Tua Oraanga

“Kotou Oki ko Tei Kore i Kite i te ka Tupu Apopo”

AKAKITEIA E HERBERT JENNINGS

“Te oki atura au ki te opati manga o te Taiate Punanga Tiaki i Ghana mei te oire uapu o Tema e kua tapu no tetai mapu tane te inangaro ra i te aere ki te taoni. Kua manako au i te tutu aere kiaia. Kua manako au e te meitaki ua ra au! Inara, te tae anga maua ki te ngai te anoano ra te mapu tane i te aere atu, kua rere aia kia raro mei runga i te toroka e kua oro viviki atu.”

KO TEI tupu i runga akenei ko tetai akakite anga kiaku e te tupu maira tetai apinga tuke ua akerai i roto i toku oraanga. I mua ake ka akakite atu ei au no runga i tei tupu, ka tuku mai ana iaku kia akakite atu e akapeea au e tangata Kanata i te tae anga atu ki Ghana.

I rotopu ia Titema o te mataiti 1949 i te tuanga tokerau o Toronto, Kanata. Koi oti ua akera matou i te ko vaitata i te mita te one tokaia kia rauka mai te vai no tetai are ou. Kua anu e te roiroi, kua takapini to matou aronga angaanga i tetai putunga ai ka, te tapapaanga e kia tikiia mai e te toroka. Ma te poitirere, kua akamata a Arnold Lorton, tetai o te aronga angaanga, i te tuatua no runga i te “au tamaki e te tuatua anga o te au tamaki,” “te openga o te ao,” e te tuatua anga i tetai au tuatua kare au i matau meitaki. Kua akamutu te katoatoa i te tuatua, kua akama, e kua akamata tetai i te riri iaia. Te maara ra iaku, ‘E tu mataku kore tikai to teia tangata! Kare e tangata i konei i inangaro i te akarongo atu, e noatu rai kua tuatua ua atu aia.’ Inara ko tana e tuatua ra kua umere tikai au. E nga mea mataiti ua rai i muri ake i te Tamaki II o te Ao, e kare rava au i rongo ana i taua manako i roto i te ekaretia Christadelphian tei riro ana ei tuanga no toku pamiri no tetai au uki. Kua akarongo ua atu au, kua reka tikai i tana au akamarama anga.

 Kare i roa kua aere atu au i te aravei ia Arnold kia kite maata atu. Te akaraanga ki muri, kua kite mai au i te tu akakoromaki tikai e te takinga meitaki o raua ko tana vaine, ko Jean, kiaku, tetai 19 mataiti kare i kite tikai. Kua tae putuputu atu au ki to raua kainga e kare i patiia mai e raua no te tuatua kia raua. Kua akatikatika raua i toku manako e kua tauturu mai iaku kia akatanotano i te patoi anga o te au turanga e te au tu akono i roto i toku manako. E tai ngauru marama i muri mai i taua kite anga mua i te ai i te pae mataara, kua papetitoia au ia Okotopa 22, 1950, e ko tetai o te Au Kite o Iehova e kua piri atu ki roto i te Putuputuanga Willowdale i North York, e tuanga i teianei o Toronto.

Tereanga ki Mua ma te Au Taeake Akamori Ra

Kua riro te oraanga i te kainga e kia ngata i te kite mai anga toku papa e te aruaru pakari ra au i toku akarongo ou. Kua o atu a papa ki roto i tetai u anga i ou akenei tei akatupuia e tetai tangata akaoro kona kava e no reira e putuputu ana te taime kare aia e ariki ua mai. Kua ngata te oraanga no Mama, no toku nga teina, e toku nga tuaine. Kua tupu maata te riri i te tuatua mou Pipiria. No reira kua akaraanga akono meitaki kiaku kia akaruke au i te kainga kia au ei toku nga metua e kia akatinamou iaku i roto i te “arataa tuatua-mou ra.”​—2 Petero 2:2.

I te tae anga ki te openga o te tuatau maana i te 1951, kua kapiti atu au ki roto i tetai putuputuanga iti ua i Coleman, Alberta. Tei reira nga tangata mapu, ko Ross Hunt raua ko Keith Robbins, te maroiroi ra i te tutu tamou aere i te ngai tangata, tei kiteaia e ko te painia tamou. Kua tauturu mai raua i te arataki iaku ki taua angaanga orometua oronga ua. Ia Mati 1, 1952, kua piri atu au ki roto i te pupu o te au orometua painia tamou.

Te maara nei iaku ma te mareka te akamaroiroi anga tei rauka mai iaku. E maata taku i anoano i te apii atu, e ko teia toku ngai akamata anga. I muri mai i muri ake i te akapouanga vaitata e tai mataiti i roto i te angaanga painia ma te Putuputuanga Lethbridge, Alberta, kua rauka mai iaku tetai pati anga kare i tapapaia kia tavini ei akaaere tutaka. Kia akono au i te au putuputuanga o te Au Kite o Iehova tei totoaia i te pae tai o Kanata mei Moncton, New Brunswick, ki Gaspé, Quebec.

I te 24 mataiti e te ou ra rai i roto i te tuatua mou, kua manako tau kore au, me akaaiteia atu ki te Au Kite tei pakari atu taku ka akono atu. Kua tauta pakari au ma te ngakau tae i te au marama i aru mai. I reira kua tupu akaou mai tetai mea poitirere.

Ki te Apii Gileada e ki te Gold Coast

I roto ia Tepetema 1955, kua patiia mai au kia kapiti atu ma etai anere aronga apii no te pupu 26 o te Apii Pipiria Punanga Tiaki o Gileada i South Lansing, New York. E rima marama terenianga pakari e te apiianga taku tikai i anoano ra. Kua akaketaketaia toku tu oraora ma te kapiti anga ma tetai pupu akakeuia tikai. I taua taime ra, te vaira tetai tupu anga tei akapuapinga i toku oraanga e tae mai ki teia tuatau.

Te vaira tetai tuaine mapu, ko Aileen Stubbs, i roto i te aronga apiipii te akapapa ra no te angaanga mitinari. Taku i kite atu i roto ia Aileen ko te tu tamou, manako tau, e te tu mako e te katakata ua. Toku manako kua tamataku au iaia i te akakite anga au i toku au akakoroanga. Inara, kare aia i oro ke ana! Na roto i te akatika anga, ka aere a Aileen ki tana angaanga mitinari i Costa Rica e ko au ki taku i te Gold Coast (teianei ko Ghana), i Opunga Aperika.

I tetai popongi ia Me 1956, kua kite au iaku uaorai i roto i te opati e tai ngauru taua o te Taeake ko Nathan Knorr i Brooklyn, New York. E peretiteni aia i te reira taime o te Taiate Punanga Tiaki. Kua tukunaia au ei akaaere manga kia akono i te angaanga tutuanga i te Gold Coast, Togoland (teianei ko Togo), Ivory Coast (teianei ko Côte d’Ivoire), Upper Volta (teianei ko Burkina Faso), e The Gambia.

Te maara ra iaku te au tuatua a te Taeake ko Knorr mei te mea rai e koi tuatua ua maira aia kiaku i nanai. “Kare koe e anoanoia e kia rave vave,” i nana ei. “Auraka e rapurapu; e apii mei te au taeake kite i reira. I reira me papa koe, ka tau koe kia tavini ei akaaere manga. . . . Teia taau reta akataoonga anga. E itu ra mei te taime e tae atu ei koe, kia rave koe i te reira.”

 ‘E itu ua ra,’ i manako ei au. ‘Eaa tei tupu ki te “auraka e rapurapu”?’ Kua akaruke au i te ngai uiui anga ma te poitirere.

Kua pati viviki nga mea ra. Kare i roa ana te tu ra au i te pae i te pai, te teretere ra ki East River te pati anga i te au opati o te Taiate i Brooklyn, te akamataanga o toku teretere anga e 21 ra ki te Gold Coast.

Kua tata putuputu maua ko Aileen. Kua aravei akaou maua i te 1958 e kua akaipoipo maua ia Aukute 23 o taua mataiti ra. Kare rava au i poka ana no te akameitaki ia Iehova no tetai patana meitaki tikai.

No tetai 19 mataiti, kua ariki meitaki au i te akameitaki anga no te tavini anga i te pae i te au taeake mitinari e toku au taeake e te au tuaine Aperika i te opati manga o te Taiate. Kua maata mai te pamiri Betela mei tetai manga ua ki te 25 i taua tuatau ra. E au tuatau akaaoanga te reira, e te tupu ua, e te uua no maua. Inara kia akakite ngakau tika au. Kiaku ua, kua riro te reva mauu e te vera ei akaaoanga. I te akaraanga e te pata ua ra toku ou, te mauu ua, e tetai taime ma te reka kore. Noatu rai, kua riro ei rekareka anga kia tavini, i te kake anga to matou numero i Ghana mei te 6,000 papuritia Patireia i te 1956 ki te 21,000 i te 1975. E mareka anga tikai i te kite e tere atu i te 60,000 Au Kite maroiroi i reira i teianei.

E “Apopo” Kare Maua i Tapapa Ana

I te 1970, kua kite atu au i te manamanata i te pae kopapa tei riro ei mea ngata i te akataka. Kua oti meitaki iaku te akaraanga i te pae vai rakau, e kua akakiteia mai e “te meitaki ua ra au.” No reira eaa ra au i manako ei e kare i meitaki tikai, kua roiroi, kare e akaangaroi meitaki ana? E rua apinga tei oronga mai i te pau anga, e kua tupu poitirere ua te reira. E tikai, mei ta Iakobo i tata: “Kotou oki ko tei kore i kite i te ka tupu apopo.”​—Iakobo 4:14.

Te tupu anga mua, ko te kite anga tei tupu ki te tangata mapu taku i akakite atu koi aere ra ki te taoni. Kare au i kite ana e te tuatua ua ra ma te kore i tapu ana, te tuatua viviki anga e te maata tikai. I te tae anga maua ki te ngai te anoano ra te mapu tane i te aere atu, kua rere aia ki raro mei runga i te toroka e kua oro viviki atu. I te pae natura e aronga au ua e te maru te au tangata Ghana, ka rauka i te akono ua atu i te au mea. Kua tuke ua ake tana i rave ki tei matauia. Kua noonoo au i te akamanako. Kua kite mai au e e manamanata toku. Eaa ra, kare au i kite. E manamanata tikai toku.

Te rua, i muri ake i tetai uriuri anga kimikimi, kua taiku mai a Aileen: “Me kare teia manamanata i te pae kopapa, penei paa i te pae manako.” No reira kua tata meitaki au i te au akairo pouroa e kua aere atu ki tetai taote manako. Te tatau anga au i tei runga i taku papaanga, kua pau mai aia: “E akaraanga matauia teia. Te kinokino ra koe mei te manic-depressive psychosis.”

Kua poitirere tikai au! Kua totoa ua atu iaku e tauta pakari ra no tetai au mataiti. Kua kimi aere au i tetai pau anga. Kare e tangata i kite e eaa te ka rave. Mei teaa te maro anga manamanata o te reira!

 Kua riro ana ei akakoroanga na maua kia mou ua atu i te akameitaki anga o te angaanga tamou e ko ta maua angaanga ia i te oraanga, e te maata ra te anoanoia ra kia akonoia. Kua pure ngakau tae e te putuputu au e manganui te taime: “Kia tika i te Atu ra, e kia roa to tatou aʼo, e rave ïa tatou i teia, e i tera.” (Iakobo 4:15) Inara kare e ko te reira ia. No reira, te aro atu anga i te tu tikai, kua akapapa maua i te akaruke ia Ghana e to maua au taeake piri vaitata e manganui e kua oki atu ki Kanata ia Tiunu 1975.

Tauturu mai a Iehova na Roto i Tona Iti Tangata

Kua apii mai au e kare au i puapinga kore, kare katoa toku manamanata i te mea tuke rava. Kua puapinga tikai te au tuatua ia 1 Petero 5:9 kiaku: “Kua [kite] oki kotou e, tei to kotou au taeake katoa i te ao nei taua au mate ra.” Te opuanga i teia, kua akamata au i te kite e akapeea a Iehova i te turuanga ia maua noatu teia taui anga ariki koreia. Mei teaa te manea tikai o te “taokotai o te au taeake’ te tauturu anga mai ia maua na roto i tetai au tu e manganui!

Noatu kare i maata ta maua i te pae apinga, kare a Iehova i akaruke ia maua. Kua akakeu aia i to maua au taeake i Ghana kia tauturu mai ia maua i te pae apinga e tetai atu. Ma te au manako ngakau oonu, kua akaruke maua i ta maua i akaperepere e kua uri i te akono i to “apopo” kare i tapapaia ana.

Kua ariki takinga meitaki ia maua e te tuakana o Aileen, ko Lenora raua ko tana tane ko Alvin Friesen, tei oronga ua mai i tei anoanoia e maua e tere atu te au marama. Kua tuatua papu tikai tetai taote manako rongoia: “Ka meitaki akaou koe i roto i te ono marama.” Penei kua tuatuaia te reira kia akatupu i te irinaki anga papu ki roto iaku, inara kare taua totou i tupu ana e i muri ake i te ono mataiti. I teia tuatau, te akono nei au i tei tapa tau uaia e ko te bipolar mood disorder. E ingoa maru mai, inara mei ta te aronga te mamae maira mei te reira i kite, kare tetai ingoa tau ua i tetai tuanga e akamaru mai i te au akairo o teia maki.

I taua taime rai, te mamae ke ra te Taeake ko Knorr mei tetai maki tei taki atu i te openga ra ki tona matenga ia Tiunu 1977. Noatu rai, kua rauka iaia te tuatau e te maroiroi i te tata mai kiaku i te au reta akamaroiroi anga roaroa ma te au tuatua akapumaana e te ako anga. Te akaperepere nei rai au i te reira au reta. Kua maata tei raveia e tana au tuatua no te akamaru i te au manako tau kore e kua poka tei mama ua mai.

I te openga o te 1975, kua akaruke maua i ta maua au akameitaki anga o te angaanga tamou akaperepere e kua manako maata i te akameitaki iaku i te pae kopapa. Kua mamae toku mata i te marama. Kua tangitangi ua te au tangi maata mei te pupui anga. Kua akataitaia maata te aerenga oripu ua o te au tangata iaku. E putoto anga tikai i te aere atu ki te au uipaanga Kerititiano. Noatu rai, kua irinaki pu tikai au i te puapinga o te taokotai anga i te pae vaerua. Kia autu atu, e tomo ana au ki roto i te Are Uipaanga Patireia i muri ake ka noonoo ei te katoatoa e ka akaruke i muri ua ake i te akamutu anga te porokaramu openga.

Kua riro te piri anga ki roto i te angaanga orometua i te ngai tangata ei akaaoanga maata. I etai taime, noatu kua tae ki tetai are, kare e rauka iaku te akatangi i te ove. Inara, kare au e tuku i te au, no te mea te kite ra au e e ora te aite anga o ta matou angaanga orometua kia matou e ki tetai tei ariki mareka ua mai. (1 Timoteo 4:16) I muri maira, kua rauka iaku i te akaaere i toku manako ngakau, ka aere ki tetai ngutupa, e ka tamata akaou. Na te piri tamou ua atu ki roto i te angaanga orometua, kua akono au i te oraanga pae vaerua ma te tau, e kua akamaata te reira i toku turanga kia autu atu.

No te kino tikai i te tu o te maki bipolar mood disorder, kua kite mai au e ka akakino tamou teia i toku oraanga i roto i teia akatereanga o te au mea. I te 1981 kua kitea mai etai au atikara meitaki maata tikai i roto i te Awake! * Na roto i te reira, kua marama meitaki au i te tu o teia  maki e kia apii i tetai atu au raveanga tau no te autuanga i te reira.

Apiianga i te Autu Ua Atu

Pouroa teia kare i tupu ua ma te kore te akaatinga e te akatikatika i te tuanga o taku vaine. Me e tangata akono koe i roto i te au turanga aiteite, ka ariki tikai koe i tana e akakite ra:

“I te akaraanga kua akatupu te manamanata o te tu i tetai taui anga viviki o te tu tangata. I roto i te au ora, ka taui tetai tei mamae mei te tu oraora, akamaroiroi anga ma te au parani ou e te au manako ki tetai tangata roiroi, manako papu kore e te riririri ua. Me kare e manakoia ei maki, ka akatupu ki roto i tetai atu i te au manako ngakau mei te riri e te oripu ua i te tua o te tangata akono ra. I te akaraanga, kia taui vivikiia te au mea paraniia, e ka akamata te tamaki anga i te au manako ngakau maromaroa me kore patoi anga.”

Noku ra, me meitaki oki au, ka oraora mai au. Kua kite au i te ka aru mai i te mea “teitei” koia oki ko te topa anga ki roto i te tu “akaaka” riri ua. I toku turanga, e rekaia atu te “akaaka” ki te “teitei” no te mea ka akatamou te akaaka iaku no tetai au ra, e kare au e o atu ki roto i tetai apinga kare i tau meitaki. Te tauturu maata maira a Aileen na te akamatakite anga mai iaku e kua maata roa te tu rekareka e na te akapumaana anga e te turuanga iaku me tupu mai te tu tau kore kiaku.

Te vaira te kino tika tikai i te riro anga mai e kia opu uaorai ia kia akaatea mai mei tetai atu me maroiroi te maki. Ka rauka i tetai i te akatakake mai mei te katoatoa me tei roto i tetai tu taitaia me kore kare e kite atu i te au manako e te ariu mai anga o tetai i te tuatau tau kore te tu. I te tuatau i topa, kua ngata iaku i te ariki i te kiteanga o toku manamanata i te pae manako e te ngakau. Kua maro au ma te manakoanga e ko tetai apinga, mei te autu kore o tetai angaanga, me kare ko tetai tangata te manamanata. E putuputu te taime, kua akamaara au iaku uaorai, ‘Kare e apinga i taui i te pae mai iaku. Te manamanata tei roto, kare i vao.’ Ma te marie, kua akatikatikaia toku manako.

I te au mataiti i topa, kua apii maua roai kia akakite ua e kia tuatua tika maua kia maua uaorai e e tetai atu no runga i toku turanga. Te tauta nei maua i te akono i te tu papu e kare e akatika i te maki kia autu i to maua oraanga.

Tetai “Apopo” Meitaki Atu

Na roto i te au pure akatenga e te au putoto anga e manganui, kua puapinga mai maua mei te akameitaki anga a Iehova e te turuanga. Tei roto maua roai i te au mataiti pakarikari. Tei raro au i te akaraanga putuputu i te pae vairakau ma te vai rakau tau e te putuputu, e te vai tau nei au i te pae kopapa. Te ariki nei maua i tetai au akameitaki anga angaanga ka rauka ia maua. Te tavini nei au ei tangata pakari i roto i te putuputuanga. E tauta ana maua i te turu i tetai atu i roto i te akarongo.

E tika, mei ta Iakobo 4:14 e karanga ra: “Kotou oki ko tei kore i kite i te ka tupu apopo.” Ka vai ua te reira i teia akatereanga o te au mea e vai nei. Inara, te akakite tika ra te au tuatua a Iakobo 1:12: “E ao to te tangata e akakoromaki i te timataanga: kua akatika anakeia mai aia ra, e rauka ïa iaia te korona ora, ta te Atu i tuatua mai e no te aronga i anoano iaia ra.” Kia tu ngaueue kore ua tatou i teia tuatau e kia kite i te au akameitakianga te mou maira Iehova no apopo.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 26]

Kimianga i te ngai ko au ua i roto i taku ngai ati

[Tutu i te kapi 26]

Maua ko taku vaine, ko Aileen

[Tutu i te kapi 28]

I te Akaputuputuanga “Tuatua Meitaki Mutu Kore” tei raveia i Tema, Ghana, i te 1963