E Rakau Orive Ruperupe i Roto i te Are o te Atua
E Rakau Orive Ruperupe i Roto i te Are o te Atua
I TE enua o Iseraela, te tupu ra tetai rakau kare e rauka i te takoreia. Noatu me ka tipuia, ka tuputupu akaou mai te tumu. E me kokotiia tona ua, ka tutaki te reira i tona pu ma te inu maata te ka rauka i te taangaangaia no te tunuanga kai, te tutungianga, te pae kopapa, e te akamanea anga.
Kia tau ki tetai parapore taito tei rekotiia i roto i te puka Pipiria o Akava, “aere atura te rakau e akatainu i tetai ariki ki rungao ia ratou.” Ko teea rakau o te vao rakau ta ratou iki anga mua? Kare atu mari ra ko te rakau orive maata ra.—Akava 9:8.
I te 3,500 mataiti i topa, kua akataka te peroveta ko Mose ia Iseraela ei ‘enua meitaki ra, e enua olive.’ (Deuteronomi 8:7, 8) Noatu i teia tuatau, te totoa aere ra te au rakau orive i te enua mei te papa o te Maunga Heremona i te tokerau ki te tapa o Bere-seba i te tonga. Te akamanea ra rai ratou i te pae tai o te Ngai Tika o Sarona, te ngai tokatoka o Samaria, e te au o uua o Galilea.
E putuputu te taime kua taangaanga te aronga tata Pipiria i te rakau orive na roto i tetai tu akatutu anga. Te akatutu ra te tu o teia rakau i to te Atua tu aroa, te taputou no te tuakaouanga, e tetai oraanga pamiri mataora. Te akara vaitata anga i te orive ka tauturu ia tatou kia marama i teia au irava Tuatua Tapu e ka akaoonu i ta tatou ariki anga i teia rakau umere tikai te kapiti ra ki te katoa anga o te au mea angaia i te akapaapaaanga i Tei Maani ra i te reira.—Salamo 148:7, 9.
Te Rakau Orive Pakari Tikai
Kare e akara anga manea ana tetai rakau orive me akaraia atu. Kare te reira e teitei ana mei te au rakau tika arezi o Lebanona. Kare e puapinga maata ana to te reira tumu mei te paina rai, e kare to te reira puera e akamareka ana i te mata mei te tumu sekadi rai. (Imene a Solomona 1:17; Amosa 2:9) Ko te tuanga puapinga maata o te rakau orive te vaira kare e kiteaia—tei roto i te one. Ko tona au aka totoa, penei ka taeria ki te 6 mita te roa i roto ra e te atea te mamao, ko te puapinga ia ki te maata anga o taua tumu rakau e tona ora.
Ka akariro taua au aka i te au rakau orive i te pae maunga tikatika kia ora ua atu i te matangi pakari me mate ke ana te au tumu rakau i te vai i roto i te o. Te akariro ra te au aka kia uua ua mai te reira i te au orive no tetai au anere mataiti, noatu e me ka akara anga e te
tau ra te tumu ei vaie. Ko ta teia tumu rakau pakari e umuumu ra koia oki ko tetai ngai atea kia tupu e te one meitaki e orai te reira, kare e au teita me kare tetai atu rakau te ka noo ia e te au manumanu kino. Me akonoia teia au anoano, ka rauka i te tumu rakau okotai te oronga mai e tae atu ki te 57 rita inu i te mataiti.Kare e ekoko anga e kua akaperepereia te orive e to Iseraela no tona inu oko maata. Te au ramepa ma te au viki te ngote ra i te inu orive kua turama i to ratou au kainga. (Levitiku 24:2) E puapinga oki te inu orive no te tunuanga kai. Kua paruru te reira i te pakiri mei te ra, e kua oronga te reira i te pua ki to Iseraela ei tama anga. Ko te titona, te uaina, e te au orive te au ua rakau maata o te enua. Ka riro te puapinga kore anga o tetai kokoti anga orive ei tumatetenga ki tetai pamiri Iseraela.—Deuteronomi 7:13; Habakuka 3:17.
Inara, tei matauia, e maata tikai te inu orive. Kua tuatua a Mose no runga i te Enua Taputouia e ko te ‘enua orive’ papu rai no te mea ko te orive te tumu rakau tatanu matauia i taua ngai ra. Kua akataka te tangata apii natura o te tai ngauru ma iva anere mataiti ko H. B. Tristram i te orive e “ko tetai tumu rakau tuke ua ake i te enua.” No te puapinga o te reira e te maata, kua riro te inu orive ei oko i te pa enua i te ngai Mediterranean. Kua taiku katoa a Iesu Karaiti i tetai kaiou tei tareia e e “okotai anere bato mori.”—Luka 16:5, 6.
“Mei te Olive Tupu Ou Ïa”
Te akatutu maira te rakau orive puapinga i te au akameitakianga tu-Atua. Akapeea tetai tangata mataku i te Atua i te tutaki angaia? “Ka riro taau vaine i toou ra pae are, mei te vine uua ra,” i imene ei te tata taramo. “E taau au tamariki i te akapini anga i taau ra kaingakai, mei te olive tupu ou ïa.” (Salamo 128:3) Eaa ra teia “olive tupu ou ïa,” e eaa ra te tata taramo i akaaite ei ia ratou ki te au tamariki ra?
E tuke tikai te rakau orive i te mea e te tuputupu maira te au kao tupu ou mei te tumu tikai. * I te mea, kua pakari, kare e rauka i te tumu tikai i te uua akaou mei tei rave ana i mua ana, penei ka akatika te aronga tatanu e kia tuputupu akaou me kare kia nionio mai tetai au kao, kia tupu e riro ua atu ei tuanga no te tumu rakau. I muri mai i tetai tuatau, ka rauka i te tumu rakau e toru me kore e a tumu ou maroiroi, te ka koropini i te reira, mei te au tamariki rai i te akapini anga i te kaingakai. E okotai o teia au tupu anga tumu, e ka ta tuanga ratou no te uua mai anga i te au orive memeitaki.
Te tau ra teia tu o te rakau orive i te akatutu mai e akapeea te au tamariki tamaroa e te tamaine i te tupu ngaueue kore anga i roto i te akarongo, kia akameitaki ia te au aka pae vaerua ketaketa o to ratou nga metua. I te uanga e mamaata maira, ka kapiti katoa ratou i roto i te uua mai anga i te ua e te turuanga i to ratou nga metua, te rekareka ra i te kite atu i ta ratou tamariki e tavini ra ia Iehova i te pae ia ratou.—Maseli 15:20.
“E Manakonako Anga oki tei te Rakau”
Ka rekareka tetai metua tane pakarikari te tavini ra ia Iehova i tana au tamariki akono Atua. Inara ka aue katoa teia au tamariki me ‘aere na te ara o te ao katoa nei’ to ratou metua tane. (1 Ariki 2:2) E tauturu ei ia tatou kia autu i taua tumatetenga pamiri, te akapapu maira te Pipiria ia tatou e te vaira te tuakaouanga.—Ioane 5:28, 29; 11:25.
Kua kite oki a Iobu, e metua tane no tetai tamariki e manganui, i te poto o te ora anga o te tangata. Kua akaaite aia i te reira ki te puera anga te viviki ra i te mae. (Iobu 1:2; 14:1, 2) Kua anoano a Iobu i te matenga ei mataara e orai mei tona mamae anga, te manakoanga i te rua ei ngai araiia e mei te reira ka rauka iaia te oki ki reira. “Kia mate te tangata nei, ka ora akaou ainei aia?” i ui ei a Iobu. I reira kua pau papu tikai aia: “E tapapa rai au i oku puke rā i akonoia ra e kia ope, e tae rava atu ki toku tu ke anga ra. Naau [e Iehova] e kapiki mai, e naku e io atu kia koe: e tangi rai koe ki te angaanga a to rima ra.”—Iobu 14:13-15.
Akapeea a Iobu i te akatutu anga i tona tu irinaki anga e ka kapiki mai te Atua iaia mei te rua? Na tetai rakau, te akataka anga o te reira te taiku ra aia ki te orive. “E manakonako anga oki tei te rakau ra,” i na Iobu ei. Iobu 14:7) Penei ka tipuia tetai rakau orive, inara kare ia e takore i te reira. Kia uutiia mai te aka o te tumu rakau e mate ei te reira. Me vai ua atu te au aka ki roto, ka tuputupu akaou mai te tumu rakau ma te maroiroi.
“Kia tipuia ra, e kao akaou ïa.” (Noatu me ka akakino tikai tetai tuatau maro anga i tetai rakau orive pakari, ka maroiroi akaou taua tumu. “E pakari oti tona aka i raro i te one, e mate atura te tumu ki runga i te enua; Kia ongi i te vai ra, e tupu akaou ïa, e tupu akaou tona au rara mei te rakau tanu ra.” (Iobu 14:8, 9) Kua noo a Iobu i roto i tetai enua maro e te reporepo penei kua kite ana aia i te au tumu orive pakari te akaraanga maro ra e kare e oraora ana. Inara, i te ua anga mai, kua tupu akaou mai taua tumu rakau “mate” ra e ka tuputupu mai te tumu ou mei te reira au aka mei te mea ra e e “rakau ou ia.” Kua taki atu teia tupu anga i tetai tangata tanutanu kia tuatua e: “Ka rauka ia koe i te tuatua e kare te au rakau orive e mate.”
Mei tetai tangata tanutanu rai e anoano ra i te kite atu i tana rakau orive mae kia tupu akaou, te anoano katoa ra a Iehova i te akatuakaou i tona au tavini tiratiratu. Te tapapa ra aia i te tuatau no te akaora i te au tangata tiratiratu tataki tai mei ia Aberahama raua ko Sara, Isaaka raua ko Rebeka, e tetai atu e manganui. (Mataio 22:31, 32) Mei teaa ra te meitaki i te turou mai i tei mate ra e kia kite akaou ia ratou i te akonoanga i te oraanga ki e te uanga akaou!
Te Rakau Orive Akatutu
Ka kiteia to te Atua tu aroa i roto i tona tu papaki tai kore e pera katoa i tana oronga anga mai i te tuakaou anga. Kua taangaanga te apotetoro ko Paulo i te rakau orive ei akatutu mei teaa te atea i te aroa o Iehova ki te tangata noatu to ratou pakiri me kare te ngai i aere mai ei ratou. No te au anere mataiti kua ngakau parau te ngati Iuda no te riro anga mai ei au tangata ikiia no te Atua, ‘te uanga a Aberahama.’—Ioane 8:33; Luka 3:8.
I te anau angaia mai i roto i te iti tangata ngati Iuda kare ia i te umuumu anga e raukai te mareka tu-Atua. Inara, e au ngati Iuda te au pipi mua a Iesu, e kua rauka ia ratou te akameitaki anga e kia riro e ko te au tangata mua kia ikiia e te Atua kia kapiti atu ki te uanga taputouia a Aberahama. (Genese 22:18; Galatia 3:29) Kua akaaite a Paulo i teia au pipi ngati Iuda ki te au rara rakau orive akatutuia.
Kua kopae te maata anga o te au ngati Iuda ia Iesu, te akariro anga ia ratou kia kore e tau ei au mema a te tuatau ki mua o te “anana iti,” me kare “te Iseraela o te Atua.” (Luka 12:32; Galatia 6:16) No reira, kua riro mai ratou ei au rara orive akatutu tei tipu keia. Naai e mono i to ratou ngai? I te mataiti 36 T.N., kua ikiia te au Kenitara kia riro mai ei tuanga o te uanga a Aberahama. Mei te mea ra e kua pau a Iehova i te au rara orive ngangaere ki te rakau orive meitaki ra. Ko te aronga te ka riro e ko tetai o te uanga a Aberahama ka kapiti mai i te au tangata o te pa enua. Ka riro te au Kerititiano Kenitara i teianei e ‘tei ia ratou katoa oki te meitaki e te inu o taua olive ra.’—Roma 11:17.
No tetai tanutanu, te pau anga i tetai rara orive ngangaere ki te rakau orive meitaki kare i manakoia ana e mea “keia mai.” (Roma 11:24) “E pau i te mea meitaki ki runga i te mea ngangaere, e, mei ta te Arapia e karanga ra, ka autu te reira i te mea ngangaere,” i akamarama ei te tataanga The Land and the Book, “inara kare e rauka ia koe te taui i te ravenga e ka manuiai.” Pera katoa kua poitirere tikai te au Kerititiano ngati Iuda e “kua akara aroa mai [a Iehova] i te etene i muatangana, e rave i tetai papaki tangata i roto ia ratou ra no tona ingoa.” (Angaanga 10:44-48; 15:14) Inara, e akairo taka meitaki teia, e kare te akatupu anga i te akakoroanga o te Atua e kia irinakiia ki runga i te okotai iti tangata. Kare, ko “te mataku ra iaia, e ko te rave i te tuatua-tika, i te pa enua ravarai, ko tei kiteia mai ïa e ia.”—Angaanga 10:35.
Te akakite maira a Paulo i te mea kua tipuia te “au rara” ngati Iuda tiratiratu kore o te rakau orive, ka tupu rai te reira ki tetai e na roto i te ngakau parau e te akarongo kore kare i vai ki roto i to Iehova mareka anga. (Roma 11:19, 20) Te akatutu maira teia e auraka kia manako koreia to te Atua tu takinga meitaki.—2 Korinetia 6:1.
Paraianga ma te Inu
Te taiku ra te au Tuatua Tapu ki te au tataanga tika tikai e te akatutu anga no te taangaanga i te inu orive. I te tuatau taito, kua ‘akaparuparuia [te au ngai mamae e te ngai uri kerekere] ma te inu’ kia rapakau i te reira. (Isaia 1:6) Kia tau ki tetai o te akatutu anga a Iesu, kua riringi tetai tangata Samaria meitaki i te inu orive e te uaina ki runga i te ngai mamae anga o tetai tangata tana i aravei i runga i te mataara ki Ieriko.—Luka 10:34.
Te riringi anga i te inu orive ki runga i te upoko o tetai e mea akaoraora e te maru tikai. (Salamo 141:5) I te akonoanga i te au maki pae vaerua, penei ka ‘akatainu [te aronga pakari Kerititiano] i tetai mema o te ekalesia i te manongi i te ingoa o te Atu ra.’ (Iakobo 5:14) Kua akaaiteia te ako anga Tuatua Tapu aroa a te aronga pakari e te au pure ngakau tae no te tangata irinaki tei maki i te pae vaerua ki te inu orive maru ra. Ma te umere, na tetai tu akatutu Epera kua akaaiteia tetai tangata meitaki ki te “inu orive ma.”
‘Te Olive Ruperupe i te Are o te Atua’
I te akara anga i te au manako i runga akenei, kare i te mea umere e kua akaaiteia te au tavini o te Atua ki te au rakau orive. Kua anoano a Davida kia riro mei ‘te olive ruperupe i te are o te Atua.’ (Salamo 52:8) Mei te au pamiri Iseraela tei akapini i to ratou kainga i te rakau orive, no reira kua umuumu a Davida e kia vaitata kia Iehova e kia uua i te au ua ei akapaapaa i te Atua.—Salamo 52:9.
Koi tiratiratu ei kia Iehova, kua akaaiteia te nga kopu patireia e rua o Iuda ei “olive ruperupe, e te manea, e te ua meitaki.” (Ieremia 11:15, 16) Inara kua ngaro i te iti tangata o Iuda te turanga akameitakiia ‘tei kore i tika kia akarongo mai i ta Iehova au tuatua; e kua aru aere i te au atua ke.’—Ieremia 11:10.
Kia riro mai ei rakau orive ruperupe i te are o te Atua, kia akarongo tatou ia Iehova e kia puareinga i te ariki i te ako anga na tana “tipu” anga aia ia tatou e raukai ia tatou te ua mai i te ua Kerititiano. (Ebera 12:5, 6) Pera katoa, mei tetai rakau orive te anoano ra i te au aka totoa aere e orai i te tuatau maro, ka anoanoia tatou kia akamatutu i to tatou au aka pae vaerua e raukai te akakoromaki i te au timata anga e te takinokino anga.—Mataio 13:21; Kolosa 2:6, 7.
Te akatutu meitaki ra te rakau orive i te Kerititiano tiratiratu, penei kare i kiteia e te ao inara te kiteia ra e te Atua. Me mate taua tangata ra i roto i teia akatereanga, ka ora akaou mai aia i te ao ou te aere maira.—2 Korinetia 6:9; 2 Petero 3:13.
Te rakau orive kare e rauka i te takoreia te uua ra i te au mataiti ravarai te akamaara maira kia tatou i ta te Atua taputou: “Mei te au rā o te rakau nei te au rā o toku ra iti-tangata; e rekareka tei ikiia e au ra i te angaanga a to ratou uaorai rima.” (Isaia 65:22) Ka akatupuia taua taputou totouia i roto i to te Atua ao ou.—2 Petero 3:13.
[Tataanga Rikiriki i Raro]
^ para. 13 Tei matauia ka tipuia te au kao tupu ou i te au mataiti ravarai kia kore te reira e rave i te maroiroi mei te tumu rakau maata.
[Tutu i te kapi 25]
Tetai tumu tungatunga taito tei kiteia i Jávea, Alicante Province, Paniora
[Au Tutu i te kapi 26]
Au aua orive i Granada Province, Paniora
[Tutu i te kapi 26]
Tetai rakau orive taito i vao i te au paruru o Ierusalema
[Tutu i te kapi 26]
Taiku te Pipiria i te pauanga o te au atava ki runga i te au rakau orive
[Tutu i te kapi 26]
Kua koropiniia teia rakau orive pakari e te au kao ou