Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Te Tamou ra Ratou i te Aaere na te Tuatua Mou

Te Tamou ra Ratou i te Aaere na te Tuatua Mou

Te Tamou ra Ratou i te Aaere na te Tuatua Mou

“Kia kite au e, te aere ra taku au tamariki na te tuatua-mou, kare oku e rekareka anga maata atu.”​—3 IOANE 4.

1. Te akara atura “te tuatua-mou o te evangelia” ki runga i teaa?

TE MAREKA anake ra a Iehova i te aronga e akamori ra iaia “ma te vaerua e te tuatua-mou.” (Ioane 4:24) Te akarongo ra ratou i te tuatua mou, te ariki ra i te kopapa katoa o te au apiianga Kerititiano tei akatumuia ra ki runga i te Tuatua a te Atua. Ko teia “tuatua-mou o te evangelia nei” te akara atura ki runga ia Iesu Karaiti e te akatika anga i te ngateitei o Iehova na roto i te Patireia. (Galatia 2:14) Te tuku maira te Atua “i te ririnui o te pikikaa” kia aere atu ki te aronga e iki ra i te pikikaa, inara tei runga te ora i te akarongo anga i te tuatua meitaki e te aaereanga na te tuatua mou.​—2 Tesalonia 2:9-12; Ephesia 1:13, 14.

2. No teaa ra te apotetoro ko Ioane i akameitaki tikai ei, e eaa te tu o tona pirianga ma Gaio ra?

2 Te aronga akakitekite i te Patireia e ‘au oa rave angaanga i te tuatua mou.’ Mei te apotetoro ia Ioane ra e tona oa ko Gaio, kua mou ngaueue kore raua i te tuatua mou e kua aaere na roto i te reira. Ma Gaio i roto i tona manako ra, kua tata a Ioane: “Kia kite au e, te aere ra taku au tamariki na te tuatua-mou, kare oku e rekareka anga maata atu.” (3 Ioane 3-8) Noatu rai e me kare a Ioane ruaine ra i apii ia Gaio i te tuatua mou, ko te au mataiti maata o te apotetoro ra, te pakari Kerititiano, e te aroa anga metua kua akariro kia tau e ko teia tangata ou kia manakoia e ko tetai o ta Ioane ra tamariki vaerua.

Te Tuatua Mou e te Akamori Anga Kerititiano

3. Eaa te akakoro anga e te puapinga oki o te au uipaanga tei akonoia ra e te au Kerititiano mua?

3 Kia apii i te tuatua mou, kua akaputu atu te au Kerititiano mua ra ei au putuputuanga, e putuputu ki te au kainga pirivati. (Roma 16:3-5) Ei tupu anga kua rauka ia ratou te akamaroiroi anga e kua akamaroiroi i tetai e tetai kia maata te aroa e te angaanga memeitaki. (Ebera 10:24, 25) No runga i te aronga e karanga ra e Kerititiano ratou i te au tuatau i muri akera, kua tata (c.155–i muri ake i te 220 T.N.) a Tertullian: “Kua uipa matou kia tatau i te au puka a te Atua . . . Kua angai matou i to matou akarongo ma taua au tuatua tapu ra, kua taaki matou i to matou manakonako anga ki runga, kua akatinamou matou i to matou irinaki anga.”​—Apology, pene 39.

4. Eaa te tuanga a te imeneanga i te au uipaanga Kerititiano ra?

4 Penei ko te imeneanga tetai tuanga o te au uipaanga Kerititiano mua ra. (Ephesia 5:19; Kolosa 3:16) Kua tata te Poropeta ko Henry Chadwick e kua kitea e te tangata akaapa o te rua anere mataiti ra ko Celsus te au imene e imeneia ra e te aronga te karanga ra e Kerititiano ratou “e manea maata rava e kua mii aia i to ratou mana ki runga i tona manako ngakau.” Kua tuatua katoa a Chadwick: “Ko Clement o Alexandria te Kerititiano tata mua tei uriuri manako i te tu akatangi anga imene tei tau na te Kerititiano kia imene. Kua akakite aia e ka tau e auraka ei tu tei taokotaiia atu ma te au akatangi anga imene no te ura akainangaro ra.” (The Early Church, nga kapi 274-5) Mei ta te au Kerititiano i imene ra i to ratou akaputu anga, kua putuputu te Au Kite o Iehova i te imene i te au imene te kapiti maira i te au imene tei akatumuia ki runga i te Pipiria tei akapaapaa ra i te Atua e te Patireia oki.

5. (a) Akapeea te oronga anga i te arataki anga pae vaerua ki te au putuputuanga Kerititiano mua ra? (e) Akapeea ta te au Kerititiano mou akono anga i te au tuatua a Iesu i tataia ia Mataio 23:8, 9?

5 I roto i te au putuputuanga Kerititiano mua ra, kua apii te aronga pakari i te tuatua mou, e kua tauturu atu te au tavini orometua ra i te au oa akarongo i te au tu tuke tuke. (Philipi 1:1) Ko tetai pupu akaaere tei irinaki ra i te Tuatua a te Atua e te vaerua tapu kua oronga i te arataki anga pae vaerua. (Angaanga 15:6, 23-31) Kare te au taoonga akonoanga i taangaangaia no te mea kua akaue a Iesu ki tana au pipi: “Kareka kotou, auraka kia tapaia ia Rabi; okotai rai oki o kotou Orometua, ko te Mesia; e taeake anake oki kotou na. Auraka kotou e akametua i tetai tangata i teianei ao: okotai rai oki o kotou Metua, ko tei noo i te rangi.” (Mataio 23:8, 9) I roto i teia e etai atu au tu e manganui, te vaira te au tu aiteite i rotopu i te au Kerititiano mua e te Au Kite o Iehova ra.

Takinga Kinoia no te Tutuanga i te Tuatua Mou

6, 7. Noatu rai te akakite ra ratou i te tuatua au, akapeea te au Kerititiano mou ra i te akono angaia?

6 Noatu rai e kua akakite aere ratou i te tuatua au o te Patireia, kua takinga kinoia te au Kerititiano mua ra, mei ia Iesu katoa ra. (Ioane 15:20; 17:14) Kua karanga te tata tuatua enua ko John L. von Mosheim i te au Kerititiano o te anere mataiti mua ra “e pupu tangata no te tu kare rava e rave kino mai, kare e akamoupuku i roto i to ratou manako i te anoano kia takino atu i te au mea o te enua ra.” Kua tuatua te Taote ko Mosheim e ko “tei akariri i to Roma ra no te au Kerititiano, ko te mama ua o ta ratou akamori anga, tei kore ra i akakite mai i te au peu e te au tika o etai au tangata ke ra.” Kua tuatua katoa aia: “Kare a ratou au atinga, au iero, au tiki, au tua, me kare au ikuiku anga; e kua rava teia kia apai mai ki runga ia ratou i te au akakino anga a te aronga kamakura e manganui, tei manako ra e kare e akonoanga me kare e raveia te reira au peu. No reira kua akaraia ratou ei aronga irinaki kore i te Atua; e, i te au ture o Roma, ko te aronga tei akaapaia ra ei aronga irinaki kore i te Atua kua akakiteia ei aronga tamanata i te taiate o te au tangata nei.”

7 Te au taunga, te aronga maani tiki e etai atu tei puapingaia mei te au mea itoro kua akariri i te au tangata kia patoi atu i te au Kerititiano, tei kore ra e rave i te au ravenga itoro ra. (Angaanga 19:23-40; 1 Korinetia 10:14) Kua tata a Tertullian: “Kua irinaki ratou e ko te au Kerititiano te tumu o te au tumatetenga ki te Au-Enua, etai ua atu kino ravarai e tupu ana ki te au tangata. Me taeria e te Vaipuke te au paruru o te oire, me kare e taeria e te Nile te au ngai tanutanuanga, me kare e ua, me kare ka ngaruerue te enua, me e onge tetai, me e maki mate tetai, ko te aue anga i reira tikai: ‘E pei i te au Kerititiano ki te riona!’ ” Noatu rai eaa te au tupuanga, te au Kerititiano mou ‘e matakite ia ratou uaorai i te au idolo ra.’​—1 Ioane 5:21.

Te Tuatua Mou e te Au Akamaara Anga Akonoanga

8. Eaa te Kiritimiti i kore ei e akonoia e te aronga te aaere ra na te tuatua mou?

8 Ka kopae ke atu te aronga te aaere ra na te tuatua mou i te au akamaara anga kare i tau i te tuatua tapu no te mea ‘kare o te mārama kapiti anga te poiri.’ (2 Korinetia 6:14-18) Ei akatauanga, kare ratou e akono i te Kiritimiti, ia Titema 25 ra. “Kare tetai i kite i te ra tikai i anau ei a Karaiti,” i akakite ei The World Book Encyclopedia. Te tuatua ra The Encyclopedia Americana (Tataanga 1956): “A Saturnalia, e kaikai anga na Roma tei tarekarekaia i rotopu ia Titema, kua oronga mai i te akaraanga no te au peu akanavenave anga e manganui o te Kiritimiti.” Te akakite ra ta M’Clintock and Strong’s Cyclopædia e: “Ko te akamaara anga i te Kiritimiti kare i tetai akanooanga tu-Atua, kare katoa te reira i akamataia mai i te Koreromotu Ou.” E te akakite maira te puka Daily Life in the Time of Jesus: “Te au anana . . . kua vaioia ki roto i to ratou au are i te tuatau paroro; e mei teia tika anake ka kitea e ko te ra Kiritimiti i te tuatau paroro, kare e tika ana, i te mea te tuatua ra te Evangeria e ko te au tiaki mamoe tei roto i te au koro.”​—Luka 2:8-11.

9. Eaa ra te au tavini mua e te au tavini o Iehova i teia tuatau i kopae ke ei i te au akamaara anga Easter?

9 Te manakoia nei te Easter e te akamaara ra i te tuakaouanga o Karaiti, inara te au akakite anga tau kia irinakiia te kapiti atura i te reira ma te akamori anga pikikaa. Te tuatua ra The Westminster Dictionary of the Bible e ko te Easter “i te akamata anga mai ko te oroa i te tuatau tupuanga rau i te akangateitei anga i te atua vaine Teutonic o te marama e te tupuanga rau tei matauia ra i te Anglo-Saxon e ko Eastre” me kare Eostre. Tera ra, te akakite ra te Encyclopædia Britannica (Tataanga 11): “Kare e akakite anga o te akono anga i te oroa Easter i roto i te Koreromotu Ou.” Kare te Easter i te akamaara anga mua na te Kerititiano e kare e akonoia ana e te au tangata o Iehova i teia tuatau nei.

10. Eaa te akamaara anga ta Iesu i akamata, e koai ma tei akono tika i te reira?

10 Kare a Iesu i akaue i tana au pipi kia akamaara i tona anau anga me kare i tona tuakaouanga, inara kua akamata mai aia i te Akamaara Anga i tona matenga ei atinga. (Roma 5:8) E tika, ko teia anake ua te raveanga tana i akaue ki tana au pipi kia akono. (Luka 22:19, 20) Kua karanga katoaia ko te Kaikaianga Aiai a te Atu, ko teia akonoanga mataiti te akonoia nei i teia tuatau e te Au Kite o Iehova.​—1 Korinetia 11:20-26.

Te Akakiteia nei te Tuatua Mou i te Ao Katoa

11, 12. Akapeea te aronga te aaere ra na te tuatua mou i te turu tamou anga i ta ratou angaanga tutu aere anga?

11 Te aronga tei kite ra i te tuatua mou ka akamanako i te reira ei akameitaki anga kia oronga i to ratou taime, te ririnui, e etai atu tumu ki te angaanga tutu aere i te tuatua meitaki. (Mareka 13:10) Te angaanga mua i te tutuanga Kerititiano kua turuia na te oronga ua anga i te tauturu. (2 Korinetia 8:12; 9:7) Kua tata a Tertullian: “Noatu me e pia tetai no tetai tu, kare ia i te koi anga moni ei tutaki i te tomo anga, mei te mea rai e pitiniti te akonoanga. Te tangata ravarai ka apai mai i te moni meangiti ua i te marama​—me kare i tana ua e anoano ra, e me ka anoano anake aia, e me ka rauka iaia; no te mea kare e tangata e manonoia; e mea oronga uaia te reira.​—Apology, pene 39.

12 Te angaanga tutu aere i te Patireia i te ao katoa a te Au Kite o Iehova te turu katoaia ra e te au tauturu oronga ua. I te pae atu i te Au Kite, te au tangata inangaro ra te manako ra i te reira ei akameitaki anga kia turu i teia angaanga ma ta ratou moni tauturu. I konei, katoa, tetai tu aiteite te vaira i rotopu i te au Kerititiano mua e te Au Kite o Iehova.

Te Tuatua Mou e te Tu Akono Tau Uaorai

13. No runga i to ratou tu akono, eaa te akoanga a Petero te akonoia ra e te Au Kite o Iehova?

13 Ei aronga aaere na te tuatua mou, kua aru te au Kerititiano mua ra i te akoanga a te apotetoro ko Petero: “Kia meitaki ta kotou tuatua i rotopu i te au etene: ta ratou oki i akakino mai ia kotou, mei te mea e aronga rave tuatua kino, kia akara ra ratou i ta kotou tuatua meitaki, kia akameitaki ratou i te Atua, i te rā e rokoia mai ei ra.” (1 Petero 2:12) Kua ariki te Au Kite o Iehova i taua au tuatua ra ki roto i to ratou ngakau.

14. Eaa te manako o te Kerititiano no te tamataora anga tau kore?

14 Noatu rai i muri ake i te tomo anga mai o te apoteiti, kua kopae ke te aronga tei karangaia ra e Kerititiano i te au angaanga tau kore. Kua tata a W. D. Killen, e poropeta o te tuatua enua ekaretia ra: “I te rua e te toru anere mataiti ko te are teata i te au oire maata ravarai e ngai tamataora anga; e noatu ko te aronga rave i te tamataora e au tangata taeke maata te tu akono, ko ta ratou au rave anga kua arikiia mai e te aronga kaki atu i taua tu ra. . . . Te au Kerititiano mou katoa ra kua manako atu i taua teata ra ma te rikarika. . . . Kua unui mai ratou ki muri mei taua au tu viivii ra; e tana akono tamou anga ki te au atua e te au atua vaine o te akonoanga etene kua tuke roa i to ratou au irinaki anga ra.” (The Ancient Church, nga kapi 318-19) Te au pipi mou a Iesu i teia tuatau te kopae katoa ra i te au tu viivii e te au tu taeke e te tau kore o te au tamataora anga.​—Ephesia 5:3-5.

Te Tuatua Mou e “te Aronga Mana Taoonga”

15, 16. Koai ma “te aronga mana taoonga,” e akapeea ta te aronga te aaere ra na te tuatua mou akono anga ia ratou?

15 Noatu rai te tu akono meitaki o te au Kerititiano mua ra, kua tarevake te manako anga o te au emepera o Roma ra ia ratou. Te tangata tata tuatua enua ko E. G. Hardy kua tuatua e kua manako te au emepera ra ia ratou e “e aronga rave i te akavaavaa anga akaronga kore.” Te au reta i rotopu ia Kavana Pliny the Younger o Bitunia e Emepera Trajan te akaari maira e ko te au pupu tutara kare i kite tikai i te tu natura tikai o te Kerititiano. Akapeea ta te au Kerititiano ra manakoanga i te Au-Enua?

16 Mei ta Iesu ra au pipi mua, te kauraro ra te Au Kite o Iehova ki te “aronga mana taoonga” o te kavamani. (Roma 13:1-7) Me e patoi anga tetai i rotopu i ta te tangata akaue anga e te anoano tu-Atua, ka mou ratou i te turanga: “Ko te Atua ta matou e akarongo e tikaʼi auraka te tangata.” (Angaanga 5:29) Te tuatua ra te puka After Jesus​—The Triumph of Christianity: “Noatu rai e kare te au Kerititiano e akamori ana i te au emepera, kare ratou e akatupu i te pekapeka, e ko ta ratou akonoanga, noatu te tuke ra e i etai taime te patoi ra mei ta te peikani manako anga, kare e akakoko ana i te patireia tangata nei.”

17. (a) E aronga akakitekite te au Kerititiano mua ra no teea kavamani? (e) Akapeea ta te au pipi mou a Karaiti akono anga i te au tuatua ia Isaia 2:4 i to ratou au oraanga ra?

17 Te au Kerititiano mua e aronga akakitekite i te Patireia o te Atua, mei nga pateriareka ko Aberahama, Isaaka, e Iakoba oki tei tuku ra i te akarongo ki taua ‘oire na te Atua ra i anga.’ (Ebera 11:8-10) Mei to ratou Pu ra, kare ta Iesu “au pipi i to teianei ao.” (Ioane 17:14-16) E no runga i te tamaki a te tangata e te pekapeka, kua aruaru ratou i te au na te ‘tupakianga i ta ratou au koke ei auri arote.’ (Isaia 2:4) I te akaraanga i tetai tu aiteite, ko tetai tangata ako i te tuatua enua o te ekaretia ko Geoffrey F. Nuttall kua tuatua: “Ko te tu manako o te au Kerititiano mua ra i te tamaki kua aite rai ki to te au tangata e karanga ra ia ratou uaorai e Au Kite no Iehova tei ngata tikai ia tatou kia akatika atu.”

18. Eaa i kore ei e tumu no tetai kavamani kia mataku i te Au Kite o Iehova?

18 Ei aronga neutara tataki tai te kauraro ra ki te “aronga mana taoonga,” te au Kerititiano mua ra kare i akakoko atu i tetai ua atu aronga poritiki, e kare katoa oki te Au Kite o Iehova. “Ka riro na te manako o tetai tangata riri i te akono anga e te tau kore kia irinaki e te akatupu ra te Au Kite o Iehova i tetai tu no te akakoko anga ki tetai ua atu akaaerenga poritiki,” i tata ei tetai tangata tata i Marike Apatokerau. “Kare o ratou tu patoi e e inangaro au to ratou mei to tetai ua atu pupu akonoanga katoa ra.” Kua kite te aronga mana marama ra e kare a ratou apinga e mataku mei te Au Kite o Iehova maira.

19. No runga i te au tero, eaa te ka rauka kia tuatuaia no te au Kerititiano mua ra e te Au Kite o Iehova?

19 Tetai tu i akaari ei te au Kerititiano mua ra i te akangateitei no te “aronga mana taoonga” na te tutaki anga i ta ratou au tero. I te tataanga ki te Emepera ko Antoninus Pius (138-161 T.N.), kua kite a Justin Martyr e kua tutaki puareinga ua te au Kerititiano i ta ratou au tero “e viviki atu i etai atu tangata katoa ra.” (First Apology, pene 17) E kua akakite a Tertullian ki te au tutara o Roma e ko to ratou aronga koi tero te oronga ra i te “kaiou akameitaki anga ki te au Kerititiano ra” no ta ratou tutakianga meitaki i te au tero. (Apology, pene 42) Kua puapingaia te au Kerititiano mei te Pax Romana me kare te Au no Roma, ma tana ture e te mako, te au mataara meitaki, e te au teretere anga meitaki na te moana. I te kite anga i ta ratou kaiou ki te taiate, kua akono ratou i te au tuatua a Iesu: “Ka apai mari i ta Kaisara ra kia Kaisara; e ta te Atua ra, e apai ïa ki te Atua.” (Mareko 12:17) Te aru nei te au tangata o Iehova i teia akoanga i teia tuatau e kua akapaapaaia mai no to ratou tiratiratu, i te tutakianga tero.​—Ebera 13:18.

Te Tuatua Mou​—E Tapekaanga Mou

20, 21. No runga i te tu akataeakeanga ponuiaau, eaa te tika no te au Kerititiano mua e te au tavini o Iehova i teia tuatau?

20 No te mea kua aaere ratou na te tuatua mou, kua tapekaia te au Kerititiano mua ra ki roto i tetai akataeakeanga ponuiaau, mei te Au Kite rai o Iehova i teia tuatau. (Angaanga 10:34, 35) Kua tuatua tetai reta i roto i The Moscow Times: “Kua matau meitakiia te [Au Kite o Iehova] ei aronga meitaki, takinga meitaki, e te au tangata maru oki tei ngoie ua ra i te akonoia atu, kare e tuku ana i te taomianga ki runga i etai ke ra e te kimi ra i te au i to ratou pirianga ma etai ke ra . . . Kare e aronga tutakiia, au kona kava me kare aronga kai apinga akakona i roto ia ratou, e e mama ua te tumu: Te tauta ua ra ratou kia aratakiia e to ratou au irinaki i ta ratou au tumuanga Pipiria i te au mea ravarai ta ratou i rave e e tuatua ra oki. Me tauta te au tangata katoatoa i te ao nei kia akono kia tau ki te Pipiria mei ta te Au Kite o Iehova e rave ra, ka tuke tikai to tatou ao rave kino nei.”

21 Te tuatua ra te Encyclopedia of Early Christianity: “Kua kite te ekaretia mua ra iaia uaorai ei pamiri tangata ou ra tei noo kapiti ana ki nga pupu riri, te ngati Iuda e te au Kenitara, e kua rauka kia noo kapiti i roto i te kopapa okotai ma te au.” Te Au Kite o Iehova katoa e akataeakeanga aroa i te pa enua ravarai​—e taiate ao ou tikai. (Ephesia 2:11-18; 1 Petero 5:9; 2 Petero 3:13) I te kiteanga te opita akaaere tinamou o te Pretoria Show Grounds i Aperika Apatonga ra i te tu i aravei ei te Au Kite no te au kopu katoatoa ra ma te tu ponuiaau ei au tereketi uruoaanga, kua tuatua aia: “Te katoatoa ravarai e mako, te tuatua meitaki ra tetai ki tetai, te tu akono i akakiteia i te au ra tokoiti i topa​—te akakite katoa ra i te tu akono tau o te au mema o to kotou taiate, e te noo ra te katoatoa mei tetai pamiri mataora okotai ra.”

Akameitakiia no te Apiianga i te Tuatua Mou

22. Eaa tei tupu ana no te akariroanga te au Kerititiano kia kiteia mai te tuatua mou?

22 Na to ratou tu akono e te angaanga tutuanga, kua akono a Paulo ratou ko etai atu Kerititiano ra “i te akakite anga atu i te tuatua-mou.” (2 Korinetia 4:2) Kare ainei koe e akatika e te rave ra te Au Kite o Iehova mei taua tu rai e te apii ra i to te pa enua katoa i te tuatua mou? Te au tangata i te ao katoa nei te takave ra i te akamori anga mou e te aere maira ki ‘te maunga o te are o Iehova’ i roto i te au numero te tupu maata ra. (Isaia 2:2, 3) I te au mataiti ravarai, e au tauatini ua atu te papetitoia ra i te akatutu anga i to ratou akatapuanga ki te Atua, te akatupuanga i te akanoo anga i te au putuputuanga ou e manganui.

23. Akapeea toou manako no te aronga te apii ra i to te pa enua ravarai i te tuatua mou?

23 Noatu no etai au tu tukeke, te taokotaiia ra te au tangata o Iehova i te akamorianga mou. Te aroa ta ratou e akakite ra te akataka maira ia ratou ei au pipi na Iesu. (Ioane 13:35) Te kite ra ainei koe e ‘tei roto tikai te Atua ia ratou ra.’ (1 Korinetia 14:25) Kua turu ainei koe i te aronga te apii ra i te tuatua mou ki to te au pa enua katoa? Me koia ia, e akaari koe i te akameitaki anga ope kore no te tuatua mou e kia rauka ia koe te tika kia aaere na te reira e tuatau ua atu.

Akapeea Koe me Pau?

• I te tu akamori, eaa te tu aiteite i rotopu i te au Kerititiano mua ra e te Au Kite o Iehova?

• Eaa te akamaara anga akonoanga anake te raveia ra e te aronga te aaere ra na te tuatua mou?

• Koai ma “te aronga mana taoonga” e akapeea to te au Kerititiano manako ia ratou?

• Akapeea te tuatua mou i riro ei ei tapeka anga mou?

[Au Uianga Apii]

[Tutu i te kapi 21]

Te au uipaanga Kerititiano e akameitakianga i te au tuatau ravarai ki te aronga te aaere ra na te tuatua mou

[Au Tutu i te kapi 23]

Kua akaue a Iesu i tana au pipi kia akono i te Akamaara Anga i tona matenga ei atinga

[Tutu i te kapi 24]

Mei te au Kerititiano mua ra, kua akaari katoa te Au Kite o Iehova i te akangateitei anga no “te aronga mana taoonga”