Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Tamakianga i te Ravenga Pikikaa ma te Koke o te Vaerua

Tamakianga i te Ravenga Pikikaa ma te Koke o te Vaerua

Tamakianga i te Ravenga Pikikaa ma te Koke o te Vaerua

“E kia akatangata ou oki ko tei angaia kia tau i te Atua ra, i te tuatua-tika e te tapu mou.”​—Ephesia 4:24.

I TONA turanga teitei rava, kua riro te Patireia Roma ei akaaerenga tangata maata roa atu tei kiteia i te ao katoa. Kua meitaki tikai te tuku anga ture a to Roma e te vai nei rai e ko te tumu anga o te au papaanga ture o te au enua e manganui. Inara, noatu tei rauka ia Roma, kare i rauka i te maata anga o tona au tangata i te autu i tetai enemi kikite okotai: te ravenga pikikaa. I te openga ra, kua akarapurapu te ravenga pikikaa i te topa anga o Roma.

Ko te apotetoro Paulo tetai tei mamae i raro ake i te ravenga pikikaa a te au opita o Roma. I te akara anga kua kite a Felix, te kavana Roma tei uiui iaia, i to Paulo tu tika ua. Inara kua akataroaroa a Felix, ko tetai o te au kavana pikikaa rava o tona tuatau, i to Paulo akavaanga, te manakonakoanga e ka oronga atu a Paulo i tetai moni kiaia ei tuku iaia.—Angaanga 24:​22-26.

Koi kore ei i tutaki atu ia Felix, kua tuatua tika atu a Paulo kiaia no runga i te “tuatua tika e te akatere uaorai.” Kare a Felix i taui ana i tona au tu, e kua noo ua atu a Paulo i roto i te are auri kare i tauta i te kopae i te au ravenga i te pae ture na roto i te tutaki anga. Kua tutu aere aia i te tuatua mou e te tu tika, e kua akono akapera rai aia. “Kia kite tikai oki matou e, te tika nei to matou akava-ngakau i te akakoro anga e,” i tata ei aia ki te au Kerititiano ngati Iuda, “ei akono meitaki ta matou i te au mea katoa nei.”​—Ebera 13:18.

Kua tuke tikai taua turanga mei te au tu akono o taua tuatau. Ko Pallas te teina o Felix tetai tangata puapinga roa atu o te ao taito, e kua rauka mai tana apinganui​—tei tareia e $45 mirioni​—vaitata rai na roto i te tutaki anga e te morimori apinga. Inara, kua riro ei mea puapinga kore tana apinganui, me akaaiteia ki te au pirioni ua atu tara tei uunaia e etai o te au tutara pikikaa o te 20 anere mataiti i roto i te au akaoniti pangika muna. Te taka meitaki ra, e ko te aronga neneva ua te ka irinaki e kua autu te au kavamani o teia tuatau i te tamaki atu i te ravenga pikikaa.

I te mea kua roa te vai tinamou anga o te ravenga pikikaa, ka manako ua ainei tatou e e tuanga ia no te tu tangata? Me kore ka rauka ainei tetai apinga i te raveia ei akakore i te ravenga pikikaa?

Akapeea me Akakoreia te Ravenga Pikikaa?

Ko te takainga mua no te akakoreanga i te ravenga pikikaa koia oki kia kite e e mea kino tikai te ravenga pikikaa e te tarevake, i te mea e te akapuapinga ra te reira i te aronga tiratiratu kore e te takinokino anga atu i tetai atu. Kare e ekoko anga e kua raveia etai atu tere anga ki mua na roto i taua ngai. Kua tuatua a James Foley, te tekeretere tauturu enua o te U.S., e: “Te kite pouroa nei tatou e te teitei nei te oko no te tutaki anga. Te akaparuparu ra te au tutaki anga i te kavamani meitaki, te akakino ra i te meitaki i te pae moni e te tupu anga, te takaviri ra i te okooko anga, e te umuumu ra i te tutaki anga mei te au tangata takapini i te ao.” E manganui te ka akatika ki tana. Ia Titema 17, 1997, e 34 enua maata tei taina i tetai “koreromotu no te tutaki anga” tei akapapaia kia “akatupu maata i te patoi anga i te ravenga pikikaa i te ao katoa.” Kua “akariro te [koreromotu] i te reira ei rave anga kino no te oronga, taputou me kore te oronga i tetai tutaki ki tetai opita papuriki i te ngai ke e raukai tetai apinga me kore kia akatinamou i tetai ravenga pitiniti i te pa enua.”

Inara, ko te au tutaki anga kia rauka mai te au koreromotu pitiniti i tetai au enua, ko tetai tuanga meangiti ia o te ravenga pikikaa. Te akaatea anga i te ravenga pikikaa i te ao katoa te umuumuia ra te rua o tetai takainga, ngata tikai: te taui anga i te ngakau me kore, te taui anga i te au ngakau e manganui. Kia apii te tangata i te au ngai ravarai kia rikarika i te tutaki anga e te ravenga pikikaa. I reira ua e kore ei te ravenga pikikaa. E raukai teia, kua tuatua te makatini Newsweek kua manako etai e kia “akamaroiroi [te au kavamani] i te tu takinga meitaki ki te tangata ravarai.” Kua karanga katoa te Transparency International, e pupu patoi i te angaanga ravenga pikikaa, e te “patia ra [te aronga turu i te reira] i te ‘ua tiratiratu’” i roto i te ngai angaanga.

E tu akono te tamaki anga i te ravenga pikikaa kare e rauka ua i te papa anga ture me kare “te koke” a te au utunga i te pae ture. (Roma 13:​4, 5) Kia tatanuia te au ua meitaki o te tiratiratu ki roto i te au ngakau o te tangata. Ka rauka meitaki teia na te taangaanga anga i ta te apotetoro ko Paulo i akataka e ko “te koke a te Vaerua,” te Tuatua a te Atua, te Pipiria.​—Ephesia 6:17.

Te Akaapa ra te Pipiria i te Ravenga Pikikaa

Eaa ra a Paulo i patoi ei i te akatika i te ravenga pikikaa? No te mea kua inangaro aia i te rave i te anoano o te Atua, “ko tei kore e akono i te tu o te tangata, e te kore e rave i te tutaki.” (Deuteronomi 10:17) Pera katoa, kare e ekoko anga e kua maara ia Paulo te ako anga taka meitaki tei kiteia i roto i te Ture a Mose: “Auraka koe e akono i te tu o te tangata, auraka oki e rave i te tutaki; ka po oki te mata o te aronga pakari i te tutaki, e piko ke oki te tuatua a te aronga tuatua-tika ra.” (Deuteronomi 16:19) Kua marama katoa te Ariki ko Davida e te makitakita ra a Iehova i te ravenga pikikaa, e kua pati aia e auraka te Atua e tare iaia e ko tetai o te aronga ara, “kua ki oki to ratou rima katau i te tutaki.”​—Salamo 26:10.

Ko te aronga te akamori ngakau tae ra i te Atua e au tumu ke atu to ratou no te kopae anga i te ravenga pikikaa. “Na roto i te tika kua akatinamou tetai ariki i tetai enua,” i tata ei a Solomona, “ko teia noinoi ra i te au tutaki anga te akapueu ra i te reira ki raro.” (Maseli 29:4, New International Version) Te tika​—koia tikai me akonoia e te au opita teitei roa atu e tae mai ki raro​—te apai maira i te akatinamou anga, e ko te ravenga pikikaa te akangere ra i te enua. Ma te umere, kua taiku te Newsweek e: “I roto i tetai akatereanga te ngai te inangaro ra te katoatoa i te manga ravenga pikikaa e kua kite e akapeea e raukai te reira, ka pueu te au apinga i te pae moni.”

Noatu me kare te pae moni e pueu ki tikai, te taitaia ra te aronga inangaro i te tika me tupu maata te ravenga pikikaa kare e akaraia. (Salamo 73:​3, 13) Tei Anga ia tatou, ko tei oronga mai kia tatou i te anoano i roto roa no te tika, te taitaia katoa ra. I te tuatau i topa, kua akao mai a Iehova no te akakore i te ravenga pikikaa viivii. Ei akaraanga, kua akakite tika ua aia ki te au tangata o Ierusalema e eaa ra aia ka akaruke ei ia ratou ki to ratou au enemi.

Na roto i tana peroveta ko Mika, kua tuatua te Atua: “Ka akarongo mai ana kotou i teia, e te aronga nunui i te ngutuare o Iakoba, e te ui akava i te ngutuare o Iseraela, ko tei akaviivii i te tuatua-tau, e tei taruri ke i te tuatua-tika ravarai. Tei te oko e akavaʼi to reira aronga nunui, e tei te ario e apii ei tona kau taunga: e tei te moni e totou ei tona au peroveta . . . E teianei, no kotou, ka aroteiaʼi Ziona mei te kainga ra, e e riro Ierusalema ei au ututua.” Kua akakino te ravenga pikikaa i te taiate i Iseraela, mei tei akakino katoa i to Roma i te au anere mataiti i muri mai. Tei tika ki ta te Atua akamatakite anga, vaitata i te anere mataiti i muri ake i te tataanga a Mika i taua au tuatua, kua takoreia a Ierusalema e kua akarukeia.​—Mika 3:​9, 11, 12.

Inara, kare e anoanoia tetai tangata me kare enua kia rave angaanga pikikaa. Te akamaroiroi maira te Atua i tei kino kia akaruke i to ratou tu oraanga e kia taui i to ratou tu manakoanga. (Isaia 55:7) Te inangaro ra aia ia tatou tataki tai kia tupau i te tu noinoi ma te noinoi kore e te ravenga pikikaa ma te tuatua tika. “Ko tei takinga-kino i te ao ra, kua akakino ïa i Tei anga iaia: ko tei takinga-meitaki ra i te ao ra, kua akangateitei ïa iaia,” te akamaara maira a Iehova ia tatou.​—Maseli 14:31.

Tamaki Manuia Anga i te Ravenga Pikikaa ma te Tuatua Mou Pipiria

Na teaa e akakeu i tetai tangata kia rave i te taui anga? Aiteite ki te ririnui tei akakeu ia Paulo kia akaruke i te oraanga Pharisea e kia riro mai ei tangata aru maroiroi ia Iesu Karaiti. “E mea ora oki te tuatua a te Atua, e te ririnui,” i tata ei aia. (Ebera 4:12) I teia tuatau, te akamaata ra rai te tuatua mou Tuatua Tapu i te tu tika, i roto tikai i te aronga tei o oonu ana ki roto i te ravenga pikikaa. Ka akamanako ana i etai akaraanga.

Kare i roa ana i muri ake i te akamutu anga i tana angaanga vaeau, kua piri atu a Alexander, no Europa Itinga mai, ki roto i tetai pupu te rave ra i te rave apinga, morimori apinga, e te tutaki anga. * “Ko taku angaanga koia oki kia akanoo e kia paruru i te moni mei te aronga pitiniti puapinga,” i akamarama ei aia. “I te mea kua rauka iaku te irinaki papu o tetai tangata pitiniti, kua tamataku etai au mema o toku pupu iaia ma te rave kino. Kua akakite au e naku e akono i te reira​—ma tetai moni maata. Kua akameitaki mai taku ‘tangata angaanga’ iaku no te tauturu anga ia ratou ma to ratou au manamanata, inara naku tikai i akamata i te reira. Koi tuke ei te akaraanga, ko teia tetai tuanga o te angaanga taku e reka ana.

“Kua reka katoa au i te moni e te tu rekareka te oronga mai nei teia oraanga kiaku. Kua akaoro au i tetai motoka oko maata, kua noo ki roto i tetai apatimani manea, e e moni taku no te oko i tetai ua atu apinga taku i inangaro. Kua mataku te tangata iaku, tei oronga mai i te tu mana kiaku. Kua manako au kare e rauka i tetai tangata i te amiri mai iaku e tei runga ake au i te ture. Etai ua atu au manamanata ma te akava ka rauka i te akatikatika uaia e tetai roia karape, tei rauka ua i te kopae i te akatereanga akavaanga, me kare na te tutaki anga i te tangata tau.

“Inara, kare te tu tiratiratu e vai ana i roto i te aronga ta ratou angaanga te anoanoia ra te ravenga pikikaa. E tai i roto i to matou pupu kare i reka mai ana iaku, e kua kitea mai e au kare au e reka ia ana. Ma te poitirere kua ngere au i toku motoka oko maata, taku moni, e toku tokorua. Kua papa kinoia au. Kua akariro teia taui anga iaku kia manako pakari no runga i te akakoroanga o te oraanga.

“I nga mea marama i mua atu, kua riro mai toku mama e ko tetai o te Au Kite o Iehova, e kua akamata au i te tatau i ta ratou puka. Te irava ia Maseli 4:​14, 15 kua akariro iaku kia manako: ‘Auraka e ē ua atu i te arataa o te aronga kino ra, auraka oki e aere na te arataa o te au tangata kino ra. Kia ataata i te reira; eiaa e tikoti ua atu na rungao; e ariu ke atu; e aere ke.’ Kua akapapu mai teia au irava kiaku e ko te aronga te inangaro ra i te akono i te oraanga kino kare o ratou tuatau ki mua. Kua akamata au i te pure kia Iehova e kua pati iaia kia arataki mai iaku na roto i te mataara tau. Kua apii au i te Pipiria ma te Au Kite o Iehova, i te openga ra, kua akatapu au i toku oraanga ki te Atua. Kua akono au i te oraanga tuatua tika mei reira mai.

“E tika, kua riro te akono anga i te au turanga tika e kia rauka te tutaki anga meangiti. Inara i teianei kua manako au e tuatau toku ki mua, e e akakoroanga toku i te oraanga. Kua kite au e mei te au are pere rai toku tu oraanga i mua ana ma te au apinga oko maata te tapapa ra i te inga ki raro. I mua ana, kare i kino roa ana toku akava ngakau. I teianei, na roto i taku apii anga i te Pipiria, te kanga ra te reira me timataia au kia rave tiratiratu kore​—noatu i roto i te au mea meangiti. Te tauta nei au i te akono ma te rotai ki ta Salamo 37:3, te na ko ra: ‘E irinaki kia Iehova, ka rave ei i te meitaki; e noo koe i te enua i reira, e kare e kore i te angaiia mai.’”

“Ko Tei Makitakita ra i te Tutaki Anga ka Ora Ia”

Mei ta Alexander i kite mai, ka rauka i te tuatua mou Pipiria i te akakeu i tetai tangata kia autu i te ravenga pikikaa. Kua rave aia i te au taui anga kia rotai ki ta te apotetoro ko Paulo i tuatua i roto i tana reta ki to Ephesia: “Kia kopae kotou i ta kotou tuatua i muatangana ra, i te tangata taito, i tei kino i te anoano pikikaa; E kia akaouia oki kotou i to kotou vaerua ra i te ngakau. E kia akatangata ou oki ko tei angaia kia tau i te Atua ra, i te tuatua-tika e te tapu mou. E teianei kia kopae ua atu i te pikikaa, ‘ei tuatua-mou ta te tangata ravarai kia tuatua atu ki tetai’ e melo anake oki tatou no tatou uaorai. Te tangata i keia na, auraka aia e keia akaou: e rave ra i te angaanga, kia rauka iaia te mea meitaki i tona uaorai rima, kia puapingaia tana kia oronga atu na te tangata i ngere.” (Ephesia 4:​22-25, 28) Te irinaki ra te tuatau ki mua o te tangata ki runga i te reira au taui anga.

Me kare e akaraia, ka rauka i te noinoi e te ravenga pikikaa i te akakino i te enua, mei ta te reira i rave ki te Patireia Roma. Inara, ma te mataora, kare Tei Anga i te tangata ravarai i parani no te akaruke i te reira manako ma te kore e akaraia. Kua akataka aia i ‘te tuatau e mate ei te aronga i mate ei to te ao ra.’ (Apokalupo 11:18) E te taputou ra a Iehova i te aronga tei anoano i te ao ma te kore te ravenga pikikaa e kare e roa atu ana ka tae mai te “rangi ou e te enua ou . . . i te vai tika anga o te tuatua-tika ra.”​—2 Petero 3:13.

E tikai, kare e ngoie ana i te akono i te au turanga tika i teia tuatau. Noatu rai, te akapapu maira a Iehova ia tatou e a te tuatau ki mua, “ka apai mai tetai tangata noinoi i te manamanata ki tona ngutuare tangata, inara ko tei makitakita ra i te tutaki anga ka ora ia.” * (Maseli 15:27NIV) Na te akaruke anga i te ravenga pikikaa i teianei, te akaari ra tatou i to tatou tu ngakau tae me pure tatou ki te Atua: “Kia tae toou basileia. Kia akonoia toou anoano i te enua nei, mei tei te ao katoa na.”​—Mataio 6:10.

Ia tatou e tatari ra i taua Patireia kia aere mai, ka rauka ia tatou tataki tai i te ‘ruru i te ua tuatua-tika’ na te patoianga i te akatika ua me kore kia rave i te ravenga pikikaa. (Hosea 10:12) Me rave akapera tatou, ka akapapu katoa to tatou au oraanga ki te mana o te Tuatua akauruia a te Atua. Ka rauka i te koke o te vaerua i te autu i te ravenga pikikaa.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

^ para. 20 Tauiia tona ingoa.

^ para. 28 E tika, te vaira te tuke anga i rotopu i te tutaki anga e te oronga moni ua. Koi orongaiai te tutaki ei uri ke mai i te tika me kare no tetai atu au akakoroanga pikikaa, e arikianga te oronga moni ua no te au angaanga tei raveia. Kua akamaramaia teia i roto i te “Questions From Readers” i roto i te itiu o Okotopa 1, 1986, o Te Punanga Tiaki.

[Tutu i te kapi 7]

Ma te tauturu a te Pipiria, ka rauka ia tatou i “te akatangata ou” e te kopae atu i te ravenga pikikaa