E Tamanako i te Tuatua Totou a te Atua No to Tatou Tuatau

“Kia kite mai oki koe e te tamaiti a te tangata; ei te tuatau openga e tupu ei taua orama nei.”​—DANIELA 8:17.

1. Eaa ta Iehova e anoano ra kia kite te au tangata katoatoa no to tatou tuatau nei?

KARE a Iehova e mou i te tupuanga kite no te tuatau ki mua kiaia uaorai. Mari ra, koia Tei Akakite no te au mea ngaro ra. Ko te tika, te anoano ra aia ia tatou katoatoa kia kite e tei roto oonu tatou i “te tuatau openga.” Mei teaa ra tetai nuti puapinga maata te reira no te ono pirioni au tangata i teianei te noo nei ki runga i te enua!

2. Eaa ra te au tangata i manako maatai no te tuatau ki mua o te au tangata ra?

² Kare ainei i te mea tau kia manakoia e te vaitata nei teianei ao ki tona openga? Kua rauka i te tangata te aaere ki runga i te marama, inara i te au ngai e manganui kare e rauka iaia kia aaere ua ma te kore e mataku ki runga i te au arataa o teianei paraneta. Ka rauka iaia kia akaki i tetai are ma te au apinga ou, mari ra kare e rauka iaia kia arai atu i te ngaangaa anga te au ngutuare tangata ra. Ka rauka iaia kia apai mai i te akakite anga i te tuatau kua topa, mari ra kare e rauka iaia te apii i te au tangata kia noo kapiti ma te ponuiaau. Te turu mai nei teianei au akakite anga Tuatua Tapu e manganui i te tika e te noo nei tatou i te tuatau openga.

3. I naea te au tuatua “te tuatau openga” ra i taiku muaia ei ki runga i te enua nei?

³ Ko taua au tuatua akakeuanga manako​—“te tuatau openga”​—kua tuatua muaia ki runga i te enua nei i etai 2,600 mataiti kua topa na te angera ko Gaberiela. Kua akarongo atu tetai peroveta no te Atua tei mataku ra ki te tuatua a Gaberiela: “Kia kite mai oki koe e te tamaiti a te tangata; ei te tuatau openga e tupu ei taua orama nei.”​—Daniela 8:17.

Ko Teianei “te Tuatau Openga”!

4. Eaa etai atu au tu ta te Pipiria i taiku ei i te tuatau openga ra?

⁴ Ko nga tuatua “te tuatau openga” ra e ‘te tuatau i akonoia ra, ko te openga iora’ kua mama mai  e ono taime i te puka a Daniela. (Daniela 8:​17, 19; 11:​35, 40; 12:​4, 9) Te taiku ra ia i “taua tuatau openga ra” tei totouia maira e te apotetoro ko Paulo. (2 Timoteo 3:​1-5) Kua akakite maira Iesu i teia tuatau e ko tona “parutia,” ei Ariki akateronoia i te rangi ra.​—Mataio 24:​37-39 akaaite ia NW.

5, 6. Koai ma tei “oro ki runga e ki raro” i te tuatau openga ra, e eaa te tupu anga?

⁵ Te tuatua ra ia Daniela 12:4: “Ko koe na ra, e Daniela, e popani i teianei au tuatau, e topiri atu i te buka e tae ua atu ki te tuatau openga ra: e manganui te ka oro ki runga e ki raro, e tupu atura te kite i te maata anga.” Ko te maataanga o ta Daniela i tata kua akariroia ei mea ngaro e ei mea popaniia i te kiteanga tangata no etai anere mataiti. Inara akapeea i teianei tuatau?

⁶ I teianei tuatau openga nei, e manganui te au Kerititiano tiratiratu tei “oro ki runga e ki raro” i roto i te au kapi o te Tuatua a te Atua, koia te Pipiria. Te tupuanga? Ma te akameitakianga a Iehova ki runga i ta ratou au tautaanga kua tupu maata mai te kite mou. Ei akatauanga, kua akameitakiia te Au Kite akatainuia o Iehova ma te kite oonu, te akariroanga ia ratou kia kite e kua riro a Iesu Karaiti ei Ariki i te rangi ra i te mataiti 1914. I te kapitianga tamou ma te au tuatua a te apotetoro ra tei tataia ia 2 Petero 1:​19-21, ko taua aronga akatainuia ra e to ratou au oa tiratiratu te ‘tamanako ra i taua tuatua totou ra’ e te papu takiri ra ia ratou e ko teianei taua tuatau openga ra.

7. Eaa etai au tataanga tei akariro i te puka a Daniela ra kia taka ke?

⁷ Te taka ke ra te puka a Daniela i te au tu e maata. I roto i tona au kapi, kua akakoko tetai ariki kia tamate i tona au tangata pakari no te kore i rauka ia ratou kia akakite e kia akataka i tana moemoea akapiri ua i te manako, inara kua rauka i te peroveta a te Atua i te akataka i taua piri ra. E toru nga tangata ou tei kore i akatika kia akamori i tetai tiki teitei ra e kua makaia atu ratou ki roto i tetai ai tei tutungiia ra kia vera maata, inara kua ora atu ratou kare i pakapaka. I tetai oroa kaikaianga, e au anere ua atu te aronga tei akara ra i tetai rima tei tata ra ki runga i tetai paruru o te are ariki i tetai tataanga muna rai. Kua makaia atu tetai tangata kua ruaine maira e etai aronga rave kino ra ki roto i tetai ngai no te au riona, inara kua aere mai aia ki vao kare i kino. E a puaka i kitea i roto i tetai orama, e kua orongaia kia ratou etai aiteanga totou puapinga maata tei totoa maira ki roto i te tuatau openga ra.

8, 9. Akapeea tatou e puapingai i te puka a Daniela, kia maata oki i teianei, i te tuatau openga nei?

⁸ Te taka meitaki ra, e rua nga tuanga tataanga tuke i te puka a Daniela ra. Ko tetai e tua, ko tetai e totou anga. Ka rauka i aua nga mea e rua ra te akamatutu i to tatou akarongo. Te akakite maira te tataanga tuatau tupu anga tikai kia tatou e te akameitaki ra te Atua ko Iehova i te aronga tei tamou marie ra i to ratou tiratiratu kiaia. E ko te au tuanga totou ra ka akamatutu i te akarongo ma te akakiteanga e te kite ra a Iehova i te aerenga tuatua enua i te au anere mataiti​—noatu ra i te au tauatini mataiti​—i mua akera.

⁹ Ko etai au totou tuke tuke tei tataia e Daniela te taki atura i te manako ki te Patireia o te Atua. Ia tatou e e akara ra i te tupu anga o taua au totou ra, ka akamaroiroiia to tatou akarongo e pera katoa oki to tatou irinaki anga e te noo nei tatou i te tuatau openga ra. Inara te patoi ra etai aronga akaapa i ta Daniela, i te na ko anga e ko te au totou i roto i te puka te mou ra i tona ingoa kua tataia tikai i muri ake i te au tupu anga tei aite rai ki to ratou ra. Me te tika ra taua au tuatua ra, ka akatu mai ia i etai uianga ketaketa no ta te puka a Daniela ra i totou no runga i te tuatau openga ra. Te ekoko katoa ra oki te aronga manako tau kore i te au tua o taua puka ra. No reira rai e kimikimi marie tatou.

Te Timata Anga!

10. I roto i teea tu i akaapaiai te puka a Daniela ra?

¹⁰ E tamanako ua ia koe uaorai i roto i tetai akavaanga no te ture, te akarongo atura i tetai akavaanga. Te manono ra te roia akaapa ra e te apa ra taua tangata paruru ra iaia uaorai no te pikikaa. Inara, te oronga ra te puka a Daniela iaia uaorai ei angaanga tika tikai tei tataia e tetai peroveta Epera tei ora ra i te tuatau o te itu e te ono anere mataiti M.T.N. Inara, te tuatua ra te aronga akaapa e ko tana puka ra e pikikaa ia. No reira na mua tatou i te akara me te rotai ra te tuanga o te tua o taua puka ra ma te tika o te tuatua enua ra.

11, 12. Eaa tei tupu ki te akaapa anga e ko Belesazara ko tetai tangata tei manako pikikaa uaia ra?

¹¹ Penei me akamanako tatou no te tumu o te ariki ngaro ra. Te akakite maira Daniela pene 5 e ko Belesazara te ariki tei tutara ra i Babulonia i te pekeanga taua oire ra i te 539 M.T.N. Kua akaao  atura te aronga akaapa i teianei tumu no te mea e kare te ingoa o Belesazara i kitea i tetai atu ngai i vao ake i te Pipiria ra. Kareka ra, kua akatakaia maira Nabonaida e te au tata tuatua enua taito ra ei ariki openga o Babulonia.

¹² Inara, i te mataiti 1854 ra, kua ko ia mai etai au paipa rikiriki karakaraea ra i roto i te au ngai toenga akakinoia o te oire o Ura i Babulonia i taito ra i roto ia Iraq o teia tuatau nei. I roto i teianei au tataanga cuneiform kua akapitiia tetai pure i taiku ra te Ariki ko Nabonaida ia “Belzar-ussur, taku tamaiti mua ra.” Noatu rai ko te aronga akaapa ra kua akatika: Ko teia te Belesazara o te puka a Daniela ra. No reira ko te ariki i ngaro ra kare ua i ngaro ana i reira, kare ua i kiteia i reira i te au tumu enua ra. E okotai ua teia nei no te au akapapu anga e manganui e e tika tikai te au tataanga a Daniela ra. Te akaari maira taua kite anga e e tuanga tika tikai te puka a Daniela no te Tuatua a te Atua te tau ra no ta tatou akamanako anga tikai i teianei, i te tuatau openga nei.

13, 14. Koai a Nebukanesa, e ko teea te atua pikikaa tana i akamori atu?

¹³ Kua rarangaia atu ki roto i te puka a Daniela etai au totou te o atura te aerenga o te au mana o teianei ao e te au angaanga a tetai papaki o to ratou au tutara. Tetai o taua aronga tutara ra penei kua karangaia e toa tei patu ra i tetai patireia. Ei tamaiti ariki akakoronaia no Babulonia, kua pueurikiriki iaia e tona vaeau te au nuku o te Pharao Aiphiti ko Necho i Carchemish. Inara na tetai akakite anga i akakeu i tana tamaiti ariki autu o Babulonia ra kia akaruke i te au ravenga akaotianga ki tana au rangatira vaeau ra. No te kite anga e kua mate tona metua, ko Nabopolassar, kua noo atura teianei tangata ou ko Nebukanesa ki runga i te terono i te 624 M.T.N. I te tuatau e 43 mataiti tona tutara anga, kua patu aia i tetai patireia tei takave ra i te au ngai tei nooia e to Asura, e kua akatotoa atu aia i tona ngai ki roto ia Arama e Paretaina tae atu ki te kotinga o Aiphiti ra.

¹⁴ Kua aere atu ta Nebukanesa akonoanga akamori anga kia Marduk, koia te atua maata o Babulonia. Kua akapaapaa atura taua ariki ra ia Marduk ma tona autu anga katoatoa ra. I Babulonia, kua patu a Nebukanesa e kua akamanea i te au iero o Marduk e etai atu au atua ke e manganui o Babulonia ra. Ko te tiki auro tei akatuia e taua ariki o Babulonia ra ki te ngai mataataa ra i Dura penei kua akatapuia kia Marduk. (Daniela 3:​1, 2) E penei kua irinaki maata a Nebukanesa ki runga i te tauraatua i te paranianga i tana akatereanga i tona nuku vaeau.

15, 16. Eaa ta Nebukanesa i rave no Babulonia, e eaa tei tupu i tana akaparau anga no te tu maata o te reira ra?

¹⁵ Na te akaotianga i te paruru maata takirua ra ta tona metua i akamata kia patu, kua akariro a Nebukanesa kia akaraanga kare e rauka kia tomokia taua oire maata ra. Kia akamerengo i tana vaine ariki no Madai maira, tei inangaro ra no te au puke e te au vao rakau o tona enua kainga, kua akakiteia ta Nebukanesa ra patu anga i te aua tiare tautau ra​—koia tetai o nga mea umere e itu o te ao taito ra. Kua maani aia ia Babulonia ei oire maata te paruru anga o taua tuatau ra. E mei teaa ra tona akaparau anga no taua noo anga no te akamori anga pikikaa ra!

¹⁶ “Kare ainei teia ko Babulonia maata, i patuia e au nei” ta Nebukanesa i akaparau i tetai ra ra. Kia tau ki ta Daniela 4:​30-36, inara, “te vai rai taua tuatua ra i te vaa o taua ariki ra,” kua tupu atura te tu manako kore kiaia. Kare aia i tau kia tutara no etai itu mataiti, kua kai aia i te ngangaere, mei ta Daniela i totou atura. I muri akera kua akaoraia atu tona patireia. Kua kite ainei koe i te puapinga maata o te totou anga a teianei katoa au mea nei? Ka rauka ainei ia koe kia akataka e akapeea te apaianga mai a tona akatupu anga maata ia tatou tae roa mai ki te tuatau openga ra?

Koikoianga i te Au Tuanga Totou

17. Akapeea koe me akataka i te moemoea totou ta te Atua i tuku atura kia Nebukanesa i te rua o te mataiti o tona tutara anga ei tutara no te ao nei?

¹⁷ E koikoi tatou i teianei i etai au tuanga totouanga i roto i te puka a Daniela ra. I te tuatau o te  rua o te mataiti o to Nebukanesa tutara anga ei tutara no te totou Pipiria (606/605 M.T.N.), kua tuku atura te Atua i tetai moemoea akamatakuanga. Kia tau ki ta Daniela pene 2, kua o atu ki taua moemoea ra tetai tiki maata ma tetai upoko auro, tona umauma e nga rima e ario ia, tona kopu e nga ua e veo ia, nga vaevae e auri ia, nga tapuae e auri tetai pae e e karakaraea oki tetai pae. Eaa tei akatutuia maira e nga tuanga tuke tuke o taua tiki ra?

18. Eaa tei akatutuia maira e te mimiti auro, te umauma e nga rima ario, e te kopu e nga ua veo o te tiki moemoeaia ra?

¹⁸ Kua akakite atura te peroveta a te Atua kia Nebukanesa: “Ko koe, e te ariki, . . . ko koe taua upoko auro nei.” (Daniela 2:​37, 38) Na Nebukanesa i taki atu tetai papaanga arataki anga tutara tei tutara ra ki rungao i te Patireia Babulonia. Na Madai e Peresia i autu atu i te reira, koia tei akatutuia maira e te umauma e nga rima ario o te tiki ra. I muri ake ko te Patireia Ereni ra, tei akatutuia maira e te kopu e nga ua veo ra. I akapeea ra te akamata anga mai o taua mana o te ao ra?

19, 20. Koai a Alexander Maata, e eaa te tuanga tana i akono i te akariro anga ia Ereni e ko tetai mana no te ao nei?

¹⁹ I te a anere mataiti M.T.N., na tetai tangata ou i rave i tetai tuanga angaanga puapinga maata i te akatupu anga i te totou a Daniela ra. Kua anauia mai aia i te 356 M.T.N., e kua tapaia aia e teianei ao ko Alexander Maata. I te tamate anga tona metua, ko Philipi, i te 336 M.T.N., kua akatuangaia a Alexander e 20 mataiti ra i te terono o Makedonia ra.

²⁰ I te tuanga mua o Me o te 334 M.T.N, kua akamata a Alexander i tetai angaanga autu anga. E vaeau meangiti ua tona inara e meitaki e 30,000 vaeau aaere na te vaevae e 5,000 na runga i te oroenua. I te Kauvai Granicus i te tua tokerau opunga o Asia Minora (ko Turkey i teianei), kua re a Alexander i tana tamaki anga mua i to Peresia i te 334 M.T.N. Kia tae ki te 326 M.T.N., kua akaviia ratou e teianei tangata tei autu ra e kua aere ua atu kia tae ki te itinga ra i te Kauvai Indus, ko Pakistan te reira i teia tuatau nei. Inara kua ruti a Alexander i tana tamakianga openga ia Babulonia. Ia Tiunu 13, 323 M.T.N., i muri ake i te oraanga no etai 32 mataiti e te 8 marama, kua tuku ua atu aia ki te enemi ngata maata ra, koia te matenga. (1 Korinetia 15:55) Inara na roto i tona au autu anga, kua riro mai a Ereni ra e ko tetai mana no te ao, mei tei akakiteia maira i te totou a Daniela.

21. I te pae mai i te Patireia Roma, ko teea mana o te ao tei akatutuia mai e nga vaevae auri o te tiki moemoeaia ra?

²¹ Eaa te akatutuia maira e nga vaevae auri o taua tiki maata ra? Ko Roma tei aite ra ki te auri kua akaparuparu e kua akapueu atu i te Patireia Ereni ra. I te akaarianga akangateitei kore no te Patireia o te Atua tei akakitekiteia ra e Iesu Karaiti, kua tamate atu to Roma iaia i runga i tetai rakau tamamae anga i te 33 T.N. I ta ratou tauta anga kia akapueu ke atu i te Akonoanga Kerititiano mou ra, kua takinga kino katoa to Roma i te au pipi a Iesu ra. Inara, kare nga vaevae auri o te tiki moemoeaia e Nebukanesa ra i akatutu anake i te Patireia o Roma mari katoa ra i te tupu anga poritiki​—koia te Mana o te Ao ko Peritane raua ko Marike.

22. Akapeea te tauturu anga a te tiki moemoeaia ra, ia tatou kia kite e te tomo oonu atura tatou ki roto i te tuatau openga ra?

²² Te akakite maira te apii anga matakite e kua tomo oonu atu tatou ki roto i te tuatau openga, no te mea kua itae tatou ki nga tapuae auri e te karakaraea o te tiki moemoeaia ra. Ko etai au kavamani o teia tuatau nei te aite ra ki te auri me kare e mana taoonga ketaketa, tera ra ko etai atu mei te karakaraea ra. Noatu rai te tu paruparu o te karakaraea, i angaia maira “te uanga o te tangata nei,” te riro ra te au tutara anga mei te auri ra kia tuku i te au tangata noa nei kia tuatua i roto i te tutara anga a te au kavamani ra ki rungao ia ratou ra. (Daniela 2:43; Iobu 10:9) Inara, ko te tutara mana taoonga ketaketa e te au tangata noa nei kare e piri tika kia meitaki atu i te auri e te karakaraea ra. Inara kare e roaia ka apai mai te Patireia o te Atua i tetai openga ki teianei ao takake ra te akatereanga poritiki.​—Daniela 2:44.

23. Akapeea koe me akataka i te moemoea e te au orama oki ta Daniela i kite ra i te mataiti mua o te tutara anga a Belesazara ra?

²³ Te pene 7 o ta Daniela ra totou mou pirianga te apai katoa maira ia tatou ki roto i te tuatau openga ra. Te akakite maira i tetai tupu anga i te mataiti mua o te Ariki Babulonia ko Belesazara. I reira i tona 70 mataiti ra, “e moe ta Daniela i kite, e te orama upoko nona ra ki runga i tona roi.” Mei teaa ra tona mataku anga i taua orama ra! “E i na”! tana i tuatua. “Kua puroro ua maira nga matangi o te rangi e a katoa ra ki runga i te tai maata ra. E kua aere maira nga puaka nunui e a mei raro  mai i te tai ra, e tu ke anake to ratou ki tetai ki tetai.” (Daniela 7:​1-8, 15) Mei teaa ra te tu maata o te au puaka ra! Te mea mua e riona au peau tona, e te rua mei tetai daba te tu. I reira kua aere mai e nemera e a ona peau e e a oki mimiti! Ko te a o te puaka e tuke rai tona ririnui maata e e au nio maata auri tona e okotai ngauru oki ona tara. I roto i ona tara okotai ngauru ra kua tupu maira tetai tara “mea ngiti” e “mata tei teianei tara mei te mata o te tangata ra” e “te vaa oki i te tuatua anga i te tuatua maata.” Mei teaa ra te au mea ora tuke roa!

24. Kia tau ki ta Daniela 7:​9-14, eaa ta Daniela i kite i te rangi ra, e eaa ta teianei orama e tou atura?

²⁴ I muri akera kua ariu atura te au orama a Daniela ki te rangi. (Daniela 7:​9-14) “To te au rā taito ra,” koia Iehova te Atua ra, kua kitea atu i te nooanga ki runga i te terono kaka ei Akava. E “tausani oki te tausani anga i te tavini anga kiaia, e kua ngauru oki te tausani anga i te manotini i te tu anga ki mua iaia.” I te akavaanga akataka ke i te au puaka ra, kua apai ke atu te Atua i te tutara anga mei ia ratou e kua akapou atura i te a o te puaka ra. Kua orongaia te tutara anga mutu kore i rungao i “te au tangata katoa, te pa enua e te au reo oki” ki tetai mei “te tamaiti a te tangata” ra. Te tou atura teianei ki te tuatau openga ra e te akaterono anga o te Tamaiti a te tangata, koia Iesu Karaiti, i te mataiti 1914.

25, 26. Eaa te au uianga penei ka tu mai me ka tatau tatou i te puka a Daniela, e eaa te puka ka tauturu ia tatou kia pau ia ratou?

²⁵ E mea papu e e au uianga ta te aronga tatau i te puka a Daniela ra. Ei akatauanga, eaa tei akatutuia maira e nga puaka e a ia Daniela pene 7 ra? Eaa te akataka anga o te totou anga no te “itu ngauru ebedoma ra” ia Daniela 9:​24-27? Akapeea oki a Daniela pene 11 e te tamaki anga totouia mai no “te ariki i apatonga ra”? Eaa ta tatou ka rauka kia tapapa atu i eia nga ariki i te tuatau openga ra?

²⁶ Kua oronga a Iehova i te kite oonu i taua au tumu ra ki tona au tavini akatainuia i te enua nei, ki “te aronga tapu ra no Tei Teitei ra,” koia teia tapaia no ratou ia Daniela 7:18 ra. Pera katoa, “te tavini akono meitaki e te pakari” kua akono papaanga no tatou kia rauka kia tere atu te kite oonu ki roto i te au tataanga akauruia ra no te peroveta ko Daniela. (Mataio 24:45) Kua rauka mai teia na roto i te tuku i ou ake nei o te puka Pay Attention to Daniels Prophecy! Ko teianei puka manea akatutuia e 320 kapi te kapiti ra i te au tuanga ravarai o te puka a Daniela ra. Te akakite ra i te au totou patu akarongo tataki tai e te au tumu tuatua ravarai tei tataia ra e te peroveta akaperepere ko Daniela ra.

Aiteanga Tikai no to Tatou Tuatau Nei

27, 28. (a) Eaa te tika ra no te tupu anga o te au totou i te puka a Daniela ra? (e) Eaa te tuatau e noo nei tatou, e eaa ta tatou ka tau kia rave?

²⁷ E akamanako ana i teia tumu puapinga maata: Te au totou katoatoa i te puka a Daniela kua akatupuia e au tumu rikiriki tokoiti ua te toe nei. Ei akatauanga, te kite nei tatou i teianei i te turanga i te ao katoa tei akatutuia maira e nga tapuae o te tiki moemoea ia Daniela pene 2 ra. Te tumu o te pu rakau ia Daniela pene 4 ra tei akakoreia te tapeka ra na te akaterono anga i te Ariki Mesia, ia Iesu Karaiti, i te mataiti 1914. Ae, mei tei totouia maira ia Daniela pene 7, to te Au Ra Taito ra kua oronga i reira i te tutara anga ki te Tamaiti a te tangata.​—Daniela 7:​13, 14; Mataio 16:​27–​17:9.

²⁸ Te 2,300 au ra ia Daniela pene 8 pera katoa te 1,290 e te 1,335 au ra o te pene 12 ra kua topa katoa​—ki muri ia tatou i te aerenga o te tuatau ra. Te akaari ra te apii anga ia Daniela pene 11 e ko te tamaki anga i rotopu i “te ariki i apa tokerau” e “te ariki i apatonga” kua itae ki tona au tuanga openga ra. Pouroa teianei te kapiti maira i te akakite anga Tuatua Tapu e kua tomo oonu atu tatou i teia nei ki roto i te tuatau openga ra. I te akamanakoanga i to tatou ngai taka ke i te aerenga o te tuatau, eaa ta tatou ka tau kia tamanako kia rave? Kare e ekoko anga, ka tau tatou kia tamanako i te tuatua totou a te Atua ra ko Iehova.

Akapeea Koe me Pau?

• Eaa ta te Atua e anoano ra i te au tangata ravarai kia kite no to tatou tuatau nei?

• Akapeea e raukai i te puka a Daniela kia patu i to tatou akarongo?

• Eaa te au tuanga o te tiki moemoeaia e Nebukanesa ra, e eaa ta teianei i akatutu maira?

• Eaa te tu manako tau no te tupu anga o te au totou te kitea ra i te puka a Daniela?

[Au Uianga Apii]