Tua Oraanga

Kua Akamaroiroiia e to Tatou Taokotai Anga Taeake i te Ao Katoa

AKAKITEIA E THOMSON KANGALE

Ia Aperira 24, 1993, kua patiia mai au kia tae atu ki te porokaramu akatapu anga o tetai are opati manga ou, e 13 are tei kapitiia, i Lusaka, Zambia. I te mea e ngata iaku te aerenga, kua ui aroa mai te tuaine Kerititiano te taki ra ia matou i te tutaka anga i te au ngai, “Ka inangaro ainei koe kia apai aere au i tetai nooanga noou kia rauka ia koe i te akaangaroi i tetai taime?” E tangata kerekere au, e vaine teatea aia, inara kare ia i te tuke anga kiaia. No tei akakeu oonuia, kua akameitaki atu au iaia, i te mea e no tona tu takinga meitaki kua rauka iaku i te tutaka aere i te au ngai katoatoa o te manga.

TERE atu te au mataiti, kua tamaanaanaia toku ngakau i te au kite anga mei teia rai, i te akapapuanga i toku irinaki e i roto i te taokotai anga Kerititiano a te Au Kite o Iehova, te vai ua nei te aroa ta Karaiti i tuatua ana te akataka anga i tana au pipi tika tikai. (Ioane 13:35; 1 Petero 2:17) E akatika mai kia akakite atu au kia koe e akapeea au i te oaoa anga ma teia au Kerititiano i te 1931 i topa, te mataiti i akakitekite ei ratou ki te ngai tangata i to ratou anoano kia kitea i te ingoa tei akatumuia ki runga i te Pipiria e ko te Au Kite o Iehova.​—Isaia 43:12.

Angaanga Orometua Mua i Aperika

Ia Noema 1931, e 22 oku mataiti e te noo ra i Kitwe, e ngai i roto ia Copperbelt o Rhodesia Tokerau (ko Zambia i teianei). Na tetai oa te tueporo ra maua i akaaravei iaku ki te Au Kite. Kua aere atu au ki etai o ta ratou au uipaanga e kua tata atu ki te opati manga i Cape Town, o  Aperika Tonga, i te patianga i te puka apii Pipiria The Harp of God. * Tei roto i te reo Papaa teia puka, e mea ngata iaku kia marama i te reira, i te mea e kare au i kite meitaki ana i taua reo ra.

Te ngai ko Copperbelt, e 240 kiro mita te mamao i te opunga tonga ia Lake Bangweulu, vaitata atu ki te ngai i maata mai ei au, te angaanga ra te manganui no tetai au ngai ke i roto i te au maina veo. E maata te au pupu o te Au Kite te uipa putuputu ra i reira no te apii Pipiria. I muri ake i tetai tuatau, kua neke atu au mei Kitwe ki te taoni i te pae mai ko Ndola e kua akamata i te taokotai ma tetai pupu o te Au Kite i reira. I taua taime ra, e kapitana au no tetai pupu tueporo tei kapikiia ko te Prince of Wales. Kua angaanga katoa au ei tavini i roto i te are o tetai manitia teatea o te African Lakes Corporation, e kamupani e maata tona au are toa i Aperika rotopu.

E iti ua taku apiianga e te manga reo Papaa taku i kite no ko mai i te aronga Papaa tei angaanga ana au. Noatu rai, kua inangaro au i te akamaata atu i taku apii anga e kua tata atu kia apiiia i roto i tetai apii i Plumtree, Rhodesia Tonga (ko Zimbabwe i teianei). Inara, i te reira taime, e rua taime kua tata atu au ki te opati manga i Cape Town. Kua akakite atu au kia ratou e kua tae mai kiaku The Harp of God e te inangaro ra kia tavini tamou ia Iehova.

Kua poitirere au i te tuku mai anga ratou i te pau anga, i te karanga mai anga: “Te akameitaki atu nei matou i toou inangaro kia tavini ia Iehova. Te inangaro nei matou i te akamaroiroi atu ia koe kia pure i tetai pure anga no te reira tumu, e ka tauturu mai a Iehova ia koe kia marama meitaki i te tuatua mou, e ka kimi aia i tetai ngai noou kia tavini iaia.” I muri ake i te tatau maata anga i te reta, kua ui atu au ki tetai Au Kite e eaa taku ka rave. Kua karanga mai ratou: “Me ko toou anoano tikai ia e kia tavini ia Iehova, e aere e rave viviki tikai i te reira.”

No etai epetoma katoa, kua pure au no runga i teia tumu e i te openga kua iki au i te akaruke i taku apii e kua aruaru atu i taku apii Pipiria ma te Au Kite. I tera mai mataiti, ia Tianuare 1932, kua akatutu au i toku akatapu anga ki te Atua kia Iehova na te papetito anga ki te vai. I muri ake i te nekeanga mei Ndola ki te oire i te pae mai ko Luanshya, kua aravei au ia Jeanette, ko tetai oa akarongo, e kua akaipoipo maua ia Tepetema 1934. I to maua akaipoipo anga, e tamaroa takere ta Jeanette e te taimaine.

Ma te marie, kua tere au ki mua i te pae vaerua, e i te 1937, kua tomo atu au ki roto i te angaanga orometua tamou. I muri poto ua ake kua ikiia au kia tavini ei orometua teretere, te kapikiia ra i teianei ko te akaaere kotinga. Te atoro ra te au akaaere teretere i te au putuputuanga a te Au Kite o Iehova kia akamaroiroi ia ratou i te pae vaerua.

Tutuanga i te Au Mataiti Mua

Ia Tianuare 1938, kua patiia mai au kia atoro i tetai mataiapo e tangata Aperika ko Sokontwe te ingoa, tei pati mai kia aravei atu te Au Kite o Iehova iaia. Na runga au i te patikara takatakai i te aere  anga e toru ra kia taeria tona ngai. I toku akakite anga kiaia e kua tonoia mai au no tana reta i tata ki to tatou opati i Cape Town, kua ariki meitaki mai aia.

Kua aere atu au mei tetai are ki tetai are i rotopu i tona iti tangata e kua pati atu ia ratou ki te insaka (e are no te katoatoa). Te akaputu mai anga ratou, kua tuatua atu au ki te urupu tangata. Tei tupu, e manganui te au apii Pipiria tei akamataia. Te mataiapo o te vira e tona karaka kua riro mai ko nga akaaere mua o te putuputuanga i reira. I teia ra, te vaira e tere atu i te 50 putuputuanga i taua ngai, te kiteaia ra i teianei ko te tapere o Samfya.

Mei te 1942 ki te 1947, kua tavini au i roto i te ngai te takapini ra ia Lake Bangweulu. Kua akapou au e tai ngauru ra ma te putuputuanga taki tai. I te mea e iti ua te aronga te rave ra i te mou i te pae vaerua, kua manako matou mei to tatou Atu rai, ko Iesu Karaiti, i te karanga anga aia: “Te maata ua nei te mou, te iti nei ra te aronga e kokoti: E teianei, e pure kotou i te Atu o te mou, kia unga mai aia i tetai aronga ei rave i taua mou nana ra.” (Mataio 9:​36-38) I taua au ra mua ra, e ngata te teretere anga, no reira kua noo ua mai a Jeanette ki Luanshya ma te tamariki iaku e atoro ra i te au putuputuanga. I te reira taime, kua anau akaou mai e rua a maua tamariki ko Jeanette, inara kua mate e tai i te ngauru marama.

Kare e maata roa ana te au apinga akaoro i taua tuatau e no reira, kare rai e maata ana te au mataara. I tetai ra, kua aere au na runga i to Jeanette patikara takatakai e 200 kiro mita i te mamao. I tetai au taime te tikoti anga au i tetai kauvai meangiti, ka apai au i te patikara takatakai na runga i toku pakuivi, na tetai rima e mou i te reira, e na tetai rima e rave i te kaukau anga. Ei akatauanga, kua tupu maata tikai te numero o te Au Kite i Luanshya, e i te 1946, e 1,850 tei tae mai ki te Akamaara Anga i te matenga o Karaiti.

Aroanga i te Patoi Anga ki ta Tatou Angaanga

I tetai atianga i te tuatau o te Tamaki II o te Ao, kua kapiki mai te kavana o te tapere i Kawambwa iaku e kua tuatua mai: “Te inangaro nei au ia koe kia akamutu i te taangaangaanga i te au puka a te Taiate Punanga Tiaki no te mea kua araiia ratou. Inara ka rauka iaku i te oake atu kia koe te au papa anga puka te ka rauka ia koe i te taangaanga no te tataanga i tetai au puka ke kia taangaangaia i roto i taau angaanga.”

“Te reka ua nei au i ta matou puka,” taku i pau atu. “Kare au e inangaro i tetai apinga ke.”

“Kare koe i kite i te aronga o Marike,” tana ia i tuatua mai (te neneiia ra ta tatou puka i te reira taime i Marike). “Ka arataki ke ratou ia koe.”

“Kare, ko te aronga te taokotai nei au kare e pera ana,” i pau atu ei au.

No reira kua ui mai aia: “Kare ainei e rauka ia koe i te akamaroiroi atu i taau au putuputuanga kia oronga mai i te moni ei tauturu i te tamaki mei ta tetai au akonoanga e rave ra?”

“Na te aronga akakitekite kavamani tena angaanga,” i pau atu ei au.

“Eaa koe i kore ei e oki atu ki te kainga e akamanako no runga i te reira?” i tuatua mai ei aia.

“Ia Exodo 20:13 e ia 2 Timoteo 2:24, te akaue maira te Pipiria ia tatou e auraka e ta ua e auraka e tamaki,” i pau atu ei au.

Noatu e kua akatikaia au kia akaruke, kua kapikiia mai au i muri mai e te kavana o te tapere i Fort Rosebery, e taoni te kapikiia ra i teianei ko Mansa. “Kua kapiki atu au ia koe ki konei i te akakite atu kia koe e kua arai te kavamani i ta kotou au puka,” i karanga mai ei aia.

“Ae. Kua rongo ana au no runga i te reira,” taku ia i tuatua atu.

“No reira e mea tau kia aere koe ki taau au putuputuanga katoatoa e akakite atu ki te au tangata te akamori kapiti ra kia koe kia apai pouroa mai i te au puka ki konei. Te marama ra?”

“Kare e naku tena angaanga,” i pau atu ei au. “Na te aronga akakitekite o te kavamani te reira apainga.”

Kua Uua Mai Tetai Aravei Anga

I muri ake i te tamaki anga, kua rave ua atu matou i te tutuanga. I te 1947, koi oti ua akera iaku te tavini i tetai putuputuanga i te oire o Mwanza kua ui au e ka rauka iaku i te oko i tetai kapu ti kiea. Kua aratakiia atu au ki tetai are no Mr. Nkonde, te vaira tetai pia no te kapu ti. Kua ariki maanaana mai a Mr. Nkonde e tana vaine  iaku. Iaku e inu ra i taku kapu ti, kua pati atu au ia Mr. Nkonde, kia tatau aia i te pene “Ko Era, e Ngai no te Akaangaroi i Roto i te Manakonako Anga” i roto i te puka “Let God Be True.”

“Akapeea koe e maramai ia era?” i ui atu ei au i muri ake te pou anga taku kapu ti. Kua umere i tana i tatau, kua akamata aia i te apii i te Pipiria ma te Au Kite e i muri mai kua papetitoia raua ko tana vaine. Noatu e kare aia i vai ua ei Kite, te vai nei rai tana vaine e tetai o tana au tamariki. Ko te tika, ko tetai o tana tamariki, ko Pilney, te tavini nei rai i te opati manga o te Au Kite o Iehova i Zambia. E noatu e kua ruaine roa te mama o Pilney i teianei, te vai nei rai ei Kite tiratiratu.

Tetai Noo Anga Poto i Aperika Itinga

To tatou opati manga i Rhodesia Tokerau, tei akanooia i te akamata anga i te 1948 i Lusaka ra, kua tono iaku ki Tanganyika (ko Tanzania i teianei). Kua aru mai tetai Kite ia maua ko taku vaine i to maua terepu na raro aere ua i te au ngai maunga. E toru ra i to matou aere anga e kua roiroi tikai. Naku i apai i te putunga puka, na taku vaine i apai i to matou kakau, e na tetai Kite i apai i to matou roi.

To matou tae anga ki Mbeya ia Mati 1948, e maata tikai te ka raveia i te tauturu anga i te au taeake kia rave i te au akatikatika anga kia akatano maata ki te au apiianga a te Pipiria. No tetai mea ra, i taua ngai ra kua kiteaia matou ei au tangata no te Punanga Tiaki. Noatu e kua arikiia te ingoa te Au Kite o Iehova e te au taeake, kare te reira i akakite aereia ki te ngai tangata. Kapiti katoa mai, te anoanoia ra etai Au Kite kia akaruke i tetai au peu te piri atura i te akangateiteianga i te mate. Inara penei ko te akatikatika anga ngata roa atu no te manganui te retita anga i to ratou au akaipoipo i te ture, i te akariroanga ia ratou kia tau ki mua i te katoatoa.​—Ebera 13:4.

I muri mai, tei iaku te akameitaki anga i te tavinianga i tetai atu au ngai i Aperika Itinga, kapitiia mai a Uganda. Kua akapou au e ono epetoma i Entebbe e Kampala, e manganui tei tauturuia kia kite i te tuatua mou o te Pipiria.

Patianga ki New York City

I muri ake i te tavinianga i Uganda no etai tuatau, kua aere atu au i te akamata anga i te 1956 ki Dar es Salaam, te kapitara o Tanganyika. I reira te tiaki maira tetai reta no ko mai i te opati maata i te ao o te Au Kite o Iehova iaku. Te vaira i roto i reira te au ikuiku anga kia akamata i te akapapa i te aere mai ki New York kia tae atu ki tetai uruoaanga pa enua te ka raveia mei ia Tiurai 27 kia Aukute 3, 1958. Te taka meitaki ra, kua mataora tikai au i te manako.

Te tae anga te tuatau, kua rere atu maua ko tetai akaaere teretere, ko Luka Mwango, mei Ndola ki Salisbury (ko Harare i teianei), i Rhodesia Tonga, e i reira ki Nairobi, i Kenya. Mei reira mai kua rere atu maua ki London, i Engarani, te ngai i ariki pumaanaia mai ei maua. To maua aere anga i te moe i taua po ra i to maua tae anga ki Engarani, kua mataora tikai maua e kua pukapuka no runga ia maua nga tangata Aperika tei ariki manuiriia e te au tangata teatea. Kua akamaroiroiia tikai maua e teia tupu anga.

I te openga, kua tae atu maua ki New York, te ngai e raveia ra te uruoaanga. I tetai ra i te tuatau o te uruoaanga, kua oronga atu au i tetai ripoti no runga i te angaanga a te Au Kite o Iehova i Rhodesia Tokerau. I taua ra ra te aronga akarongorongo vaitata e 200,000 tei akaputuputu mai ki te New York City’s Polo Grounds e te Yankee Stadium. Kare e rauka iaku i te moe i taua po no te manakoanga no runga i te akameitaki anga umere taku e rekareka ra.

 Kare i roa ana kua oti te uruoaanga e kua oki atu maua ki te kainga. I to maua terepu ki te kainga, kua kite akaou maua i te tu akamanuiri aroa o to tatou au taeake e te au tuaine i Engarani. Te tu taokotai o te au tangata o Iehova, noatu eaa te pakiri me kare te enua, e akaari anga akangaropoina kore kia maua i taua tuatau o te terepu ra!

Kua Rave Ua Atu i te Angaanga e te Au Timata Anga

I te 1967, kua ikiia au kia riro mai ei tavini tapere​—ko tetai orometua te aere ra mei tetai kotinga ki tetai kotinga. I te reira taime kua maata mai te numero o te Au Kite i Zambia tere atu i te 35,000. I muri mai, no te kino i te oraanga kopapa, kua iki akaouia au ei akaaere kotinga i Copperbelt. I te openga iora, kua tupu kia Jeanette te au manamanata i te pae kopapa e kua mate aia i roto ia Titema 1984 ma te tiratiratu kia Iehova.

I muri ake i tona matenga, kua mii tikai au i te akaapa anga te ngutuare tangata irinaki kore ra o Jeanette iaku no te matenga tei tupu kiaia te taangaangaanga i te taunga. Inara ko etai tei kite i to Jeanette maki e kua tuatua ana ki tona taote kua akataka atu ki teia au kopu tangata i te tika anga o teia manamanata. I reira kua aere akaou mai tetai timata anga. Kua inangaro etai au kopu tangata kia akatika au i te peu tupuna te kapikiia ra ukupyanika. Te ngai i maata mai ei au, te maro ra teia peu e me mate tetai tokorua, ko te tokorua te ora ra ka rave i te piri anga ainga ma te kopu tangata piri vaitata o tei mate ra. Inara, kua patoi au.

I te openga ra, kua ope te au taomi anga mei te au kopu tangata. Kua mareka tikai au e kua tauturu mai a Iehova iaku kia vai ketaketa ua atu. E tai marama i muri ake i te tanumanga o taku vaine, kua aere mai tetai taeake kiaku e kua tuatua mai: “E te Taeake Kangale, kua akamaroiroi tikai koe ia matou i te mateanga o taau vaine no te mea kare okotai aau peu tei kore i tau i te atua i akatika ana. Te inangaro nei matou i te akameitaki maata ia koe.”

Tetai Mou Meitaki

Kua tae i teianei e 65 mataiti i toku akamata anga i taku angaanga orometua tamou ei Au Kite no Iehova. Mei teaa te rekareka o teia au mataiti i te kite anga e anere ua atu au putuputuanga tei akamataia e e manganui te au Are Uipaanga Patireia tei patuia i roto i te au ngai tei tavini ana au ei akaaere teretere! Mei etai Au Kite e 2,800 i te 1943, kua maata mai matou i teianei tere atu e 122,000 aronga akakitekite Patireia i Zambia. E tikai, i te mataiti i topa akenei tere atu i te 514,000 tei tae mai ki te Akamaara Anga i teia enua, te tangata tei raro ake i te 11 mirioni.

I teianei, te akono meitaki nei a Iehova iaku. Me inangaro au i te rapakau anga i te pae vairakau, na tetai taeake Kerititiano e apai iaku ki te are maki. Te pati maira te au putuputuanga iaku kia oronga i te au tuatua ki te katoatoa, e te oronga ra teia kiaku i te au tuatau akamaroiroi anga e manganui. Te putuputuanga taku e taokotai ra kua akapapa i te au tuaine Kerititiano kia rave i te tama anga i toku are, e kua tauturu mai te au taeake i te apai iaku ki te au uipaanga i te au epetoma ravarai. Kua kite au e kare roa au e rekareka i taua akonoanga aroa me kare au i tavini ana ia Iehova. Kua akameitaki au iaia no te rave ua atu anga i te taangaanga iaku i roto i te angaanga orometua tamou e no te au apainga e manganui tei rauka ana iaku i te rave e tae roa mai i teianei.

Kua popoiri toku nga mata, e me aere au ki te Are Uipaanga Patireia, ka akaangaroi au i tetai au taime me aere atu ki reira. I te akara anga kua teiaa taku kete puka i teia tuatau, no reira ka akamama mai au i te reira na te kiriti mai anga i tetai au puka kare e anoanoia i te uipaanga. Te maata anga o taku angaanga koro te akonoanga i te au apii Pipiria ki te aronga tei aere mai ki toku are. Inara, mei teaa te mareka anga o te reira i te akara anga ki te au tuatau o muri e kua rauka i te akamaara i te tupu anga meitaki tei tupu! Kua tavini ana au i roto i tetai koro i te ngai te tataia ra te au tuatua a Iehova ia Isaia 60:22 e e tupu anga maata tetai. I reira te na ko ra: “E riro te mea ngiti okotai ei tauasani; e ko tei mea ngiti poepoe ra, e riro ïa ei enua maroiroi: naku, na Iehova, e akarapurapu i te reira i tona tuatau.” E tikai, kua kite ana au i taua mea tikai i te tupu anga kare ki Zambia ua mari ra i te ao katoa nei. *

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Au Tutu i te kapi 24]

Ko Thomson ma te manga i Zambia i muri

[Tutu i te kapi 26]

Te manga i Zambia i teia tuatau