Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Tu Ma Tikai Eaa Tikai te Aiteanga o te Reira?

Tu Ma Tikai Eaa Tikai te Aiteanga o te Reira?

Tu Ma Tikai Eaa Tikai te Aiteanga o te Reira?

NO TE kino pakari i te au turanga o te oraanga i Europa e Marike i te 18 e te 19 anere mataiti, kua tutu aere te au mitinari o taua tuatau i tei tapaia e ko te “apiianga o te tu ma tikai.” Kua akaaiteite teia apiianga i te repo ma te ara, inara ko te tu ma tikai kua tuatuaia e ka akavaitata i tetai ki te Atua. Penei na teia i akariro kia rongonui te tuatua tika “te vaitata ra te Tu Ma Tikai ki te tu akono i te Atua.”

Kua akonoia teia manako e te Salvation Army, tei akatumuia e William raua ko Catherine Booth. Kia tau ki te puka Health and Medicine in the Evangelical Tradition, ko tetai o ta raua au tuatua opu manako koia oki e: “Pua, Tiopu, e te Ora.” E oti, i te akaari taka meitaki anga mai a Louis Pasteur e tetai atu ma te kore e ekokoia i te piri anga i rotopu i te maki e te pakiteria, kua akakeu maata te reira i te akonoanga i te tu oraanga meitaki no te papuriki e tei akatumuia e te taineti.

Ko tetai o te au takainga viviki tei akonoia tei kapitiia mai koia oki kua umuumuia tetai kite i roto i te are akavaanga kia kore e ongi i te Pipiria e te akakoreanga i te inu anga vai i roto i te kapu tei tua aereia i roto i te au aua apii e te ngai tiaki anga rerue. Kua rave katoaia te au tauta anga pakari kia mono i te au kapu i roto i te angaanga a te ekaretia ma te au kapu taki tai na tetai. Ae, kua akaraanga e kua manuia tikai taua au pupu aronga i te taui i te au tu o te tangata no te tu ma tikai. Kua tupu maata te reira e kua tapa tetai tangata tata i taua tupu anga e e “inangaro maoraora i te tu ma tikai.”

Inara, ko teia “inangaro maoraora i te tu ma tikai,” i te akaraanga e e anga ua. Kare i roa ana kua akariro te aronga okooko i teia pua matauia ei apinga akamanea. Kua taki atu te au akakitekite anga karape i te aronga okooko kia irinaki e na te taangaangaanga i tetai au apinga akamanea i te pae kopapa ka oronga i te turanga tau ki tetai te taangaanga ra e ka vareaeia e tetai. Te akatupu tamou ua atura te tivi i teia moemoea anga. Ko te au tangata manuia e te manea tikai tei akaariia mai i roto i te au akakitekite anga e i roto i te au teata i te avatea e iti ua te taime te kiteia ra e te tama ra i te are, te purumu ra i te aua, te koi teita ra, me kore te tama ra i te repo o ta ratou au kiorengiao e te au puakaaoa.

Te vai katoa ra tetai aronga te akamanako ra i te aere anga ki vao i te angaanga te tutaki ra i te au pira, i te angaanga i te kainga me kore tetai atu angaanga tamaanga kare ia i te mea puapinga i te pae moni. E no te mea kare e o mai ana te moni oronga ua, eaa ra ratou ka manako atu ei i te akono atu i te tu o te reva? Ko tetai tumu no teia kua manako etai au tangata i teia tuatau e ko tei o atu ki roto i te tu ma tikai koia oki ko te tu ma ua o tetai.

To te Atua Manako no te Tu Ma Tikai

Kare e ekoko anga e kua tauturu taua au tauta anga mua no te apii i te tu ma tikai i te akameitaki mai i te au turanga oraanga o te au tangata. E tau kia pera, e tu oki te tu ma tikai tei piri atu e tei akamata ma te Atua tapu e te ma, ko Iehova. Te apii maira aia ia tatou kia puapinga ia tatou uaorai na te riro anga mai kia tapu e kia ma i roto i to tatou au tu aerenga.​—Isaia 48:17; 1 Petero 1:15.

E akaraanga meitaki tikai te Atua ko Iehova i roto i teia tu. Te tu ma tikai, e pera katoa tetai o tona au tu kare e kitea, te kite meitakiia ra i roto i ta te Atua au mea i angaia . (Roma 1:20) Te kite nei tatou e kare te au mea angaia i akatupu i te akataero anga tamou. Te enua ma tona aerenga ecological akapapaia e manganui e umere anga tama ua te reira iaia uaorai, e kua akapapaia no tetai tu oraanga maoraora e te ma. Ka tupu ua mai taua angaanga tama anga mei Tei Akapapa ra ma te manako ma. No reira, ka rauka ia tatou i te taopenga mei teia, ka tika te aronga akamori i te Atua kia ma katoa i roto i to ratou au tu oraanga.

E A Au Tuanga o te Tu Ma Tikai

Te akataka maira te Pipiria e a au tuanga o te tu ma tikai ka tau te aronga akamori i te Atua kia tauta atu. Ka akara tataki ana tatou i teia.

Pae Vaerua. Ka akamanakoia teia e ko te tu ma tikai tei puapinga roa o te katoa anga no te mea te kapiti nei teia ki te au manakonakoanga o tetai tangata no te ora mutu kore. Inara, ko teia te turanga tei kopae putuputuia o te tu ma tikai. Kia tuatua uaia, kia ma tikai i te pae vaerua te aite anga auraka e tikoti i te raini ta te Atua i toro i rotopu i te akamori anga mou e te pikikaa, no te mea te manako ra te Atua i etai ua tu akamori anga pikikaa ei mea viivii. Kua tata te apotetoro ko Paulo: “‘E aere mai kotou ki vao, mei roto mai ia ratou ra, kia taka ke kotou, e auraka e rave ua atu i te mea viivii ra;’ ‘e naku e āriki atu ia kotou.’” (2 Korinetia 6:17) Kua akataka meitaki katoa te pipi ko Iakobo no teia: “Ko te akono mou i te Atua e te kino kore i mua i te aroaro o te Atua, o to tatou Metua ra, ko teia ïa: . . . te tiaki iaia uaorai auraka ei viivii i teianei ao.”​—Iakobo 1:27.

Kua akatutu taka meitaki mai te Atua i tona tu mareka kore no te kairoanga i te akamori anga pikikaa ma tana akamori anga mou. E putuputu te taime te kapiti maira i roto i te akamori anga pikikaa te au raveanga viivii e te au itoro rikarikaia e te au atua. (Ieremia 32:35) No reira, kua raurauia te au Kerititiano mou kia kopae i te pirianga ki roto i te akamori anga viivii.​—1 Korinetia 10:​20, 21; Apokalupo 18:4.

Tu Akono Tau. I konei, katoa, te toro ra te Atua i tetai raini taka meitaki i rotopu i tei ma e te viivii. I te katoa anga, kua akatakaia mai te ao i roto ia Ephesia 4:​17-19: “Ma te manako akapoiriia, e te taka ke i te ora a te Atua ra . . . E no te kite kore i te akama, kua oronga ia ratou uaorai i te peu kanga ra, ei rave i te au mea viivii katoa ra, ma te anoano maata.” Te akakite ra taua manako tau kore i te reira uaorai na roto i te au mataara e manganui, ma te atea e te kikite ra, no reira ka anoanoia te au Kerititiano kia matakite.

Kua kite te aronga inangaro i te Atua e ko te vaine akaturi, te totoma, te ainga i mua ake i te akaipoipo anga, e te au mea akakeu i te ainga te aati ra i ta Iehova au turanga no te tu akono tau e te ma tikai. Inara, te akakite matauia ra teia au raveanga i roto i te ao tarekareka anga e te tu aao anga kakau. Kia matakite i reira te au Kerititiano i teia au peu. Te aaoanga i tetai kakau poto ua e ka kitea uaia a roto ki tetai uipaanga Kerititiano me kore tetai kapitianga oaoa te akatupu ra i te akara anga tau kore ki te kopapa tangata e te akaari ra e kare tetai e akono ana i te tu ma tikai. I te pae mai i te apaianga mai i te manako tau kore o te ao ki roto i te taokotai anga Kerititiano, te akamaneaanga mei te reira rai ka rauka i te reira i te akatupu i te au manako viivii ki tetai atu. E ngai teia ka tau te au Kerititiano kia angaanga pakari i te akaarianga i te “pakari no runga maira.”​—Iakobo 3:17.

Pae Manako. Te ngai vairanga o te au mea muna o te manako o tetai auraka kia riro ei ngai vairanga no te manako viivii. Kua akamatakite a Iesu i te manako viivii i te tuatua anga aia: “Ko tei akara ua atu i te vaine ei akatupu i te inangaro, kua akaturi takere ïa aia i taua vaine ra i tona uaorai ngakau.” (Mataio 5:28; Mareko 7:​20-23) Te tau ra teia au tuatua no te akara anga i te au tutu tau kore e te au teata, te tatauanga i te au tua te akakeu ra i te au angaanga ainga, e te akarongoanga i te au tuatua viivii o tetai au imene. No reira, kia kopae te au Kerititiano i te akaviivii anga ia ratou uaorai na te akonoanga i te au manako viivii te ka akatupu i te au angaanga e te au tuatua viivii kare e tapu ana.​—Mataio 12:34; 15:18.

Pae Kopapa. Te piri vaitata ra te tu tapu tikai e te ma tikai i te pae kopapa i roto i te Pipiria. Ei akaraanga, kua tata a Paulo: “E aku au akaperepere . . . e tamā ua tatou ia tatou uaorai i te au viivii katoa o te kopapa e te vaerua, ma te akaope marie i te akonoanga tapu i te mataku anga atu i te Atua.” (2 Korinetia 7:1) No reira, kia tauta te au Kerititiano mou i te akono i to ratou kopapa, kainga, e te ngai takapini kia ma e te viivii kore, mei tei akatikaia e te au turanga. Pera katoa te au ngai kare e rava ana te au vai tamaanga me kare paianga, kia tauta te au Kerititiano i te rave i tei meitaki ia ratou i te akono i te tu ma e te tau ua.

Ka kopae katoa te tu ma tikai i te pae kopapa i te kai avaava noatu eaa te tu, te inu maata anga i te kava, e tetai atu au tu apinga akakona, te akarepo ra e te akakino ra i te kopapa. Te tiaki tei akatakaia i roto i te Pee na Solomona kua ariki mareka ua i te aunga kakara o te kakau o te vaine Sulami. (Pee na Solomona 4:11) Te akonoanga i to tatou uaorai tu ma e apinga meitaki ia i te akono atu, ia tatou e inangaro ra i te kopae i te apai aere i te aunga tau kore ki tetai takapini ia tatou. Penei e mea reka uaia te akari pipi, inara kare te reira e mono i te pai putuputu e te kakau ma.

Akonoanga i te Manako Tau Ua

Me no runga i te tu ma tikai i te pae kopapa, ka akono pakari te tangata i te reira. I tetai tua, te manako maata anga i te tu ma tikai ka keia mei ia tatou i te tu rekareka o te oraanga. Ka rauka katoa i te reira i te akapou maata i to tatou tuatau. I tetai tua, penei ka riro te au kainga repo e te akono koreia ei mea oko maata i te ripea. I rotopu i teia nga tu pakari te vaira te tu tau e te meitaki kia akono ma e te tau ua i to tatou kainga.

Akono mama ua i te reira. E ngata ana te au kainga ki piripiriia me kare te au pia i te tama, e penei kare te repo e kitea ngoie uaia i roto i taua ngai piripiri ra. Te pou ra te taime meangiti i te akono i tetai kainga tau ua kare e piripiri ana i te tama. Te akoia maira te tu oraanga mama ua i roto i te Pipiria: “E kai ta tatou, e te kakau, kia mareka tatou i te reira.”​—1 Timoteo 6:8.

Akono tau ua i te reira. Te kainga ma e apainga ia na te katoatoa e noo ra i roto i te reira. E putuputu te taime kua akamata mai tetai kainga marikonga kore mei tetai pia tau kore. Te aite anga o te tu tau ua koia oki tei roto te au mea ravarai i tona ngai tikai. Ei akaraanga, te ngai no te au kakau repo, kare e ko te taua i roto i te pia moe. E tei pakari atu, e au mea tumatetenga te au apinga kangakanga e tetai atu apinga angaanga kia akaruke aere uaia. Kua tupu te au tumatetenga i roto i te kainga no te au tu tau kore.

Te taka meitaki ra, kare e akatakakeia te tu ma tikai e te tu oraanga Kerititiano. No tetai tu oraanga akono i te Atua, kua tuatua te peroveta ko Isaia i te “arataa tapu.” E kua kapiti mai aia i teia manako tau ua “kare rava e tangata viivii e na reira te aere.” (Isaia 35:8) Ae, te tatanuanga i te au tu meitaki o te tu ma tikai te oronga mai nei i te akakite anga i to tatou akarongo i roto i ta te Atua taputou e kare e roa atu ka akanoo aia i tetai parataito ma i te enua nei. I reira, i roto i te au ngai ravarai o teia paraneta, ka akakaka te au tangata ravarai i te Atua ko Iehova na te akono anga pu tikai i tana au turanga apa kore o te tu ma tikai.​—Apokalupo 7:9.

[Tutu i te kapi 6]

Te kainga ma e apainga ia na te katoatoa e noo ra i roto i te reira

[Tutu i te kapi 7]

E tama anga umere uaorai to te enua