Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Ei Tangata Turama i te Marama ki te au Pa Enua e Manganui

Ei Tangata Turama i te Marama ki te au Pa Enua e Manganui

Tua Oraanga

Ei Tangata Turama i te Marama ki te au Pa Enua e Manganui

TE TUA O GEORGE YOUNG AKAKITEIA E RUTH YOUNG NICHOLSON

“Eaa, i reira, teia muteki anga i to tatou ngai tutuanga? . . . Mei teaa rai tatou ei au tangata me ka muteki ua tatou i muri ake i te akapapu anga tatou i teia au mea tei tataia ei mea tika tikai? Auraka tatou e tuku i te tangata kia kore e kite, inara kia akakite ua tatou i te tuatua mou na roto i tetai tu auraka kia tataraara me kare tu uuna.”

E TUANGA teia au tuatua o te reta e 33 kapi a Papa te patianga e kia akaateaia mai tona ingoa mei te ngai retita anga o te akonoanga. Te mataiti e 1913. Mei tei reira taime e aere atu ki mua, kua akamata aia i tetai oraanga maata te tupu anga tei taki atu iaia kia tavini ei tangata turama i te marama ki te au pa enua e manganui. (Philipi 2:15) Mei te taime mai iaku ei tamaine meangiti, kua akaputuputu mai au i te au tua no runga i te au kiteanga o Papa mei te au kopu tangata e mei te au tataanga tuatua enua, e kua tauturu mai te au oa iaku kia tata i tona oraanga. I tetai au tu e manganui te akamaara maira te oraanga o Papa kiaku i to te apotetoro ko Paulo. Mei taua “aposetolo a te etene,” kua papa ua a Papa i te teretere te akakite anga i te tuatua a Iehova ki te au tangata i te enua ravarai e te airani. (Roma 11:13; Salamo 107:​1-3) E tuku ana iaku kia akakite kia koe no runga i toku papa, ko George Young.

Te Au Mataiti Mua

Ko Papa te tamaroa openga a John raua ko Margaret Young, e Porotetani Tekotia. Kua anauia aia ia Tepetema 8, 1886, i muri ua ake i te neke anga te ngutuare tangata mei Edinburgh, i Tekotia, ki British Columbia i te opunga o Kanata. Kua anauia tona tuakana e toru​—ko Alexander, John, e Malcolm​—i Tekotia i nga mea mataiti i mua atu. Ko Marion, te tuaine o te au tamaroa, ta ratou i kapiki akaperepere e ko Nellie, e rua mataiti ou ake ia Papa.

Te maata anga mai i runga i te pama i Saanich, kare i mamao mei ia Victoria, British Columbia, kua rekareka te tamariki ia ratou uaorai. I taua taime rai, kua apii ratou i te akono i te apainga. No reira me oki mai to ratou nga metua mei tetai tere i Victoria, kua oti te au angaanga i vao e kua akamaneaia te kainga.

I taua taime rai, kua inangaro a Papa e tona au tuakana i te angaanga i roto i te maina e pera katoa te angaanga akapapa rakau. Kua akatupu te au taeake Young i te ingoa meitaki ei aronga raverave rakau (e au tangata akarakara enua ei akatupu i te rakau) e ei aronga tutaki e te okooko i te rakau. Kua akono a Papa i te au pepa i te pae moni.

I te openga ra, kua taki atu to Papa inangaro i te au mea i te pae vaerua iaia kia iki e kia riro mai ei orometua Porotetani. Inara, i taua taime ra, kua akakeu oonu tikai te au ako anga i roto i te nuti pepa a Charles Taze Russell, te peretiteni mua o te Taiate Punanga Tiaki e te Pepa o Ziona, i tona oraanga. Kua akaneke ta Papa i apii iaia kia atu e kia tuku i tetai reta akaruke anga tei taikuia i te akamata anga.

Kua taangaanga takinga meitaki a Papa ma te taka meitaki i te au irava Pipiria kia akapapu e kua tarevake te au apiianga a te ekaretia e e mate kore te meta tangata e ka tamamae te Atua i te au meta tangata e tuatau ua atu i ai era. Kua akamaeu katoa aia i te apii anga Toru Tai, te akapapuanga e kare te reira i akamata mai mei te Kerititiano e kare i turuia e te au Tuatua Tapu. Mei reira mai kua aruaru aia i te angaanga orometua Kerititiano i te aru anga ia Iesu Karaiti, te taangaanga akaaka anga i tona au tu kite pouroa e te maroiroi kia akakaka ia Iehova.

I te 1917, i raro ake i te arataki anga a te Taiate Punanga Tiaki, kua akamata a Papa i te tavini ei tangata tutaka, tei kapikiia te au tutaka komono o te Au Kite o Iehova i te reira taime. I roto i te au oire e te au taoni i Kanata, kua oronga aia i te au tuatua e kua akaari i te teata ripene e te porokaramu tei kiteia e ko te “Nuku Teata o te Au Mea Angaia.” Kua ki te au are teata no te au atoro anga a Papa. Kua kiteaia te taime ka atoro atu ei aia ei tutaka i roto i Te Punanga Tiaki e tae ua atu ki te 1921.

Kua ripoti tetai nuti pepa Winnipeg e kua tuatua te tangata Evangeria ko Young ki te 2,500 e e manganui tei kore i aere atu ki roto no te mea kua ki te are uipaanga i te tangata. I Ottawa, kua tuatua aia no runga i te tumu tuatua “Ki Era e Oki Akaou Mai.” I reira kua akakite mai tetai tangata pakarikari e: “I te akamutu anga te reira, kua pati atu a George Young i te au orometua i te pa mua kia aere mai ki runga i te taua kia uriuri i taua tumu manako ma ia, inara kare etai ia ratou i neke ana. Kua kite au i reira e kua kitea e au te tuatua mou.”

Kua tauta a Papa i te rave maata i te angaanga pae vaerua te ka rauka i roto i tana atoro anga ei tutaka. I muri mai, kua oro atu aia ki runga i tetai rerue no tetai akapapa anga tei akanooia. Me te teretere ra na runga i te motoka, e putuputu te taime kua aere atu aia ki tetai tukuanga angaanga i aru mai i mua ake i te kaikai popongi. I te pae mai i te tu maroiroi, kua rauka ia Papa te ingoa meitaki ei tangata manako ua e kua kiteia no tana au angaanga Kerititiano e te tu oronga ua.

I rotopu i te au uruoaanga mua e manganui tana i aere atu, e tei maaraia kua raveia tetai i Edmonton, Alberta, i te 1918. Kua tae pouroa tona ngutuare tangata i reira no te papetito anga o Nellie. Ko te taime openga katoa ia i kapiti ei te au tamaroa. E rua mataiti i muri mai, kua mate a Malcolm i te maki nimonia. Mei tona ai tuakana e toru e tona papa, kua tapapa a Malcolm i te manakonakoanga o te oraanga i te rangi ra, e kua vai tiratiratu pouroa ratou ki te Atua e tae ua atu ki to ratou matenga.​—Philipi 3:14.

Aereanga ki te Au Ngai Ke

I muri ake i te akamutu anga a Papa i tetai tutaka anga tutuanga i Kanata ia Tepetema 1921, kua akaueia aia e Joseph F. Rutherford, te peretiteni o te Taiate Punanga Tiaki, kia aere ki te au airani o te Caribbean. I te au ngai ravarai kua akaari a Papa i te “Nuku Teata o te Au Mea Angaia,” kua ariki meitakiia te reira. Mei Trinidad, kua tata mai aia: “Kua ki tikai te ngai i te tangata, e e maata oki te numero tei kore i o mai. Te rua o te po kua ki akaou te are i te tangata.”

I reira, i te 1923, kua tukunaia a Papa ki Brazil. I reira kua tuatua atu aia ki tetai aronga akarongorongo maata, i tetai au taime te taangaangaanga i te aronga uri tei tutakiia. Kua ripoti The Watchtower o Titema 15, 1923, e: “Mei ia Tiunu 1 kia Tepetema 30 kua raveia e te Taeake ko Young e 21 uipaanga ki te papuriki, ma te katoa anga tei tae atu e 3,600; 48 pupu au uipaanga, ma te katoa anga tei tae atu e 1,100; kua tua aere i te puka oronga ua i te reo Portuguese te numero e 5,000 kopi.” E manganui tei ariu mai ma te inangaro i te oronga anga a Papa i te tuatua “Kare te Au Mirioni Ua Atu e Ora Nei e Mate.”

I te akatapu angaia te are ou i Brazil ia Mati 8, 1997, kua ripoti te poroutia no te akatapu anga e: “1923: Kua tae atu a George Young ki Brazil. Kua akaaere aia i tetai opati manga i rotopu ia Rio de Janeiro.” Noatu rai kua rauka te puka Pipiria i roto i te reo Paniora, te vaira te umuumu anga no te reira i roto i te reo Portuguese, te reo maata o Brazil. No reira, ia Okotopa 1, 1923, kua akamataia The Watchtower i te neneiia i te reo Portuguese.

Kua rave a Papa e manganui te aravei anga akamaaraia i Brazil. Ko tetai oki ko tetai tangata Portuguese ko Jacintho Pimentel Cabral tona ingoa, tei oronga i tona kainga no te au uipaanga. Kare i roa ana kua ariki a Jacintho i te tuatua mou Pipiria e i muri mai kua riro mai ei mema o te manga. Ko tetai ko Manuel da Silva Jordão, e tangata mapu tanutanu Portuguese. Kua rongo ana aia i tetai tuatua i te ngai tangata a Papa tei akakeu iaia kia oki ki Portugal kia tavini ei koropota, tei kapikiia te au orometua tamou o te Au Kite o Iehova i te reira taime.

Kua tutaka aere a Papa na runga i te rerue i Brazil, e kua rauka iaia i te kimi i te aronga inangaro. I tetai o tona terepu, kua aravei aia ia Bony e Catarina Green, e kua noo aia i ko ia raua e vaitata i te rua epetoma, te akamaramaanga i te au Tuatua Tapu kia raua. Vaitata e itu i roto i te ngutuare tangata tei akatutu i to ratou oraanga akatapu anga kia Iehova na roto i te papetito anga ki te vai.

Kua raveia tetai aravei anga kia Sarah Bellona Ferguson i te 1923. I te 1867 ei tamaine mapu, kua neke atu aia, e pera katoa tona tungane ko Erasmus Fulton Smith e te toenga o te ngutuare tangata, ki Brazil mei Marike mai. Mei te 1899 kua rauka putuputu iaia te makatini Punanga Tiaki na roto i te mere. Ko te atoro anga a Papa ko tetai tuatau tatari roaia e Sarah, e tana tamariki e a, e tetai tei kapikiia e Papa ko Aniti Sallie te ka papetitoia. Kua tupu te reira ia Mati 11, 1924.

Kare i roa ana, kua tutu aere a Papa i tetai atu au enua Marike Apatonga. Ia Noema 8, 1924, kua tata aia mei Peru mai: “Koi oti ua ake nei i te oronga e 17,000 aenga pepa i Lima e Callao.” Aru mai kua aere atu aia ki Bolivia i te tua i te au aenga pepa i reira. No runga i te reira atoro anga, kua tata aia: “Te akameitaki nei to tatou Metua i te reira tauta anga. Kua tauturu mai tetai tangata Initia iaku. Tei runga tona kainga i te vai o te Amazon. Te apai nei aia e 1,000 aenga pepa e etai au puka kiaia.”

Na roto i ta Papa tauta anga, kua akatotoaia te au ua o te tuatua mou Pipiria ki te au enua e manganui i Marike Rotopu e te Apatonga. Kua ripoti te Titema 1, 1924, Watchtower e: “Kua taeria e George Young e rua mataiti i Marike Apatonga. . . . Kua riro ana ei akameitaki anga no teia taeake akaperepere kia apai aere i te tuatua mou ki Punta Arenas, ki te au Strait o Magellan.” Kua arataki katoa a Papa i te angaanga tutuanga ki mua i te au enua mei ia Costa Rica, Panama, e Venezuela. Kua angaanga ua atu aia noatu e kua tu aia i te maki mariri e kua akakinoia tona oraanga kopapa.

Aru Mai ki Europa

I roto ia Mati 1925, kua teretere atu a Papa ki Europa, i reira kua manakonako aia i te tua aere e 300,000 aenga Pipiria i Paniora e Portugal e kia akateateamamao i te Taeake ko Rutherford kia oronga i te au tuatua i te ngai papuriki. Inara, i muri ake i te tae anga ki Paniora, kua ekoko a Papa e kia oronga te Taeake ko Rutherford i te au tuatua te manako anga i te tu patoi o te akonoanga i reira.

I te pau anga, kua tata atu te Taeake ko Rutherford, te taikuanga ia Isaia 51:16: “Kua tuku au i taku tuatua ki roto i toou vaa, e kua arai au ia koe i te marumaru o toku nei rima, e kia akatumu au i te au rangi ra, e kua akanoo i te au tango o te enua, e kia tuatua kia Ziona, ko koe toku iti tangata.” (King James Version) Ma te reira, kua taopenga a Papa: “Papu e e anoano ia no te Atu e kia akaruke au i te au tupu anga kiaia.”

Ia Me 10, 1925, kua oronga te Taeake ko Rutherford i tana tuatua na roto i tetai tangata uri i te Are Teata Novedades i Barcelona. E maata atu i te 2,000 tei tae atu, kapiti mai tetai opita kavamani e tetai tangata tiaki takake i runga i te taua. Kua raveia tetai tupu anga mei te reira rai i Madrid, ma te 1,200 tei tae atu. Te inangaro tei tupu mai mei teia au tuatua kua akanooia tetai opati manga i Spain tei tukunaia, mei ta te 1978 Yearbook of Jehovah’s Witnesses i tuatua, “i raro ake i te arataki anga a George Young.”

Ia Me 13, 1925, kua tuatua te Taeake ko Rutherford i Lisbon, Portugal. Kua manuia katoa tana atoro anga i reira, noatu te au tauta anga a te orometua no te tamanamanata i te uipaanga na te kapikipiki anga e te akapueurikiriki anga i te au nooanga. Aru mai i te tuatua anga a te Taeake ko Rutherford i Spain e Portugal, kua akaari ua atu a Papa i te “Nuku Teata,” e kua akapapa katoa aia e kia neneiia te puka Pipiria e kia tua aereia i taua au ngai ra. I te 1927 kua ripoti mai aia e kua “akakiteia [te tuatua meitaki] i roto aere i te oire e te taoni i Spain.”

Tutuanga i Soviet Union

Ko ta Papa tukuanga angaanga i aru mai koia ko te Soviet Union, i reira kua tae atu aia ia Aukute 28, 1928. Te na ko ra tetai reta tana i tata, te ra Okotopa 10, 1928, i tetai tuanga:

“I te aereanga mai ki Rutia, kua rauka tikai iaku i te pure, ‘Kia tae mai toou patireia’ ma te ketaketa o te ngakau. Te apii nei au i te reo, inara e marie te reira. E tangata meitaki tikai toku tangata uri, e ngati Iuda, inara te irinaki ra aia ia Karaiti e te inangaro ra i te Pipiria. Kua rauka iaku tetai au kiteanga inara kare i kitea e mei teaa te roa iaku i konei. I te epetoma i topa kua rauka iaku tetai akakite anga kia akaruke i roto i te 24 ora inara kua akatikatikaia te manamanata no reira ka rauka iaku te noo roa mai.”

Kua raveia te aravei anga ma etai o te aronga apiipii Pipiria i Kharkov, i teianei e oire maata i Ukraine, e kua apai mai te aravei anga maana i te roimata rekareka ki to ratou nga mata. Kua raveia tetai manga uruoaanga i te au po tataki tai e tae ua atu ki te turuaipo. Te tataanga i muri mai no runga i teia uipaanga ma te au taeake, kua akakite a Papa: “Aue te tangi i te au taeake, kua opuia ta ratou au puka iti ua e kare te au mana akaaere e oaoa ana, inara te mataora ra ratou.”

Kua tuatua maataia ta Papa angaanga orometua i te Soviet Union i roto i tetai poroutia takake no te aronga tei tae atu ki te akatapu anga o te au are manga ou i St. Petersburg ia Tiunu 21, 1997, i Rutia. Te akakite ra te poroutia e kua tukunaia a Papa ki Moscow, e te ripoti ra te reira e kua rauka mai iaia te tika anga “kia maani e 15,000 kopi o te puka rikiriki Freedom for the Peoples e te Where Are the Dead? kia tua aereia i Rutia.”

I muri ake i te oki mai anga mei Rutia mai, kua tukunaia a Papa e kia rave i te angaanga tutaka anga i Marike. I South Dakota kua atoro aia i te kainga o Nellena e Verda Pool, e nga taeake tei riro mai ei nga mitinari i Peru i te au mataiti i muri maira. Kua akakite raua i te ariki anga akaperepere no runga i te angaanga orometua roiroi kore a Papa e kua tuatua e: “Kua rauka i te au taeake i taua tuatau te tu painia ia ratou e aere ra ki teia au ngai ke ma te meangiti i te au mea meitaki o teia ao inara ma te ngakau ki i te inangaro ia Iehova. Ko te reira tei opara ia ratou kia akatupu i ta ratou i rave ra.”

Akaipoipoanga e te Rua o te Teretere Anga

I te au mataiti i aereia mai i muri ake kua tata ana a Papa kia Clara Hubbert o te Airani Manitoulin, i Ontario. Tei reira raua i te uruoaanga i Columbus, Ohio, ia Tiurai 26, 1931, i te akatinamou anga te Aronga Apiipii Pipiria i te ingoa Au Kite o Iehova. (Isaia 43:​10-12) I tetai epetoma i muri mai kua akaipoipo raua. Kare i roa ana, kua aere akaou a Papa, ki runga i te rua o tana teretere anga mitinari i te au airani i te Caribbean. I reira, kua tauturu aia i te akapapa i te au uipaanga e kia tereni i etai atu i roto i te angaanga orometua mei tera are ki tera are.

Kua rauka mai ia Mama te au tutu, te au kati, e te au reta mei Suriname, St. Kitts, e tetai atu au ngai e manganui. Kua ripoti mai te au reta i te tere anga ki mua o te angaanga tutuanga e tetai taime kua kapiti mai i te au tuatua no runga i te au manu, te au animara, e te au rakau i tetai enua tei reira aia. Ia Tiunu 1932, kua akaoti a Papa i tana tukuanga angaanga i te Caribbean e, ei patete tutaka, kua oki atu aia ki Kanata. I muri mai, kua piri kapipiti atu raua ko Mama ki roto i te angaanga tutuanga tamou, te akapouanga i te tuatau anu 1932/33 i te ngai o Ottawa ma tetai pupu maata o tetai au orometua tamou.

Tetai Akakite Anga Poto Ua o te Oraanga Ngutuare Tangata

I te 1934, kua anauia toku tungane ko David. I tona tamariki anga, ka tu aia ki runga i ta Mama pia pare e kua akapapa no te oronga anga i tana “au tuatua.” I roto i tona oraanga katoa, kua akaari ana aia i te tu maroiroi no Iehova mei tona papa rai. Kua teretere ratou tokotoru na runga i te motoka, ma te apinga akatangi tei tapekaia ki runga ake, ia ratou e atoro ra i te au putuputuanga mei te itinga pae tai o Kanata ki te opunga pae tai. Kua anauia au i te 1938 koi tavini ei a Papa i British Columbia. Te maara ra ia David a Papa i te tuku anga iaku ki roto i te roi e oti ka tuturi a Papa, Mama e David takapini i te roi koi pure ei a Papa i te akameitaki anga iaku ra.

I te tuatau anu 1939, kua noo matou ki Vancouver koi atoro ei a Papa i te au putuputuanga i taua ngai ra. I roto i te au reta e manganui ta matou i akaputuputu i te au mataiti i topa ko tetai ia Tianuare 14, 1939, tei tataia e ia i Vernon, British Columbia. Kua tata a Papa i te reira kia Clara, David, e Ruth, te na ko anga: “Tetai manga ongi anga e te takave anga.” I roto i te reira te vaira te tuatua na matou tataki tai. Kua tuatua aia no runga i te mou e maata tikai inara e iti ua te aronga kokoti.​—Mataio 9:​37, 38.

I tetai epetoma i muri ake i te oki mai anga ki Vancouver mei tana tukuanga angaanga, kua topa a Papa ki raro i tetai uipaanga. Kua akaari mai tetai akaraanga e kua tuia aia e te tuma cancer i roto i te roro. Ia Me 1, 1939, kua akamutu aia i tana angaanga i te enua nei. E iva rai oku marama, e te vaitata ra a David i te rima mataiti. Kua vai tiratiratu to maua mama akaperepereia ra, e manakonakoanga katoa tona no te rangi, ki te Atua e tae ua atu ki tona matenga ia Tiunu 19, 1963.

Akapeea a Papa i te manako anga no runga i tana akameitaki anga te apaianga i te tuatua meitaki ki te au enua e manganui kua tata maneaia i roto i tetai o tana au reta kia Mama. Kua tuatua aia i tetai tuanga: “Kua akatika aroa ua mai a Iehova iaku kia aere ki teia au enua ei tangata turama i te marama kia akakite i te tuatua Patireia. Kia akapaapaaia tona ingoa tapu. Na roto i te tu apikepike e te tu tau kore e te paruparu, kua akakakaia tona tu kaka.”

I teianei te tavini katoa nei ta George raua ko Clara Young tamariki, utaro, e te ina i to tatou Atua aroa, ko Iehova. Kua akakiteia mai kiaku e taiku putuputu ana a Papa ia Ebera 6:10, te na ko ra: “Kare te Atua i te Atua tuatua-tika kore, ka akangaro atu ei aia i ta kotou angaanga i rave, e to kotou anoano, i tona ingoa.” Kare katoa matou i ngaropoina i ta Papa angaanga.

[Tutu i te kapi 23]

Toku papa, i te katau, ma tona au tuakana e toru

[Tutu i te kapi 25]

Papa (e tu ra) ma te au Taeake ko Woodworth, Rutherford e Macmillan

I raro ake: Papa (i te tua kaui) i roto i tetai pupu ma te Taeake ko Russell

[Tutu i te kapi 26]

Papa raua ko mama

I raro ake: To raua ra akaipoipoanga

[Tutu i te kapi 27]

Ma David raua ko Mama i etai mataiti i muri ake i te matenga a Papa