Te Au Kerititiano Mua e te Ture a Mose

“I riro ei oki te ture ra ei arataki ia tatou ki te Mesia.”​—GALATIA 3:24.

1, 2. Eaa etai au akameitaki anga tei aere mai ki to Iseraela tei akono meitaki ra i te Ture a Mose?

I TE 1513 M.T.N., kua oronga a Iehova ki to Iseraela i tetai papaanga no te au ture. Kua akakite aia ki te au tangata e me akarongo ratou ki tona reo, ka akameitaki aia ia ratou e ka rekareka ratou i te au oraanga mataora e te merengo anga.​—Exodo 19:5, 6.

² Kua tapaia taua papaanga Ture ra, te Ture a Mose, me kare ko “te ture” ua, e e ‘mea tapu oki, e te apa kore, e te meitaki.’ (Roma 7:12) Kua akamaata te reira i te au tu meitaki mei te takinga meitaki, te tu tika, te tu akono tau, e te oaoa ki te tangata tupu. (Exodo 23:4, 5; Levitiku 19:14; Deuteronomi 15:13-15; 22:10, 22) Kua akakeu katoa te Ture i te ngati Iuda kia aroa i tetai e tetai. (Levitiku 19:18) Pera katoa, kare ratou e kairo atu me kare e rave mai i te au vaine no roto i te au Kenitara kare e kauraro ana ki te Ture. (Dueteronomi 7:3, 4) Mei tetai “patu” e akatakake ra i te ngati Iuda e te au Kenitara, kua akono ra te Ture a Mose i to te Atua ra au tangata kia kore e akaviiviia e te au manako e te ravenga peikani.​—Ephesia 2:14, 15; Ioane 18:28.

3. I te mea e kare e rauka i tetai i te akono apa kore i te Ture ra, eaa te tupu anga no te reira?

³ Inara, noatu te maata anga o te ngati Iuda akava ngakau tae ra kare i rauka ana i te akono apa kore i ta te Atua Ture. E maata tikai ainei ta Iehova e inangaro ra mei ia ratou? Kare. Ko tetai tumu i orongaiai te Ture ki to Iseraela ra no te “ara i paʼuia mai ei.” (Galatia 3:19) Kua akariro ra te Ture i te ngati Iuda ngakau tae kia manako i to ratou anoano maata no tetai Oko. Me tae mai te Reira, kua rekareka te ngati Iuda. Te vaitata maira to ratou akaora mei te taumaa anga o te ara e te mate!​—Ioane 1:29.

4. I roto i teea tu i riro ei te Ture ei ‘arataki ki te Mesia’ ra?

 ⁴ E akapapaanga poto ua te Ture a Mose. I te tata anga ki te au taeake Kerititiano, kua akataka te apotetoro ko Paulo i te reira ei ‘arataki ki te Mesia.’ (Galatia 3:24) I te tuatau taito ka aru tetai arataki i te tamariki ki te apii. Kare koia te puapii; ka taki ua aia i te tamariki ki te puapii. Mei te reira katoa, kua akanooia te Ture a Mose kia taki i te ngati Iuda mataku i te Atua ra kia Karaiti. Kua taputou mai a Iesu e ka vai rai aia ma tana au pipi “e tae ua atu ki te openga o teianei ao.” (Mataio 28:20) No reira, te oti anga te putuputuanga Kerititiano i te akanooia, te “arataki”​—ko te Ture ra​—kare e anoano akaouia. (Roma 10:4; Galatia 3:25) Inara kua marie etai au Kerititiano ngati Iuda i te marama i te puapinga maata o teia tuatua mou. Tei tupu, kua rave ua atu ratou i te akono i te au umuumuanga o te Ture e tae ua atu i muri ake i to Iesu tuakaouanga. Kareka ra, ko tetai kua akatikatika i to ratou manako. I te rave anga i te reira, kua akanoo ratou i tetai akaraanga meitaki no tatou i teia tuatau. Ka akara tatou e i akapeea ra.

Au Tupuanga Rekareka i Roto i te Apiianga Kerititiano

5. Eaa te au ikuikuanga tei rauka kia Petero i roto i tetai orama, e eaa ra aia i poitirere ei?

⁵ I te 36 T.N., kua kite te apotetoro Kerititiano ko Petero i tetai orama umere. I taua taime kua akaue tetai reo mei te rangi maira iaia kia ta e kia kai i te au manu e te au animara e manakoia ra ei mea viivii i raro ake i te Ture. Kua poitirere oki a Petero! Kare rava aia e “kai ana i te kai noa, e te mea viivii.” Inara kua akakite atura te reo kiaia e: “Ko ta te Atua i tamā ra, auraka koe e tuatua e, e mea noa ïa.” (Angaanga 10:9-15) Kare ra i mou tamou atu ki te Ture, kua akatikatika a Petero i tona manako. Kua taki atu teia iaia kia kite i tetai mea umere no runga i te au akakoroanga a te Atua.

6, 7. Eaa tei tauturu ia Petero kia akamanako e ka rauka iaia i teianei i te tutu aere ki te au Kenitara, e eaa tetai atu au manako anga tei rauka kiaia ra?

⁶ Teia tei tupu. E toru tangata tei aere atu ki te are te noo ra a Petero, i te pati atu iaia kia aru ia ratou ki te kainga o tetai tangata akono peritome kore Kenitara ra ko Korenelio te ingoa. Kua pati atura a Petero i teia au tangata ki roto i te are e kua akamanuiri atura ia ratou i reira. Te marama anga i te aite anga no teia orama, kua aru a Petero ia ratou i tera mai ra ki te kainga o Korenelio. I reira kua akakitekite tikai a Petero no runga ia Iesu Karaiti. I taua taime ra, kua tuatua atura a Petero e: “Kua kite mou atura au e, kare te Atua e akono i te tu o te tangata: Ko te mataku ra iaia, e ko te rave i te tuatua-tika, i te pa enua ravarai, ko tei kiteia mai ïa e ia.” Kare ko Korenelio ua mari katoa ra e tona kopu tangata e te au oa piri vaitata kua akono i te akarongo ia Iesu, e ‘kua topa maira te vaerua tapu ki rungao i taua aronga katoa i akarongo mai i taua tuatua ra.’ I te kite anga i te rima o Iehova i roto i taua au mea ra, “kua akakue atura [a Petero] ia ratou, e bapetizo ma te ingoa o te Atu ra.”​—Angaanga 10:17-48.

⁷ Eaa ra tei tauturu ia Petero i te manako taopenga anga e ko te au Kenitara kare i kauraro ana ki te Ture a Mose ra ka riro mai i teianei ei au pipi na Iesu Karaiti? Ko te kite karape i te pae vaerua. I te mea e kua akaari mai te Atua i tona ariki anga i te au Kenitara peritome kore ra, i te riringi mai anga i te vaerua tapu ki rungao ia ratou, kua kite a Petero e ka arikiia ratou no te papetitoanga. I taua taime rai, i te akaraanga kua kite a Petero e kare te Atua i tapapa ana i te au Kerititiano Kenitara kia akono i te Ture a Mose ei umuumuanga no te papetitoanga. Me i ora ana koe i taua tuatau, ka inangaro ainei koe i te akatika i toou manako mei ia Petero rai?

Kua Aru Ua Atu Etai i te “Arataki”

8. Eaa te manako no te peritome te tuke ra mei to Petero ra tei akamaataia e etai au Kerititiano te noo ra i Ierusalema, e no teaa ra?

⁸ I muri ake i te akaruke anga i te kainga o Korenelio, kua aere atura a Petero ki Ierusalema. Kua tae mai te au nuti ki te putuputuanga o te reira ngai e ko te au Kenitara peritome koreia ra ‘kua mou i te tuatua a te Atua,’ e e manganui te au pipi ngati Iuda kua manamanata no runga i teia tumu nei. (Angaanga  11:1-3) Te akatika anga e ka riro te au Kenitara ei au pipi na Iesu, kua taumaro “to te peritome” ra e te umuumuia ra teia au tangata no te au pa enua kare i te ngati Iuda ra kia akono i te Ture kia akaoraia. I tetai tua, i te au ngai e maata te Kenitara, e tokoiti ua te au Kerititiano ngati Iuda i reira, kare e anoano ana i te peritome ei maro anga. Kua vai ua atu te nga manako e rua ra e vaitata e 13 mataiti. (1 Korinetia 1:10) Mei teaa te timata anga no taua au Kerititiano o mua ana​—no te au Kenitara tikai te noo ra i te au ngai o te ngati Iuda!

9. Eaa ra i puapinga maatai kia akanooia te maro anga no te peritome ra?

⁹ Kua tupu maata mai te maro anga i te 49 T.N. te aere mai anga te au Kerititiano no Ierusalema ki Anetioka i Suria, te ngai te tutu aere ra a Paulo. Kua akamata ratou i te apii e kia peritomeia te aronga Kenitara tei taui ra kia tau ki te Ture. E kare e iti mai ana te maro anga e te tauetono anga i rotopu ia ratou e ia Paulo raua ko Banaba! Me kare e akatikatikaia te maro anga, ko etai au Kerititiano, me no te ngati Iuda mai me kore e Kenitara ra, e mea papu e ka akaturoriia. No reira, kua raveia te au akanoonooanga no Paulo e tetai puke tangata ra kia aere ki Ierusalema i te pati ki te pupu akaaere Kerititiano ra kia akatikatika i te maro anga e tuatau ua atu.​—Angaanga 15:1, 2, 24.

Tuke Tikai Tetai Manako​—E Oti, te Taokotai Anga!

10. Eaa ra etai au tumu ta te pupu akaaere i akamanako ana na mua ake ka rave ei i te ikianga no runga i te tu o te au Kenitara ra?

¹⁰ I tetai uipaanga tei akaputuia mai, i te akaraanga kua taumaro etai no te tua o te peritome, ko tetai papaki te tua no te manako patoi anga. Inara kare te manako ngakau i autu ana. I muri ake i te taumaro anga maata, kua akataka te apotetoro ko Petero raua ko Paulo i te au akairo ta Iehova i rave i rotopu i te aronga peritome koreia. Kua akamarama atura raua e kua riringi mai te Atua i te vaerua tapu ki rungao i te au Kenitara peritome koreia. Mei tera te tu, kua ui raua e, ‘Ka rauka ainei i te putuputuanga Kerititiano i te kopae tikai i te aronga ta te Atua i ariki ana?’ Oti akera kua tatau te pipi ko Iakobo ra i te irava a te Tuatua Tapu kia tauturu i te aronga katoatoa tei tae mai kia kite i to Iehova anoano no taua tumu ra.​—Angaanga 15:4-17.

11. Eaa te tumu kare i akapiriia mai i te rave angaia i te ikianga no runga i te peritome, e eaa te akaari maira e tei rungao te akameitaki anga a Iehova i te ikianga?

¹¹ Kua akara tamou atura te katoatoa i teianei ki te pupu akaaere. Ka akatupu ainei to ratou akatuanga ngati Iuda kia rave i te ikianga papakitai kia ariki i te peritome ra? Kare. Kua manako pakari teia au tangata tiratiratu i te aru i te au Tuatua Tapu e te au arataki anga a te vaerua tapu o te Atua. I muri ake i te akarongo anga ki te patianga tau katoatoa ra, kua ariki rotai te pupu akaaere e kare e inangaroia te au Kerititiano Kenitara kia peritomeia e kia aere mai ki raro ake i te Ture a Mose. Te tae anga te tuatua ki te au taeake, kua rekareka ratou, e kua akamata  te putuputuanga i te “tupu atura i te maata anga, kare e rā i tivata.” Ko taua au Kerititiano tei kauraro ki te arataki anga taka meitaki no te teokaratiki kua akameitakiia ma tetai pau anga tei akatumuia ki runga i te au Tuatua Tapu. (Angaanga 15:19-23, 28, 29; 16:1-5) Inara, te vaira tetai uianga puapinga maata kia pauia mai.

Akapeea ra te Au Kerititiano Ngati Iuda?

12. Eaa te uianga te vai akapapu koreia ra rai?

¹² Kua akakite taka meitaki mai te pupu akaaere e ko te au Kerititiano Kenitara ra kare e anoanoia kia peritomeia. Inara akapeea ra te au Kerititiano ngati Iuda? Kare te ikianga a te pupu akaaere i akapapu tikai mai ana i taua tuanga no te uianga.

13. Eaa ra i manako tarevake ei te reira e ka tau kia akonoia te Ture a Mose no te akaoraanga?

¹³ Kua rave ua atu etai au Kerititiano ngati Iuda te ‘maro nei i te ture’ i te peritome i ta ratou tamariki e te akono anga i tetai au turanga o te Ture. (Angaanga 21:20) Kua aere mamao atu tetai, e tae ua atu i te maro anga e e mea tau kia akono te au Kerititiano Iuda ra i te Ture e akaoraiai. I roto i teia, kua tarevake tikai ratou. Ei akaraanga, akapeea e raukai i tetai ua atu Kerititiano i te oronga i tetai manu atinga no te akakoreanga i te au ara ra? Kua akakoreia e te atinga o Karaiti taua au atinga ra. Akapeea ra te umuumuanga a te Ture e kia kopae te ngati Iuda i te pirianga taokotai ma te au  Kenitara ra? E ngata tikai te reira no te aronga tutu evangeria Kerititiano maroiroi kia akono i taua au ture ra e kia akatupu ua atu rai i te akauenga kia apii i te au Kenitara i te au mea pouroa ta Iesu i apii ana. (Mataio 28:19, 20; Angaanga 1:8; 10:28) * Kare e akapapu anga tikai me kua akamaramaia teia manako i tetai uipaanga a te pupu akaaere. Noatu rai, kare te putuputuanga i akarukeia ma te kore e tauturu.

14. Eaa te aratakianga no runga i te Ture ta te au reta akauruia a Paulo e orongo maira?

¹⁴ Kua tae mai te aratakianga, kare na roto i tetai reta mei te pupu akaaere ra, mari ra na roto i tetai atu au reta akauruia tei tataia e te au apotetoro. Ei akatauanga, kua tono atura te apotetoro ko Paulo i tetai tuatua mana ririnui ki te ngati Iuda e te aronga Kenitara te noo ra i Roma. I roto i tana reta kia ratou, kua akataka atura aia e ko te ngati Iuda tikai ‘ko to roto ra, e te peritome ngakau ra, ko to te vaerua ra.’ (Roma 2:28, 29) I roto rai i taua reta ra, kua taiku a Paulo i tetai akatutuanga kia akapapu atu e kare te au Kerititiano i raro akaou i te Ture. Kua maro aia e kare e rauka i tetai vaine i te akaipoipo e rua tane e tai taime. Inara me mate ra tana tane, kua matara mai aia i te akaipoipo akaou. Kua akanoo i reira a Paulo i te akatutuanga, i te akaari anga e kare e rauka i te au Kerititiano akatainuia ra i te kauraro atu ki te Ture a Mose e i taua taime rai kia Karaiti. Kia ‘mate katoa ratou i te akonoanga i te ture’ e reira oki e raukai ia ratou i te taokotai atu ma Karaiti ra.​—Roma 7:1-5.

 Marie i te Opu Anga i te Tumu Manako

15, 16. Eaa ra i kore ei etai au Kerititiano ngati Iuda i marama ei no runga i te Ture, e eaa ta teia e akaari maira no runga i te anoano kia vai matakite i te pae vaerua?

¹⁵ Kare e rauka i te taumaroia ta Paulo uriuri anga no runga i te Ture. Eaa i reira, tetai au Kerititiano ngati Iuda i kore ei i marama i te tumu manako ra? Ko tetai tumu oki, kua ngere ia ratou te kite karape i te pae vaerua. Ei akaraanga, kua akangaropoina ratou i te rave i te kai pakari i te pae vaerua. (Ebera 5:11-14) Kare katoa ratou i aere putuputu ana ki te au uipaanga Kerititiano. (Ebera 10:23-25) Ko tetai atu tumu i kore ei ratou e marama i te tumu manako ra penei e no runga i te turanga o te Ture uaorai ra. Kua akanooia te reira ki runga i te au mea te ka rauka i te akara mataia e te aa e te amiri, mei te iero e te kau taunga. E mea mama ua te reira no tetai te ngere ra i te pae vaerua kia ariki i te Ture i te takave atu i te au kaveinga oonu o te tu Kerititiano, tei akanooia ki runga i te au mea kitea koreia.​—2 Korinetia 4:18.

¹⁶ Ko tetai atu rai tumu e eaa tetai au Kerititiano akatutu ra i inangaro ei i te akono i te Ture ra kua akatakaia mai e Paulo i roto i tana reta ki to Galatia. Kua akamarama maira aia e te inangaro ra teia au tangata kia akara tauia, ei au mema no tetai akonoanga te ariki maataia ra e te au tangata. Kare i ariki ana kia kiteaia mai ei Kerititiano i roto i te tapere tangata ra, te inangaro ra ratou i te rave ua atu i tetai tuku au kia rauka i te kairo atu. Ko te akaperepere anga a te tangata ra ta ratou e inangaro maata ra i ta te Atua akaperepere anga.​—Galatia 6:12.

17. I naea i akamarama meitakiiai te manako anga tau no runga i te akonoanga i te Ture ra?

¹⁷ Te au Kerititiano karape tei apii meitaki ana i te au tataanga akauru tu-Atua a Paulo e ta tetai atura kua rave mai i te au manako taopenga tika ra no runga i te Ture. Inara, kia tae roa ki te mataiti 70 T.N. i marama meitakiiai te manako tau no te Ture a Mose ki te au Kerititiano ngati Iuda katoatoa ra. Kua tupu te reira i te akatika anga te Atua ia Ierusalema, tona au iero, e te au rekoti no runga i tona au kau taunga kia takoreia. Kua raveia te reira kia kore e rauka i tetai ua atu i te akono pouroa i te au turanga o te Ture.

Rave Anga i te Apiianga i Teia Tuatau

18, 19. (a) Eaa te au tu ka tau kia ariki tatou e eaa te au tu ka tau kia kopae tatou e raukai i te vai oraora i te pae vaerua? (e) Eaa ta te akaraanga o Paulo ra e apii maira ia tatou no te aru anga i te aratakianga tei rauka mai ia tatou mei ko mai i te au taeake tau ra? (Akara i te pia i te kapi 24.)

¹⁸ I muri ake i te akamanako anga i teia au tupu anga i te tuatau taito, peneiake te manakonako ra koe e: ‘Me i ora ana au i taua tuatau ra, akapeea au i te ariu atu anga me akakite marie ia mai to te Atua ra anoano? Ka mou tamou ainei au ki te au manako taito? Me kare ka akakoromaki ainei au kia rauka mai te akamarama anga meitaki ra? E me rauka te reira, ka turu ngakau tae ainei au i te reira?’

¹⁹ E tikai, kare i papu ia tatou e akapeea tatou i te ariu atu anga e me i ora ana tatou i te reira tuatau. Inara ka rauka ia tatou i te ui kia tatou uaorai e: ‘Akapeea au i te ariu atu anga ki te au akatakaanga i te marama anga i te Pipiria me orongaia mai ratou i teia tuatau nei? (Mataio 24:45) Me orongaia mai te arataki anga Tuatua Tapu, te tauta ra ainei au i te rave i te reira, i te akono anga kare anake ua te reta o te ture mari ra te vaerua o te reira? (1 Korinetia 14:20) Te tapapa marie ra ainei au ia Iehova me aere marie mai te au pau anga ki te au uianga tavarevare ra?’ E mea puapinga te reira kia taangaanga meitaki tatou i te kai vaerua te vai nei i teia tuatau, e “ko te topa ua aea ia tatou a muri ake.” (Ebera 2:1) Me oronga mai a Iehova i te aratakianga na roto i tana Tuatua, tona vaerua, e tana akaaerenga i te enua nei, kia akarongo meitaki tatou. Me rave tatou i te reira, ka akameitaki mai a Iehova ia tatou ma te oraanga ope kore no te mataora e te merengo anga.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

Akapeea Koe me Pau?

• I roto i teea tu i riro ei te Ture a Mose ra ei ‘arataki ki te Mesia’?

• Akapeea koe i te akataka anga i te au tukeanga i to Petero e “to te peritome” ra au tu i te ariu atu anga ki te au akatikatika anga kia marama i te tuatua mou ra?

• Eaa taau i kite no runga i te tu ta Iehova e akaari maira i te tuatua mou i teia tuatau?

[Au Uianga Apii]

[Pia/Tutu i te kapi 24]

Kua Ariu Akaaka a Paulo i Tetai Timata Anga

I muri ake i tetai tere angaanga mitinari autu ra, kua tae atu a Paulo ki Ierusalema i te 56 T.N. Te tapapa ra tetai timata anga iaia. Kua tae mai te au nuti ki te putuputuanga e kua apii ana aia e kua akanooia ki te pae te Ture. Kua mataku te aronga pakari e ka akaturoriia te au Kerititiano ngati Iuda taui ou ra no te tuatua tika a Paulo no runga i te tumu tuatua o te Ture e penei ka manako taopenga ratou e te ngere ra i te au Kerititiano i te akangateitei i ta Iehova au akapapaanga. I roto i te putuputuanga, te vaira e a au Kerititiano ngati Iuda kua rave takere i te tia, peneiake e tia Nazira. Ka aere atu ratou ki te iero e raukai i te akaoti i te au umuumuanga no te tia.

Kua pati atura te aronga pakari ia Paulo kia aru i teia aronga toko a ki te iero e kia akono i ta ratou au moni. Kua tata takere ana a Paulo e rua nga reta akauruia e i roto i te reira kua taumaro aia e ko te akonoanga i te Ture kare e anoanoia no te ora. Inara, te manako ra aia i te au akava ngakau o tetai. Kua tata aia i mua atu ana e: “Te aronga i raro ake i te ture ra, mei te mea e tei raro katoa ake au i te ture, kia rauka iaku taua aronga i raro ake i te ture ra.” (1 Korinetia 9:20-23) Kare rava i tuku ana me piri mai te au kaveinga Tuatua Tapu puapinga maata ra, kua manako a Paulo e ka ariki aia i te manako o te aronga pakari. (Angaanga 21:15-26) Kare i te mea tarevake kia rave aia i te reira. Kare e apinga tau kore i te tuatua tapu ra no runga i te akapapaanga no te au tia, e kua taangaangaia te iero no te akamori anga ma, kare no te akamori anga itoro. No te akakoroanga kia kore e oronga i te manako turori ra, kua rave a Paulo i tei patiia mai. (1 Korinetia 8:13) Kare e ekoko anga e te umuumuia ra teia kia akaari a Paulo i te tu akaaka, e tika anga te akaoonu ra i to tatou ariki anga iaia.

[Tutu i te kapi 22, 23]

No etai au mataiti, kua tupu ua atu te au manako tuke no te Ture a Mose i rotopu i te au Kerititiano