki roto i te angaanga poritiki. I to Iesu tuatau, kua riro te tutaki tero ei manamanata tei akakeu i te maata anga o te tangata kia piri ki roto i te angaanga poritiki. Te tika, kua patoi te tangata Galilea ko Iuda ia Roma no te mea te retitaia ra te tangata ei akapapu e kia tutaki ratou i te tero. E maata ua atu te tero ka tutaki, mei te au apinga, te enua, e te au are. Pera katoa, e aronga pikikaa te aronga koi tero, te ka takino atu i te manamanata. Tetai taime ka tutaki ratou i te aronga akaaere o te kavamani kia rauka tetai taoonga e kia taangaanga i te reira ei kimi anga moni maata. Kua riro mai a Zakaio, te tutara koi tero i Ieriko, ei tangata apinganui no te mea kua māro aia i te tangata kia tutaki maata i te tero.—Luka 19:2, 8.

9, 10 (a) Akapeea to Iesu au enemi te tauta anga kia piri aia ki roto i tetai manamanata poritiki? (e) Eaa ta tatou i apii mai mei ta Iesu pauanga? (Akara i te tutu mua.)

⁹ Kua tauta to Iesu au enemi i te akao iaia ki roto i te manamanata o te tutaki tero. Kua ui ratou kiaia no runga i te “apinga uipa,” e tero, okotai tenari ta te ngati Iuda pouroa ka tutaki. (E tatau ia Mataio 22:16-18.) Kua riri tikai te ngati Iuda i teia tero, no te mea kua akamaara te reira e te akatere ra te kavamani Roma ia ratou. Te “au Herodiani,” koia oki, te aronga tei turu i te au manako poritiki o Heroda, kua manako ratou e mei te mea kua karanga a Iesu kare ratou e tutaki i te tero, ka rauka ia ratou i te akaapa iaia ei enemi no te Patireia o Roma. Inara naringa a Iesu i karanga e ka tutaki ratou i te tero, penei ka akamutu te tangata i te aru iaia. Eaa i reira ta Iesu i rave?

¹⁰ Kua matakite a Iesu kia vai takake no teia. Karanga aia: “E apai mari i ta Kaisara kia Kaisara; e ta te Atua ra, e apai ïa ki te Atua.” (Mataio 22:21) Kua kite takere a Iesu e e aronga pikikaa te aronga koi tero, inara kare aia i akamou ana ki runga i te reira. Mari ra, kua akamou aia ki runga i te pauanga ki te au manamanata o te tangata, koia oki te Patireia o te Atua. Akanoo a Iesu i te akaraanga no tatou. Auraka tatou e piri ki roto i tetai ua atu manamanata poritiki, noatu e te akara anga e tika e te tau te reira ki rungao i te tua tarevake e te tika kore. Ka akamou te au Kerititiano ki runga i te Patireia o te Atua e tana i manako e e tau. Te tumu te reira kare tatou e oronga i te au manako no runga i te tu tika kore me kore te patoi atu ia ratou.—Mataio 6:33.

11. Akapeea tatou me tauturu i tetai ke kia kitea te tu tika mou?

¹¹ E manganui te Au Kite o Iehova tei autu i te kopae i te au manako poritiki ta ratou i manako i mua ana. Ei akaraanga, i mua ake ka apii ei aia i te tuatua mou, kua rave tetai tuaine i Peritane i tetai au apii i ko i te apii teitei e kua akatupu i te au manako poritiki tika kore. Karanga aia: “Inangaro au i te paruru i te tikaanga o te iti tangata kerekere, no te maata o te kino  tei tupu kia matou. Noatu e kua autu au i taku tauetono anga, kua kite rai au i te taitaia. Kare au i kite ana e ka anoanoia te tu iriiri tangata tika kore kia kiritiia mei roto i te ngakau o te tangata. Inara i toku akamataanga i te apii i te Pipiria, kua kite mai au e ka anoanoia kia akamata ki toku uaorai ngakau.” E na tetai tuaine papaa i tauturu iaia kia taui i tona ngakau. Karanga aia: “Te tavini nei au i teianei ei painia tamou i roto i te putuputuanga reo akairo, e te apii nei au i te tauturu i te au tu tangata ravarai.”

12. Eaa te “akaopue” ta Iesu i akakite ki tana au pipi kia kopae?

¹² I to Iesu tuatau, kua turu putuputu te au arataki akonoanga i te au pupu poritiki. Ei akaraanga, karanga te Daily Life in Palestine at the Time of Christ e kua akatakakeia te au ngati Iuda ki roto i te au pupu akonoanga tei aite ki te au pupu poritiki. No reira a Iesu i akamatakite ei i tana au pipi: “E akamaroiroi, e matakite oki i te akaopue a te au Pharisea, e te akaopue a Heroda.” (Mareko 8:15) Te taikuanga a Iesu ia Heroda, penei te tuatua ra aia no runga i te pupu tangata tei aru ia Heroda. Tetai pupu, ko te Pharisea, kua inangaro ratou i te ngati Iuda kia akatakake ia ratou uaorai mei te Patireia o Roma. I roto i te papaanga a Mataio, kua akamatakite katoa a Iesu i tana au pipi no te Sadukea. Kua inangaro te Sadukea kia tutara ua atu a Roma no te mea ka rauka ia ratou te taoonga ririnui. Kua akamatakite a Iesu i tana au pipi kia kopae i te “akaopue,” me kore te au apiianga a teia pupu e toru. (Mataio 16:6, 12) E mea umere rai e kua oronga a Iesu i teia akamatakiteanga i muri poto ua ake te inangaro anga te tangata i te akariro iaia ei ariki.

13, 14 (a) Akapeea te au manamanata poritiki e te akonoanga i te taki anga ki te tā ua e te tu tika kore? (e) No teaa ra te tu tā ua kare i te mea tau, noatu me ka takinokino tika koreia tatou? (Akara i te tutu mua.)

¹³ Me ō te au akonoanga ki roto i te au manamanata poritiki, ka tupu ua rai te tā ua. Kua apii a Iesu i tana au pipi kia vai takake. Ko tetai tumu te reira, i inangaro ei te au taunga maata e te au Pharisea i te tamate ia Iesu. Kua mataku ratou e ka akarongo te tangata kiaia e ka akamutu i te aru ia ratou. Me ka tupu te reira, ka ngere ratou i to ratou mana akonoanga e te mana poritiki. Karanga ratou: “I vaio ua atu rai tatou iaia mei teianei rai, ka ope takiri te tangata i te akarongo iaia; e ka tae mai oki to Roma e rave i to tatou nei ngai, e te enua katoa oki.” (Ioane 11:48) No reira kua parani te Taunga Maata ko Kaiapha i te tamate ia Iesu.—Ioane 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kua tiaki a Kaiapha i te po e kua tono i te au vaeau kia opu ia Iesu. Inara kua kite a Iesu i te parani no te tamate iaia. No reira i te kai manga openga ki tana au apotetoro, kua akakite aia kia apai mai i tetai koke. Kua rava ua e rua ei apii i tetai apiianga puapinga. (Luka 22:36-38) I tera po i muri  mai, kua tae mai tetai pupu tangata i te opu ia Iesu, e no to Petero riri maata i teia tu tika kore kua kiriti mai aia i tana koke e kua kaitamaki atu i tetai tangata. (Ioane 18:10) Inara akakite a Iesu kia Petero: “Ka momono ana i taau koke ki roto i te vaî; ko tei rave i te koke ra, ka mate ïa i te koke.” (Mataio 26:52, 53) Eaa te apiianga puapinga ta Iesu i apii ki tana au pipi? Kia akatakake ratou mei teianei ao. Ko teia ta Iesu i pure i mua atu ana i te reira po. (E tatau ia Ioane 17:16.) No te Atua anake te tikaanga kia takore atu i te tu tika kore.

15, 16 (a) Akapeea te Tuatua a te Atua me tauturu i te au Kerititiano kia kopae i te au kaitamaki anga? (e) Eaa te tuke ta Iehova e kite maira me akara mai aia i teianei ao i teia tuatau?

¹⁵ Kua apii katoa te tuaine i Europa apatonga i teia apiianga. Karanga aia: “Kua kite ana au e kare te tā ua e akatupu i te tu tika. Kua kite au e ko te aronga tei rave i te tā ua, ka mate ratou. E manganui tei riri ua. Kua mataora au i te apii i te Pipiria e ko te Atua anake te ka akatupu i te tu tika tikai i te enua nei. I te 25 mataiti i topa akenei, ko te karere teia taku i akakite ana.” Kua tupau te taeake i Aperika apatonga i tana korare ki “te koke a te vaerua ra,” ko te Tuatua a te Atua. (Ephesia 6:17) I teianei te tutu aere ra aia i tetai karere o te ‘au ki te au tu tangata ravarai, noatu eaa te kopu. E te riro anga mai te tuaine i Europa ei Au Kite o Iehova, kua akaipoipo aia i tetai taeake mei te iti tangata tana i makitakita i mua ana. Kua rave teia tokotoru i te taui anga no te mea kua inangaro ratou kia aite kia Karaiti.

¹⁶ E mea puapinga tikai kia rave tatou i teia au taui anga! Karanga te Pipiria e te aite ra te tangata ki te moana tei ngarungaru ua e kare rava e marino ana. (Isaia 17:12; 57:20, 21; Apokalupo 13:1) Ka akariri te au manamanata poritiki i te tangata, ka akatakake ia ratou, e ka akatupu i te tā ua. Inara e aronga ‘au ua tatou e te taokotai. Me kite mai a Iehova i teianei ao akatakakeia, papu e te mataora tikai ra aia i te kite i tona iti tangata taokotai.—E tatau ia Zephania 3:17.

17. (a) Eaa te au mataara e toru ka akatupu tatou i te tu taokotai? (e) Eaa ta tatou ka uriuri i te atikara ka aru mai?

¹⁷ I teia atikara, kua apii tatou e ka rauka i te akatupu i te tu taokotai na roto i te mataara e toru: (1) Irinaki tatou e na te Patireia o te Atua e akatikatika i te au tu tika kore ravarai, (2) kare rava tatou e piri ki roto i te au manamanata poritiki, e te (3) ka patoi tatou i te tu tā ua. Inara ko tetai mea te ka takino i to tatou tu taokotai, koia oki ko te tu papaki tai. I te atikara ka aru mai, ka apii tatou akapeea me autu atu i te tu papaki tai, mei ta te au Kerititiano mua i rave.