Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Tauiia te Au Turanga, Pikikaaia te Irinaki Anga

Tauiia te Au Turanga, Pikikaaia te Irinaki Anga

Tauiia te Au Turanga, Pikikaaia te Irinaki Anga

I te au tuatau o te Ariki ko Henry I o England (1100-1135), kua manakoia te okotai iati e ko “te mamao mei te ope o te putangiu o te Ariki ki te ope o tona mangamanga rima maata akaroaia.” Mei teaa te tika tikai i te au rakau vaito a te aronga i raro ake i te Ariki ko Henry? Na te atoro ua anga i te ngai ariki te ravenga anake no te akapapu i teia.

TE AKATAKA tika tikaiia ra te au vaito anga o teia tuatau e kia tau ki te au turanga. No reira, kua akatakaia te mita e ko te mamao anga o te marama e aere ra i roto i te kore i te okotai tekoni tei akatakakeia e 299,792,458. Kia tika tikai, kua akanoo tamouia te roa o teia marama e te tukunaia ra e tetai laser takake te tu. Me kua rauka ia ratou te au apinga te ka maani akaou i te turanga, ka rauka i te au tangata i te ngai ravarai i te akara atu e te aiteite ra ta ratou vaito anga i te tu roa ki ta tetai atu.

Noatu te iti ua, o te au taui anga i te au turanga vaito anga, ka akatupu i te manako papu kore, e no reira kua raveia te au tauta anga maata no te paruru i te au turanga. Ei akatauanga, i Peritane te turanga no te vaitoanga i tetai apinga koia oki na roto i tetai poroka alloy platinum e te iridium te teiaa e okotai kiro karama. Kua akonoia teia poroka apinga i te National Physical Laboratory. Kua akariro te akataero anga o te reva mei te apinga akaoro e te pairere i taua turanga kiro karama kia teiaa i te au ra ravarai. Inara, e kopi ua teia potonga auri, me kare cylinder, o te turanga o te ao tei akonoia i raro ake i nga bell jar e toru i roto i tetai pia i raro i te enua i te International Bureau o te Weights e te Measures i Sèvres, Varani. Noatu rai te neke ra ki runga e ki raro te teiaa o teia apinga no te akataero anga o te microscopic. No reira, kare i rauka mai i te aronga maani apinga vaito te maani mai i tetai turanga tau ua.

Noatu kua akaraanga puapinga kore te au taui anga meangiti ua ki tetai ua tangata, te taui anga i te turanga ka rauka i te akatupu i te oripu anga. I Peritane, te taui anga mei te vaito anga apinga a te mana akaaere (te au paunu e te auniti) ki te metera (te kiro karama e te karama) kua akatupu maata i te irinaki kore​—e kare ma te kore e tumu. Kua rave pikikaa etai aronga ona toa no te mea kare i matauia teia akapapaanga ou i te keia mei ta ratou aronga okooko.

Au Turanga no te Pamiri e te Tu Akono Tau

Akapeea te au taui anga i roto i te au turanga no te pamiri e te tu akono tau? Te tupu anga o taua au taui anga ka riro ei mea kino roa. Te au ripoti i ou akenei o te pueu anga o te pamiri, te au tu ainga tau kore, e te totoa maata o te takinga kino tamariki kua akapoitirere i te manganui e kua akapapu e te noo nei tatou i roto i tetai tuatau kua kore te au turanga. Te au pamiri okotai metua, te au tamariki tei utuutuia mai e “nga metua” tane e te tane, e te kino roa o te takinga kino ainga i te tamariki i raro ake i te akaraanga a te au mana akaaere e au tupu anga pouroa o te au tangata tei uri ke mei te au turanga arikiia. E maata ua atu te au tangata te riro ra “ei akaperepere ia ratou uaorai, . . . Ei aroa kore, . . . ei akavaavaa i te tangata memeitaki ra, . . . ei anoano i te au mea e navenave ei ra, kare i anoano i te Atua,” mei tei totouia e te Pipiria no etai rua tauatini mataiti i topa.​—2 Timoteo 3:​1-4.

Te topa anga o te au turanga no te tu akono tau te piri vaitata ra ki te pikikaa anga o te tu irinaki ra. I ou akenei, kua akamaeuia te akaruke anga i te au turanga teitei i te pae vairakau i Hyde, e taoni i te tua tokerau o England, i reira kua tuatua muna te au tangata o taua ngai ra ki to ratou au taote pamiri “akangateiteiia e tei irinakiia.” Inara kua pikikaaia to ratou irinaki anga. Akapeea ra? Kua akaari mai te au ripoti o te akavaanga e kua akatupu tetai taote o taua ngai ra e 15 aronga i mate o tana aronga maki pouroa e au vaine. E tikai, kua akara akaou te akava e maata atu i te 130 matenga tei kapiti atu ki taua taote ra. Kua akakite pakariia te irinaki pikikaa i te akaapa angaia te taote e kua akautungaia ki roto i te are auri. Kua tukunaia nga opita are auri penei kua tamateia to raua metua vaine e teia taote ki tetai atu angaanga ke kia kore e rauka ia raua te akono i taua mouauri kino tikai. Kare i te mea poitirere anga e kua akataka tetai ripoti i taua akavaanga i roto i The Daily Telegraph no te taote akaapaia e ko tetai “taote ‘Tiaporo’.”

No te au turanga taui ua e te kino ua atura i te au ngai e manganui o te oraanga, koai i reira taau ka irinaki papu atu? Iea ngai e kiteai e koe te au turanga taui kore, tei turuia e tetai mana akaaere tei iaia te mana no te akono i te reira? Ka akara atu te atikara ka aru mai i teia au uianga.