Tua Oraanga

Tavinianga i te Ngai te Anoanoia ra Au

AKAKITEIA E JAMES B. BERRY

Ko te 1939 te reira. Te akariro ra te Taitaia Anga Maata e kia ngata te oraanga i Marike, e te mama maira te tamaki i Europa. Kua teretere mai maua ko toku teina ko Bennett mei to matou kainga i Mississippi ki Houston, Texas, no te kimi angaanga.

I TETAI ra vaitata ki te openga o te tuatau maana, kua rongo atu matou i tetai akakiteanga umere i roto i te reitio: Kua mati atu to Hitler vaeau ki roto ia Poland. “Kua akamata a Aramakito!” i ava maata ei toku teina. I taua taime rai kua akaruke maua i ta maua angaanga. Kua aere atu maua ki tetai Are Uipaanga Patireia vaitata roa atu e kua aere atu ki ta maua uipaanga mua. Eaa oki tetai Are Uipaanga Patireia? E akatika mai ana iaku kia akakite mei te akamataanga.

Kua anauia au i Hebron, i Mississippi, i te 1915. Kua noo matou i te au ngai pama. Kua aere mai te Aronga Apii Pipiria, tei tapaia te Au Kite o Iehova i taua taime, ki to matou ngai e tai taime i te mataiti e kua akapapa i tetai ako anga i te kainga o tetai tangata. Tei tupu mai, kua rauka i toku nga metua e manganui te au puka Pipiria. Kua irinaki mai maua ko Bennett i tei apiiia e teia au puka: Kare a era e vera ana, te mate ra te meta, ka noo mutu kore te aronga tuatua tika ki runga i te enua. Noatu rai, te vaira e maata ta maua kia apii. Tetai taime i muri ake i te akamutu anga au i te apii, kua aere atu maua ko toku teina ki Texas no te kimi angaanga.

I te aravei anga maua i te Au Kite i te Are Uipaanga Patireia, kua ui mai ratou me e nga painia rai maua. Kare maua i kite ana e e orometua tamou o te Au Kite o Iehova tetai painia. Kua ui mai ratou kia maua me ka inangaro maua i te tutu aere. “Ae tikai!” i pau atu ei maua. Kua manako maua e ka tuku mai ratou i tetai tangata kia akaari mai kia maua e akapeea me rave i te reira. Kareka ra, kua oronga mai ratou i tetai mapu kia  maua e kua akakite mai kia maua, “E angaanga i ko!” I na, kare maua ko Bennett i kite e akapeea me tutu aere, e kua reka kore maua me taakamaia mai. I te openga ra, kua akaruke maua i te kati ngai angaanga ki roto i te mere e kua oki akaou ki Mississippi!

Akariro Anga i te Tuatua Mou Pipiria na Maua

I muri ake i te oki anga ki te kainga, kua tatau maua i te au puka a te Au Kite i te au ra vaitata e tai mataiti. Kare e uira i roto i to matou kainga, no reira i te po kua tatau maua i te pae i te ai. I taua tuatau e atoro mai ana te au tavini kotinga, me kore te au akaaere tutaka, i te au putuputuanga o te Au Kite o Iehova e te Au Kite i te ngai takake no te akamatutu ia ratou i te pae vaerua. Tetai o teia au tavini ko Ted Klein kua atoro mai i ta matou putuputuanga e kua kapiti mai kia maua ko Bennett ki roto i te angaanga tutuanga i tera ngutupa e tera ngutupa, e putuputu te taime te apai anga ia maua i tetai taime. Kua akamarama mai aia kia maua i te angaanga painia.

Te taokotai anga kiaia kua tauturu tikai ia maua kia manako no te rave maata atu i te tavini anga i te Atua. No reira ia Aperira 18, 1940, kua papetito te Taeake ko Klein ia matou ko Bennett, toku tuaine ko Velva e au. Tei reira to matou nga metua i to matou papetito angaia, e kua mataora tikai raua no ta matou iki anga. Vaitata e rua mataiti i muri mai, kua papetito katoaia raua. Kua vai tiratiratu raua roai ki te Atua e tae ua atu ki to raua matenga​—ko Papa i te 1956 e Mama i te 1975.

Te pati anga mai te Taeake ko Klein me ka rauka iaku te painia, kua akakite atu au kiaia te inangaro ra au, inara kare aku moni, kare te au kakau, kare te apinga. “Kare e kino ana,” i nana ei, “naku e akono i te reira.” E kua pera rai aia. Te akamata anga kua tuku atu aia i taku pepa tataanga kia riro ei painia. I reira kua apai atu aia iaku ki New Orleans, vaitata e 300 kiro mita te mamao, e kua akaari mai kiaku i tetai au ngai noo anga manea i runga ake i tetai Are Uipaanga Patireia. No te au painia te reira. Kare i roaia kua neke atu au ki reira e kua akamata i taku angaanga ei painia. Kua tauturu mai te Au Kite i New Orleans na te orongaanga mai ki te au painia i te au kakau, te moni, e te kai. I te au ra, ka apai mai te au taeake i te kai e ka akaruke i te reira i te ngutupa me kare ka tuku i te reira ki roto i te pia akaanuanu na matou. Kua pati mai tetai taeake e ngai kaikai anga tana i te pae mai ia matou kia aere putuputu i te tuatau topiri anga e raukai te au kai​—mei te kiko, te varaoa, te oporo e te au pai​—tei toe mai no te ra.

Aro Atu Anga i te Takinokino Anga a te Urupu

I muri mai no tetai tuatau, kua tukunaia au ki Jackson, Mississippi, kia painia. Kua aro atu maua ko toku patana ou i tetai urupu takinokino i reira, i te akaraanga e te turu ra te au pupu akatupu ture i reira i te au urupu! Kua tupu katoa te reira i roto i ta maua tukuanga angaanga i aru mai​—ko Columbus, Mississippi. I te mea te tutu aere ra maua ki te au tangata tuke tuke te kiri e te pa enua, kua riri mai tetai au tangata teatea ia maua. Kua irinaki te manganui e kua apa maua no te akakeu anga i te patoi anga. Kua akono tetai pu akaaere o te Legion Marike i taua manako, e akaaerenga ngakau parau enua. I tetai au taime kua akakeu aia i te au pupu riri kia ta mai ia maua.

I te taime mua i taia mai ei maua i Columbus, kua aru mai tetai pupu ia maua koi oronga ei maua i te au makatini i runga i te mataara. Kua opara ratou ia maua ki runga i te maramarama o tetai are toa. Kua putuputu mai tetai urupu tangata i te akara e eaa te tupu ra. Kare i roaia kua tae mai te akava e kua apai atu ia maua ki te ngai akavaanga. Kua ava mai te urupu, tei aru mai ia  maua ki te ngai akavaanga, ki mua i te au opita me akaruke maua i te taoni a tetai ra akatakaia, ka ora maua. Inara me akaruke maua i muri mai i te ra akatakaia, kare maua e ora! Kua manako maua e mea meitaki no te akaruke i te taoni no tetai tuatau. Inara i nga mea epetoma i topa ki muri, kua oki akaou atu maua i te rave akaou i te angaanga tutuanga.

Kare i roa, kua aere mai tetai pupu tangata e varu e kua maro ia maua ki roto i to ratou nga motoka. Kua akaoro ratou ia maua ki roto i te vao rakau, kua kiriti i to maua kakau, e kua papa ia maua e 30 taime! E au pupui katoa ta ratou e te au taura, kua mataku tikai maua. Kua manako au e ka tapeka ratou ia maua e ka titiriia maua ki roto i te kauvai. Kua vetevete ratou i ta maua au puka e kua tua aere i te reira e kua akapueurikiriki i ta maua ponikarapu ki runga i tetai tumu rakau.

I muri mai i te papaanga ia maua, kua akakite mai ratou ia maua ki aao i to maua kakau e kia aaere na runga i tetai mataara i roto i te vao rakau ma te kore e akara ki muri. Ia maua e aaere ra, kua manako tikai maua me uri maua, ka pupui mai ratou ia maua​—e kare e akautungaia! Inara i nga miniti kua rongo atu maua ia ratou e aere ra.

I tetai atianga, kua arumaki mai tetai pupu riri ia maua, kua tapeka maua i to maua kakau takapini i to maua kaki e kua kau atu ki tetai tua o te kauvai e orai. Kare i roa i muri mai i te reira, kua opuia maua e kua akautungaia no te akakeuanga i te patoi anga. Kua pou ia maua e toru epetoma i roto i te are auri i mua ake ka raveia ei te akavaanga. Kua akakite meitakiia te tupu anga i Columbus. Kua akatikaia te au tamariki apii i te kaoreti i te pae mai kia akaruke vave i to ratou pupu apii e raukai i te tae atu ki te akavaanga. I te tae anga mai te ra, kua ki tikai te are akavaanga​—te pia tu anga anake! Te aronga e akapapu ra no te Teite te kapiti maira i nga tangata tutu aere, te pu oire, e te akava.

Kua tukunaia mai tetai roia e Kite ko G. C. Clarke tona ingoa e tona taeake i te komono ia maua. Kua pati raua e kia akakore ia te akakeuanga patoi no te kore e rava te akakite anga. Te roia e angaanga ra ma te Taeake ko Clarke, noatu kare e ko tetai o te Au Kite o Iehova, kua akakite i te au tuatua ririnui no maua. I tetai atianga kua akakite aia ki te tiati, “Te karanga ra te tangata e e neneva te Au Kite o Iehova. E neneva ainei? E tangata neneva a Thomas Edison!” I reira kua tou atu aia ki te mori e kua tuatua, “Inara ka akara ana i tera paropu mori!” Ko Edison, tei anga i te paropu mori, penei kua manakoia ei tangata neneva e etai aronga, inara kare e rauka i tetai tangata i te maro i tei rauka iaia i te rave.

I muri mai i te rongo anga i te akakite anga, kua akakite te tiati akava akaaere i te kotinga ki te roia akaapa: “Kare a kotou kiteanga no te akakeuanga patoi anga, e e tika anga to raua no te rave i ta raua angaanga. Auraka e apai akaou mai ia raua ki roto i teia pia akavaanga e te kaimoumou i te tuatau o te Enua e te moni e pera katoa i toku tuatau kia rauka roa mai tetai akapapu anga!” Kua re matou!

Inara, i muri mai kua kapiki mai te tiati ia maua ki roto i tona pia. Kua kite aia e kua patoi te katoa anga o te taoni i tana tuku anga. No reira kua akamatakite mai aia ia maua: “Taku i tuatua te tau ra ki te ture, toku manako kia korua: E akaruke i teia ngai, te openga ka mate korua ia ratou!” Kua kite maua e kua tika aia, no reira kua akaruke maua i te taoni.

Mei reira mai kua kapiti atu au kia Bennett raua ko Velva, te tavini ra i Clarksville, Tennessee, ei nga painia takake. I muri mai i tetai marama, kua tukunaia matou ki Paris, Kentucky. Okotai  mataiti e te apa i muri mai, te vaitata ra matou no te akanoo i tetai putuputuanga i reira kua rauka mai ia maua ko Bennett tetai pati anga takake.

Te Angaanga Mitinari

Te kite anga maua i te pati anga kia aere atu ki te pupu rua o te Apii Pipiria Punanga Tiaki o Gileada, kua manako maua, ‘Kua tarevake ratou! Eaa ratou ka pati mai ei i nga tamaiti mapu no Mississippi mai ki taua apii ra?’ Kua manako ana maua e te inangaro ra ratou i te au tangata apii meitakiia, inara kua aere atu maua. Te vaira e 100 aronga apiipii i roto i te pupu, e kua roa te apii anga e rima marama. Te ra karatuati anga ko Tianuare 31, 1944, e te rekareka ra maua no te tavini atu i te ngai ke. Inara i taua tuatau, ka pou te tuatau e raukai te patipoti e te visa, no reira kua akataka uaia te aronga apiipii ki Marike. I muri ake i te tavini anga ei nga painia no tetai tuatau i Alabama e Georgia, kua rauka mai ia maua ko Bennet te tuku anga angaanga i te openga ra ki​—Barbados, West Indies.

Te tupu ra te Tamaki II o te Ao, e kua araiia te angaanga e te puka a te Au Kite o Iehova i te au ngai e manganui, kapiti mai ia Barbados. I te ngai akarakara anga i reira, kua vai te au opita e kua akara i ta maua kiri e kua kitea te au puka ta maua i uuna ra. Kua manako maua, ‘Ka akamutu maua.’ Kareka ra, kua akakite mai tetai opita kia maua: “Te mii nei matou e kua kimikimi aere matou i roto i to korua kiri; kua araiia etai o teia au puka i Barbados.” Noatu rai, kua akatika aia ia maua kia aere atu ki Barbados ma te au puka pouroa ta maua i akaputu! I muri mai, i te tutu aerenga maua ki te au opita kavamani kua akakite mai ratou kare ratou i kite e eaa ra te au puka i araiiai. I muri mai i etai au marama, kua akakoreia te arai anga.

Kua manuia tikai maua i roto i te angaanga orometua i Barbados. Kua akono maua e 15 apii Pipiria tataki tai, e kua tere atu ki mua te maata anga o te aronga apii i te pae vaerua. Kua mataora maua i te kiteanga i tetai i te aere anga mai ki te au uipaanga putuputuanga. Inara, no te mea kua araiia te au puka no tetai taime, kua ngere te au taeake i te marama anga tau e akapeea me raveia te au uipaanga. Inara, kare i roaia, kua rauka ia maua te tereni i tetai au taeake tau. Kua rauka ia maua te tuatau rekareka anga no te tauturu e manganui o ta maua aronga apiipii kia akamata i roto i te angaanga orometua Kerititiano e te kite anga i te putuputuanga i te tupu anga.

Utuutuanga i Tetai Pamiri

I muri mai vaitata e 18 marama i Barbados, kua anoanoia e kia vaiia au e kua oki atu ki Marike. Iaku i reira, kua akaipoipo au i tetai Kite ko Dorothy tona ingoa e tata ana au kiaia. Kua akamata maua ko taku vaine i reira i te painia i Tallahassee, Florida, inara i muri mai i te ono marama kua neke atu maua ki Louisville, Kentucky, i reira kua oronga mai tetai Kite i tetai angaanga naku. Kua rave tamou ua atu toku teina ko Bennett i tana angaanga i Barbados no tetai au mataiti e manganui. I muri mai kua akaipoipo aia i tetai taeake mitinari e kua tavini ki roto i te angaanga tutaka i te airani. I te openga ra, kua oki mai raua ki Marike no te tumu i te pae kopapa. Kua tavini ua atu raua ki roto i te au  putuputuanga reo Paniora i roto i te angaanga tutaka i te tae anga e kua mate atu a Bennett i te 1990 i te 73 mataiti.

I te 1950, kua anau mai a Dorothy i ta maua tama mua, e pepe tamaine ko Daryl. I te openga kua tu maua e rima tamariki. Te rua o ta maua tamariki, ko Derrick, kua mate i te rua e te apa mataiti mei te spinal meningitis. Inara kua anauia mai a Leslie i te 1956, e Everett i te 1958. Kua tauta maua ko Dorothy i te utuutu mai i ta maua tamariki i roto i te tuatua mou Pipiria. E tauta ana maua i te akono i tetai porokaramu apii Pipiria na te pamiri i te epetoma e kia akariro i te reira ei mea rekaia e te tamariki. Ia Daryl, Leslie e Everett e ou ra, kua oronga maua i te au ui anga tataki tai kia ratou no te kimikimi e kia pau mai i te epetoma i aru mai. Kua akatutu katoa mai ratou i te tutuanga mei tera are ki tera are. Kua aere tetai i roto i te ngai vairanga kakau e kua akamea e ko te tangata ngutuare. E kua tu mai tetai ki vao e kua topapa i te ngutupa. Kua tuatua ratou i te au tuatua kanga ua kia akatamaku i tetai, kua tauturu teia ia ratou kia akatupu i te inangaro no te angaanga tutuanga. E tutu putuputu aere ana maua ma ratou.

I te anau angaia mai ta maua tamaiti openga, ko Elton, i te 1973, vaitata rai e 50 o Dorothy mataiti e te vaitata ra au ki te 60. I roto i te putuputuanga, kua tapa mai ratou ia maua ko Aberahama raua ko Sara! (Genese 17:​15-17) E putuputu te taime kua apai atu te au tamaroa maata ia Elton ki runga i te angaanga orometua ma ratou. Kua manako maua e akakite anga ririnui ki te tangata i te kite mai i te au pamiri​—te ai tuakana e te tuaine, te nga metua e te tamariki​—e angaanga kapiti ra i te akakite anga i te tuatua mou Pipiria ki tetai atu. Kua tua aere te au tuakana o Elton i te apai anga iaia ki runga i to ratou pakuivi e kua oronga i tetai aenga pepa Pipiria kiaia kia mou. Vaitata rai ka akarongo mai te tangata me vai mai ratou i te ngutupa te kite atu i teia tamaiti manea i runga i te pakuivi o tona tuakana. Kua apii te nga tuakana ia Elton kia oronga i te aenga pepa ki te tangata me akamutu te uriuri anga e kia tuatua i tetai manga tuatua. Akapera aia i te akamata anga i te tutu aerenga.

I te au mataiti i topa, kua rauka ia matou te tauturu i tetai atu kia kite mai ia Iehova. I te tuatau openga o te 1970, kua neke atu matou ki Louisville i Shelbyville, Kentucky, i te tavini i roto i te putuputuanga i reira te anoanoia ra te tauturu. Ia matou i reira, kare anake matou i kite i te tupuanga i roto i te putuputuanga pera katoa kua tauturu i te kimi anga i tetai enua e te patuanga i tetai Are Uipaanga Patireia. I muri mai kua patiia mai matou kia tavini i tetai putuputuanga ke kare e mamao ana.

Manako Papu Kore o te Oraanga Pamiri

Te inangaro nei au i te akakite e kua vai te katoa anga o ta maua tamariki i roto i ta Iehova aerenga, inara kare e ko te reira te turanga. I muri mai i te tupu anga ratou e kua akaruke i te kainga, e toru o ta maua tamariki e ora nei kua akaruke i te tuatua mou. Inara, kua aru ta maua tamaiti ko Everett i toku akaraanga e kua rave atu i te angaanga orometua tamou. Kua tavini aia i muri mai i te opati maata o te Au Kite o Iehova i New York e i te 1984 kua patiia kia aere atu ki te pupu 77 o Gileada. I muri mai i te karatuati anga, kua aere atu aia ki tana tukuanga angaanga i Sierra Leone, West Africa. I te 1988 kua akaipoipo aia ia Marianne, e painia no Belgium mai. Kua tavini kapiti raua ei mitinari mei reira mai.

Mei tei akamanakoia e tetai nga metua, e mea mamae ngakau no maua i te kite anga e toru i ta maua tamariki tei akaruke i te aerenga o te ora te merengo nei i teianei e te mou ra i te manakonakoanga manea o te oraanga mutu kore i roto i tetai enua parataito a te tuatau ki mua. I tetai taime kua akaapa au iaku uaorai. Inara kua kitea e au te pumaana i te kite anga e kua akaruke rai tetai o ta Iehova uanga vaerua, me kore te au angera no te tavini anga iaia​—noatu te ako ra a Iehova na roto i te aroa e te meitaki ra e kare rava e rave ana i te tarevake. (Deuteronomi 32:4; Ioane 8:44; Apokalupo 12:​4, 9) Kua akatupu teia ki runga iaku noatu te pakari o te tauta anga a te nga metua no te utuutu i ta ratou tamariki na roto i te mataara a Iehova, penei ka patoi rai tetai no te ariki i te tuatua mou.

Mei tetai rakau e puia ra e tetai matangi pakari, ka anoanoia tatou kia piko ki te au tu ngata tuke tuke e te au manamanata te aere maira na to tatou mataara. I te au mataiti i topa, kua kitea e au te apii anga tamou i te Pipiria e te aere anga ki te uipaanga te oronga maira i te maroiroi kiaku kia piko e orai i te pae vaerua. Iaku e pakari nei e  te kite nei i te au tarevake taku i rave i te tuatau i topa, te tauta ra au i te akara i te tua maoraora. I te openga ra, me vai tiratiratu tatou, te kapiti maira taua au tupu anga ki to tatou tupu anga i te pae vaerua. Me apii tatou mei te reira, te au turanga papu kore o te oraanga ka rauka te akatupu i te au tu papu.​—Iakobo 1:​2, 3.

I teianei kare tei ia maua ko Dorothy te maroiroi i te pae kopapa no te rave i ta maua e inangaro ra i te rave i roto i te angaanga a Iehova. Inara te ariki meitaki nei maua no te turuanga o to maua au taeake tungane e te tuaine Kerititiano. I te au uipaanga ravarai, te akakite maira te au taeake kia maua te ariki ra ratou ia maua i reira. E te oronga maira ratou i te tauturu kia maua i te au rave anga ka rauka​—te ripea anga i te are e te motoka.

I tetai taime, kua rauka ia maua te kapiti atu ki roto i te angaanga painia tauturu, e te rave ra maua i te apii ma te aronga inangaro. Ko tetai reka anga takake te rekareka ua ra maua i te au nuti mei ta maua tamaiti e tavini ra i Aperika. Te rave ra rai maua i ta maua apii Pipiria pamiri, noatu e ko maua ua i teianei. Te mataora nei maua no te akanoo i te au mataiti e manganui no te angaanga a Iehova. Te akapapu maira aia ia maua e kare aia e ‘akangaro atu i ta maua angaanga i rave, e to tatou anoano, i tona ingoa.’​—Ebera 6:10.

[Tutu i te kapi 25]

Ko Velva, Bennett, e au te papetitoia ra e Ted Klein ia Aperira 18, 1940

[Au Tutu i te kapi 26]

Maua ko taku vaine, ko Dorothy, i te akamata anga te 1940 e te 1997

[Tutu i te kapi 27]

Te akakite anga ki te papuriki, “Te Ariki o te Au,” te akakiteia ra i runga i te pati o te oire i Barbados

[Tutu i te kapi 27]

Toku teina ko Bennett i mua i te kainga mitinari