Tua Oraanga

Kua Vai ua Maua ki ta Maua Tukuanga Angaanga

AKAKITEIA E HERMANN BRUDER

E mama ua taku iki anga: kia rave angaanga e rima mataiti i roto i te French Foreign Legion me kore kia noo ki roto i te are auri i Morocco. E tuku mai ana iaku kia akamarama i toku o anga atu ki roto i teia tupu anga.

KUA anauia au i Oppenau, Tiamani, i te 1911, e toru mataiti i mua ake ka akamata ei te Tamaki I o te Ao. E 17 a toku nga metua ko Joseph raua ko Frida Bruder tamaroa e te au tamaine. Ko au te 13 o ta raua tamariki.

Taku au mea i maara i toku meangiti anga koia oki ko te akarakara anga i tetai pupu vaeau e mati ra i runga i te mataara maata o to matou taoni kainga. Kua akakeuia e te akatangi imene mati oraora, kua aru atu au i te aronga akatangi imene ki te ngai tiaki e kua kite atu ia Papa e tetai au tangata kakau vaeau e kake ra ki runga i te rerue. I te akaruke anga te rerue, kua aue etai au vaine i runga i te paata. Kare i roa i muri poto akera, kua tuatua to matou orometua i tetai ako anga roa i roto i te are pure e kua tatau maata mai i te ingoa o nga tangata e a tei mate no te paruruanga i te enua. “Teianei kua aere ratou ki runga i te rangi,” i akamarama mai ei aia. Kua matapoiriia tetai vaine e tu maira i te pae iaku.

Kua tuia a Papa e te piva typhoid koi angaanga ei i te ngai tamaki anga i Rutia. Kua tae mai aia ki te kainga ma te paruparu pakari tikai e kua tukuna vivikiia atu ki roto i te are maki i reira. “E aere ki te are pure i te pae i te ngai tanumanga e tuatua e 50 e to Matou Metua e 50 Akapaapaaanga ia Maria,” i tuatua mai ei te orometua. “E oti, ka meitaki mai toou papa.” Kua akono atu au i tana i tuatua mai, inara kua mate  a Papa i tera mai ra. Noatu rai ki tetai tamaiti mapu, kua riro te tamaki ei tupu anga mamae tikai.

Akapeea i Kiteai e Au te Tuatua Mou

Kua ngata tikai i te kimi i tetai angaanga i Tiamani i roto i te au tuatau tamaki. Inara, i muri mai i toku akaruke anga i te apii i te 1928, kua kitea e au tetai angaanga ei tangata akono aua i Basel, Switzerland.

Mei ia Papa rai, e Katorika akono pakari tikai au. Ko toku akakoroanga koia oki kia angaanga ei mongoka Capuchin i Initia. I te rongo anga mai toku teina ko Richard, i taua taime koia tetai o te Au Kite o Iehova, i teia au parani, kua teretere takake mai aia mei Switzerland i te tauta i te akaariu ke iaku. Kua akamatakite mai aia kiaku i te kino no te irinakianga i te tangata, i te au orometua tikai, e kua akamaroiroi mai iaku kia tatau i te Pipiria e kia irinaki ua i te reira. Noatu te manako ekoko, kua rauka mai iaku tetai Koreromotu Ou e kua akamata i te tatau i te reira. Ma te marie kua taka meitaki mai iaku e kare toku au irinaki anga e manganui e rotai ana ki te au apiianga a te Pipiria.

I tetai Tapati i te 1933, iaku i to Richard kainga i Tiamani, kua akaaravei mai aia iaku ki tetai nga tokorua akaipoipo e Au Kite o Iehova. I te kiteanga mai e te tatau ra au i te Pipiria, kua oronga mai raua kiaku i tetai kopi o te puka rikiriki te ingoa The Crisis. * Kua vaitata te turuaipo i toku akamutu anga i te tatau i te reira. Kua irinaki au e kua kitea e au te tuatua mou!

Kua oronga mai te Au Kite o Iehova i Basel kiaku i nga voriumu o te Studies in the Scriptures* e pera katoa te au makatini e tetai au puka. Kua umere tikai i taku e tatau ra, kua aravei atu au i te orometua i reira e kua pati e kia kiriti mai i toku ingoa mei te puka retita a te are pure. Kua riri tikai te orometua e kua akamatakite mai kiaku e tei roto au i te kino no te ngereanga i toku akarongo. Ko te tika, kare i ngaro iaku toku akarongo. No te taime mua i toku oraanga, te rauka ra iaku i te tatanu i te akarongo mou.

Te parani ra te au taeake i Basel i tetai terepu tutuanga i tetai tua i Varani i te openga epetoma. Kua akamarama takinga meitaki mai tetai o te au taeake kiaku e kare au i patiia no te mea koi akamata ua akera au i te kapiti atu ma te putuputuanga. Kare i akaparuparuia, kua akakite atu au i toku inangaro ngaueue kore kia akamata i te tutuanga. I muri ake i te uriurianga ma tetai tangata pakari, kua oronga mai aia i tetai ngai angaanga naku i Switzerland. I tetai popongi Tapati, kua aere atu au na runga i toku patikara takatakai ki tetai vira meangiti i te pae mai ia Basel, ma te 4 puka, 28 makatini, e 20 poroutia i roto i taku kete puka. Kua aere te maata anga o te aronga vira ki te pure i toku tae anga. Noatu rai, i te tae anga ki te ora ngauru ma tai, kua pou taku kete puka.

I toku akakiteanga ki te au taeake e kua inangaro au kia papetitoia, kua tuatua pakari mai ratou kiaku e kua ui mai kiaku i te au ui anga oonu no te tuatua mou. Kua umere tikai au i to ratou tu maroiroi e te tu tiratiratu kia Iehova e tana akaaerenga. I te mea e tuatau anu, kua papetito tetai taeake iaku i roto i te pia pai i te kainga o tetai tangata pakari. Te maara ra iaku i te manako ngakau rekareka akataka koreia e te tu maroiroi maata i roto roa. Kua tupu te reira i te 1934.

Angaangaanga i te Pama Patireia

I te 1936, kua rongo atu au e kua tutaki atu te Au Kite o Iehova i tetai tuanga enua i Switzerland. Kua tata atu au i te angaanga ei tangata akono  aua. Ki toku rekareka anga, kua patiia mai au kia angaanga i te Pama Patireia i Steffisburg, vaitata e 30 kiro mita mei Bern maira. Me ka rauka kua tauturu katoa atu au i tetai ma ta ratou angaanga i runga i te pama. Kua apii mai a Betela kiaku i te puapinga o te tu taokotai anga.

Ko tetai tupu anga puapinga i toku mataiti i te Betela koia oki ko te atoro anga a te Taeake ko Rutherford i te pama i te 1936. I te kite anga aia i te maatamaata o ta matou au tomati e mei teaa te meitaki i te au mea tanutanu, kua kata mai aia e kua akakite mai i tona tu merengo ua. Mei teaa te akaperepere i taua taeake ra!

I toku angaangaanga i te pama e tere atu i te toru mataiti, kua tatauia tetai reta mei te opati maata o te Au Kite o Iehova i Marike i te tuatau kaikai i te popongi. Kua akakite taua reta i te tu rapurapu o te angaanga tutuanga e kua tuku mai i tetai pati anga ki etai te inangaro ra i te angaanga ei au painia i tetai ua atu ngai. Ma te kore e emiemi, kua oronga ua au iaku uaorai. Kua tae mai taku tukuanga angaanga ia Me 1939​—Brazil!

I taua taime, te aere ra au ki te au uipaanga i te Putuputuanga Thun, i te pae i te Pama Patireia. I te Tapati, ka aere tetai pupu ia matou ka tutu aere i te au Maunga, e rua ora te takatakai anga i te patikara mei Thun maira. Ko Margaritha Steiner tetai i roto i taua pupu. Kua tupu viviki mai tetai manako kiaku: Kare ainei e kua tono takirua a Iesu i tana au pipi? I te taiku anga au kia Margaritha e kua tukunaia au ki Brazil, kua akakite mai aia i tona inangaro i te tavini i te ngai te anoano maataia ra te tauturu. Kua akaipoipo maua ia Tiurai 31, 1939.

Tetai Tapuanga Kare i Tapapaia Ana

Kua teretere atu maua mei Le Havre, Varani, i te openga o Aukute 1939, te aere anga atu ki Santos, Brazil. Pouroa te ngai moe anga takirua kua raveia, no reira kua teretere atu maua i roto i te au pia takake. Koi aere ra, kua tae mai te nuti e kua kaitamaki atu a Peritane raua ko Varani ia Tiamani. Kua pau atu tetai pupu e 30 patete Tiamani na te imene anga i te imene enua o Tiamani. Kua akariri tikai teia i te rangatira pai e kua taui aia i te ngai aerenga e kua tutau atu ki Safi, Morocco. Ko te au patete ma te pepa teretere Tiamani kua orongaia e rima miniti kia akaruke. Kua kapiti mai teia ia maua.

Kua mouriaia maua no tetai ra i te ngai akava e oti kua tukunaia ki roto i tetai bus takere e te oriori e kua apainaia atu ki tetai are auri i Marrakech, vaitata e 140 kiro mita te mamao. Kua aru mai te au ra ngata. Kua ki roa e te poiri to matou pia. Te are meangiti no te katoatoa​—e puta i roto i te taua​—kua piritia putuputuia. Kua rauka ia matou tataki tai tetai pute repo kia moe ki runga, e i te po, kua katikati mai te au kioretoka i to matou au vaevae. Kua orongaia mai te au kai e rua taime i te ra i roto i tetai paoti tutae auri.

Kua akamarama mai tetai opita vaeau e ka tukunaia au me akatika au i te angaanga e rima mataiti i roto i te French Foreign Legion. Kua patoi au e kua tupu mai te 24 ora i roto i te ka akatakaia e ko tetai vaarua poiri. I te maata anga o teia taime, kua pure ua au.

I muri mai i te varu ra, kua akatika mai te au akaaere are auri iaku kia kite akaou ia Margaritha. Kua ikoke tikai aia, e kua aue ua kare i akamutu. Kua rave au i tei rauka iaku i te akamaroiroi iaia. Kua uiuiia maua e kua apainaia na runga i te rerue ki Casablanca, i reira kua tukunaia a Margaritha. Kua tukunaia au ki tetai puakapa are auri i Port Lyautey (teianei ko Kenitra), vaitata e 180 kiro mita te mamao. Kua tuatua atu te opita Swiss kia Margaritha kia oki ki Switzerland, inara kua patoi tiratiratu ua aia kia kore e akaruke me kare au. I nga marama e rua iaku i Port Lyautey, kua teretere mai aia i te au ra mei Casablanca i te atoro iaku e te apai mai i tetai kai naku.

Okotai mataiti i mua atu, kua tuku te Au Kite o Iehova i tetai puka te ingoa Kreuzzug gegen das Christentum (Angaanga Patoi i te Akonoanga Kerititiano) kia akakite ki te papuriki e kare o te Au Kite pirianga ma te tutara anga Nazi. Iaku i roto i te puakapa are auri, kua tata atu te opati manga o te Au Kite o Iehova i Bern ki te au mana akaaere Varani, te kapitianga i tetai kopi o te puka i te tauta anga i te akapapu e kare maua i te au Nazi. Kua rave katoa a Margaritha i tetai angaanga meitaki i te atoroanga i te au opita kavamani e te tautaanga i te akapapu kia ratou i to maua tu kino kore. Tei tupu ra, i te openga o te 1939, kua rauka ia maua te tika anga kia akaruke ia Morocco.

 I muri ua ake i te aereanga ki Brazil i kite akaou mai ei maua e te tamaki ra te au pai tomo Tiamani i te ngai matau anga no te pai i te Atlantic e e takete maata oki matou. Noatu e pai okooko, to matou pai, te Jamaique, kua tukunaia te au pupui ki mua e ki te kotoe o te pai ra. I te avatea, kua akono te rangatira pai i te aere anga ipaipa e kua pupui tamou i te au shell. I te po kua tamateia te mori kia kopae i te kitea anga mai e te au Tiamani. Mei teaa te maru anga e kua tae atu maua i te openga ra ki te uapu i Santos, Brazil, ia Peperuare 6, 1940, e maata atu i te rima marama i muri ake i te akarukeanga ia Europa!

Oki Akaou ki te Are Auri

Ko ta maua tukuanga angaanga tutuanga mua ko Montenegro, e taoni i te au-enua Brazil i te tua apatonga o Rio Grande do Sul. Kua akakiteia te au mana akaaere Ekaretia i to maua taeanga. I muri mai i to maua tutuanga e rua ua ora, kua opu te akava ia maua e kua rave i ta maua au rekoti ponikarapu e au ako anga Pipiria to runga, ta maua au puka pouroa, e pera te kete kiri kamera ta maua i oko mai mei Morocco ra. Te tiaki maira tetai orometua e tetai orometua reo Tiamani ia maua i te ngai akava anga. Kua akarongo raua koi akatangi ei tetai akava maata i tetai ako anga a te Taeake ko Rutherford i runga i ta maua ponikarapu, tana i rave katoa. Kua tuatua tika ua e te taka meitaki te Taeake ko Rutherford! I te taeanga mai ki tetai tuanga tei taiku i te Vatican, kua muramura tikai te orometua e kua aere riri atu ki vao.

I te pati anga a te epitekopo o Santa Maria, kua apai atu te akava ia maua ki Pôrto Alegre, te oire maata. Kare i roaia kua tukunaia a Margaritha e kua kimi atu i te tauturu o te opita Swiss. Kua tuatua atu te opita e kia oki aia ki Switzerland. Kua patoi akaou aia i te akaruke iaku. Kua riro tikai a Margaritha ei tokorua tiratiratu. E toru ngauru ra i muri mai kua uiuiia au e kua tukunaia. Kua tuku mai te akava i te iki anga kia maua: e akaruke i te au-enua i roto i te tai ngauru ra me kore “ka ariki i te au tupu anga.” I te taiku anga a te opati maata, kua akaruke maua ia Rio de Janeiro.

“E Tatau i Teia Kati Ine”

Noatu teia akamata anga reka kore ki te angaanga anga ki Brazil, mei teaa atura to maua rekareka anga! I te mea e, kua ora maua, kua ki akaou ta maua kete i te puka, e kua rauka ia maua te katoa anga o Rio de Janeiro i te tutu aere. Inara akapeea maua i te tutuanga ma te kite kore i te reo Portuguese? Na roto i tetai kati akakite anga. “Por favor, leia este cartão” (“E  tatau i teia kati ine”) ko te tuatua Portuguese mua ia tei apiiia e maua kia tuatua i roto i te angaanga tutuanga. Kua manuia tikai te kati! I roto i te marama okotai, kua oronga atu maua e tere atu i te 1,000 puka. Ko te manganui tei ariki i ta maua puka Pipiria kua ariki i te tuatua mou i muri mai. Ko te tika, kua akakite meitaki maata atu ta maua au puka i te ka rauka ia maua i te rave. Kua akakeu teia iaku kia kite i te puapinga no te oronga anga i ta tatou au puka ki te aronga inangaro ra.

I taua taime ra ko Rio de Janeiro te oire maata o Brazil, e kua ariki meitakiia ta maua akakite anga i roto i te au are kavamani. Kua rauka iaku te akameitakianga no te akakite uaorai ki tetai minita i te pae moni e te minita o te vaeau. I teia nga atianga, kua kite atu au i te akapapu anga taka meitaki i te angaanga anga te vaerua o Iehova.

Koi tutu aere ra i te ngai maata o Rio, kua tomo atu au ki roto i te Palace of Justice. Kua kite atu au iaku uaorai i roto i tetai pia koropiniia e te au tangata kakau kerekere, i rotopu i tei akaraanga e e ravenga tanumanga. Kua aravei atu au i te tangata maata e kua oronga atu kiaia i te kati akakite kiaia. Kare i te tanumanga. Ko te tika kua tamanata atu au i tetai akavaanga, e te tuatua ra au ki te tiati. I te kata anga mai, kua akairo atu i nga tangata tiaki kia kore e manata. Kua ariki ua aia i te kopi puka Children * e kua oronga mai i te moni tauturu. I te aere anga ki vao, kua tou atu tetai o te tiaki ki te akakite anga kitea uaia i runga i te ngutupa: Proibida a entrada de pessoas estranhas (Kare e Akatikaia te Au Tangata Ke).

Ko tetai ngai puapinga tikai ko te uapu. I tetai atianga, kua aravei atu au i tetai mataro tei ariki i te au puka i mua ake ka oki akaou ei ki te moana. I muri mai, kua aravei atu maua iaia i te akaputuputuanga. Kua ariki tona ngutuare katoa i te tuatua mou, e te tere meitaki ra aia uaorai ki mua. Kua akamataora tikai te reira ia maua.

Inara, kare i aere meitaki ana te au mea. Kua pou to maua pepa akatika anga e ono marama e kua aro atu maua i te manakonako anga e kia akaateaia. I muri mai i te tataanga ki te opati maata no runga i to maua turanga, kua rauka mai tetai reta aroa ua mei te Taeake ko Rutherford, te akamaroiroi anga ia maua kia aruaru e kua taiku mai akapeea maua me akono atu. To maua inangaro kia noo ki Brazil, e ma te tauturu a tetai roia, kua rauka ia maua i te openga ra tetai pepa akatika anga no te noo tamou i te 1945.

Tetai Tukuanga Angaanga Roa

Inara, i mua atu i te reira, kua anauia ta maua tamaiti ko Jonathan i te 1941, ko Ruth i te 1943, e Esther i te 1945. Kia akono i tei anoanoia e to maua pamiri e tupu ra, kua angaanga ua au. Kua rave ua atu a Margaritha i te angaanga tutuanga tamou e tae ua atu i te anau mai anga te toru o ta maua tamariki.

Mei te akamataanga, kua angaanga kapipiti matou ei pamiri i roto i te angaanga tutuanga i te au ngai maata o te oire, te au ngai rerue, i runga i te mataara, e i te au tapere pitiniti. I te po Maanakai, kua oronga kapipiti atu matou i Te Punanga Tiaki e te Awake!, e au atianga mataora tikai teia.

I te kainga, kua rave te au tamariki tataki tai i te angaanga i te au ra. Na Jonathan e tama ana i te umu e te ngai tunu kai. Kua tama te nga tamaine i te pia akaanu, kua purumu i te aua, e  kua tama i to matou tamaka. Kua tauturu teia ia ratou kia apii i te akapapa e kia akono i te manako rave ua. I teia tuatau, e aronga angaanga pakari ta maua tamariki tei akono meitaki i to ratou au kainga e te au apinga, tei akamataora ia maua ko Margaritha.

Kua tapapa katoa maua i te au tamariki kia akono meitaki i te au uipaanga. I mua ake ka akamata ei te porokaramu, kua inu ratou i tetai karati vai e kua aere atu ki te are meangiti. I te tuatau o te uipaanga, kua noo a Jonathan i toku kaui, a Ruth i toku katau, aru mai ko Margaritha, e Esther i tona katau. Kua tauturu teia ia ratou kia akamanako meitaki e kia akono i te kai pae vaerua mei te mataiti ou anga.

Kua akameitaki mai a Iehova i ta maua tauta anga. Te tavini tiratiratu ua atu nei ta maua tamariki pouroa ia Iehova e te rave rekareka ra i te angaanga tutuanga. Te tavini nei a Jonathan ei tangata pakari i te Putuputuanga Novo Méier, i Rio de Janeiro.

I te 1970, kua akaipoipo pouroa ta maua tamariki e kua akaruke i te kainga, no reira kua iki atu maua ko Margaritha i te neke e te tavini i te ngai anoano maataia te tauturu. Kua tapu mua maua ki Poços de Caldas, i Minas Gerais State, i taua taime te vaira te pupu meangiti e 19 papuritia Patireia. Kua taitaia tikai au i te kite anga i to ratou ngai uipaanga​—tetai pia i raro ake kare e au maramarama e te umuumuia ra te ripea anga. I taua taime ra, kua akamata matou i te kimi i tetai Are Uipaanga Patireia tau meitaki e kua kitea atu tetai are manea i tetai ngai meitaki ra. Mei teaa atura te tuke anga o te reira! E a e te apa mataiti i muri mai, kua maata mai te numero o te papuritia ki te 155. I te 1989 kua neke atu maua ki Araruama, i Rio de Janeiro, i reira kua angaanga maua e iva mataiti. I taua taime ra kua kite atu maua i te akanooanga o nga putuputuanga ou e rua.

Tutakiia no te Akonoanga i ta Maua Tukuanga Angaanga

I te 1998, no to maua au manamanata i te pae kopapa e te inangaro ra kia vaitata ki ta maua tamariki kua taki atu ia maua kia neke ki São Gonçalo, Rio de Janeiro. Te angaanga nei rai au i reira ei tangata pakari i te putuputuanga. Te rave ra maua i tei meitaki ia maua i te kapiti putuputu anga ki roto i te angaanga tutuanga. Te rekareka ra a Margaritha i te akakite aere ki te au tangata i te are toa maata i te pae mai, e kua akapae ke te putuputuanga ma te takinga meitaki i tetai ngai angaanga na maua i te pae i to maua kainga, i te akariro anga e kia ngoie no maua i te tutu aere i te ka akatikaia e to maua tu oraanga.

Kua riro ana maua ko Margaritha ei nga tavini akatapuia no Iehova e maata atu i te 60 mataiti i teianei. Kua kite uaorai maua “e kare oki te au mea mana, kare oki te au mea e vai nei, kare oki te au mea e ka tupu a muri atu, Kare oki te teitei, kare oki te akaaka, e kare katoa te au mea i angaia nei, e tika kia akataka ke ia tatou i te aroa o te Atua i roto i to tatou Atu ia Iesu Mesia ra.” (Roma 8:38, 39) Mei teaa atura te rekareka i te kite anga i te akaputuputuanga o te “mamoe ke atu,” tei rauka te manakonakoanga meitaki no te ora mutu kore i runga i tetai enua apa kore, tei koropiniia e te au mea manea tei angaia e te Atua! (Ioane 10:16) I te tae anga maua i te 1940, e tai ua putuputuanga i Rio de Janeiro, ma te 28 papuritia. I teia tuatau te vaira etai 250 putuputuanga e e tere atu i te 20,000 papuritia Patireia.

Kua vai ana te au atianga ka rauka ua ia maua i te oki atu ki to maua pamiri i Europa. Inara ko ta maua tukuanga angaanga no ko mai ia Iehova tei konei i Brazil. Mei teaa atura to maua rekareka anga e kua vai ua maua ki te reira!

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 21]

I te Pama Patireia, Steffisburg, Switzerland, i te 1930 (ko au to te tua kaui roa)

[Tutu i te kapi 23]

I mua ua ake i to maua akaipoipo anga, 1939

[Tutu i te kapi 23]

Casablanca i te 1940

[Tutu i te kapi 23]

Tutuanga ei pamiri

[Tutu i te kapi 24]

Rave putuputu anga i te angaanga orometua i teianei