Ta Noa Papaanga​—E Aiteanga Ainei Tona no Tatou?

KOI oronga ei i te totou no runga i te akairo o tona parutia e te openga o te akatereanga o te au mea, kua tuatua a Iesu: “E mei te tuatau ia Noa ra, koia katoa te [“parutia,” NW] o te Tamaiti a te tangata nei.” (Mataio 24:3, 37) Te taka meitaki ra, kua totou mai a Iesu e ko te tupu nei i to tatou tuatau te aiteite ra ki to Noa tuatau. Ka riro te tataanga tika e te tau no runga i te au tupuanga o to Noa tuatau ei poe puapinga roa.

E poe puapinga ainei ta Noa papaanga? Kua rauka ainei i te reira te au tikaanga o tetai tataanga tuatua enua tikai? Ka rauka ainei ia tatou i te akataka tikai e i naea te Vaipuke i tupu ei?

I Naea te Vaipuke i Tupu Ei?

Te oronga maira te Pipiria i te au tuatua akapapaia kia rauka i te akara meitakiia i te tuatau i akamata mai ei te tuatua enua o te tangata. Ia Genese 5:1-29, ka kite tatou i te papaanga mei te anga mai anga o te tangata mua, ko Adamu, ki te anauanga o Noa. Kua akamata te Tiruvi “i te ono o te anere anga o to Noa mataiti i te ora anga.”​—Genese 7:11.

Kia akataka tikai i te tuatau o te Vaipuke, ka anoanoia tatou kia akamata mei tetai ra puapinga. Koia oki, ka tau tatou kia akamata mei tetai ra tei arikiia i roto i te tuatua enua e te aite atura ki tetai tupuanga tei rekotiia ki roto i te Pipiria. Mei te reira tuatau puapinga, ka rauka ia tatou i te tare mai e te akataka i tetai ra tikai ki te Vaipuke tei akatumuia ki runga i te karena Gregorian te matauia nei i te taangaangaia.

Ko tetai ra puapinga koia oki ko te 539 M.T.N., te mataiti i autu ei te Ariki ko Kuro o Peresia ia Babulonia. Te au puka e vaira i taua tuatau i tutara ei aia kua kapiti mai i te au papa toka Babulonia e te au pepa tata a Diodorus, Africanus, Eusebius, e Ptolemy. No tetai ota tei akaueia e Kuro, kua akaruke tetai toenga ngati Iuda ia Babulonia e kua tae atu ki to ratou enua kainga i te 537 M.T.N. Kua akairo te reira i te openga o te 70 mataiti akataneaanga o Iuda, tei tau ki te rekoti a te Pipiria kua akamata ia i te 607 M.T.N. Na te akamanako katoa anga i te au tuatau o te au akava e te tutaraanga o te au ariki o Iseraela, ka rauka ia tatou i te akataka mai e ko te Exodo anga o Iseraela mei Aiphiti mai kua tupu te reira i te 1513 M.T.N. Ka rauka katoa i te papaanga tei akatumuia ki runga i te Pipiria i te akaoki mamao atu ia tatou ki te 430 mataiti ki te tuatau i papauia ei te koreromotu kia Aberahama i te 1943 M.T.N. Aru mai ka tau tatou kia akamanako i te anauanga e te oraanga roa o Tera, Nahora, Seruga, Reu, Pelega, Ebera, e Sala, e pera katoa a Arepakada, tei anauia mai “i muri ake i te diluvi ka rua akera mataiti.” (Genese 11:10-32) No reira ka rauka ia tatou i te akataka tikai i te akamataanga o te Vaipuke i te mataiti 2370 M.T.N. *

Akamata te Ua Vaipuke i te Topa

I mua ake ka akara akaou ei tatou i te au tupuanga o to Noa tuatau, penei e tatau koe ia Genese pene 7 irava 11 ki te pene 8 irava 4. No runga i te ua maata, kua akakiteia mai kia tatou: “I te ono o te anere anga o to Noa mataiti i te ora anga [2370 M.T.N.], i te rua o te marama, e te ngauru ma itu o te po i taua marama ra, tei taua po tikai ra, ko te ngaangaa anga ïa o te au tumu katoa o te moana maata ra, e kiritiia akera te au ngutupa o te rangi ra.”​—Genese 7:11.

Kua akatakake a Noa i te mataiti ki roto i te 12 marama ma te 30 ra tataki tai. I te au tuatau taito, kua akamata te marama mua vaitata i  rotopu i ta tatou marama karena o Tepetema. Kua akamata te ua vaipuke i te topa i “te rua o te marama, e te ngauru ma itu o te po i taua marama ra,” e kua topa ua atu no etai 40 ra e 40 po i nga marama o Noema e Titema 2370 M.T.N.

No runga i te Tiruvi, kua akakite katoaia mai kia tatou: “E maata rava atura te vai ki runga i te enua nei, e okotai akera anere e rima ngauru anga o te po. . . . E roroma marie atura taua vai ra i runga i te enua, kare i tivata: e ope akera taua au rā okotai anere, e rima ngauru ra, kua iti iora taua vai ra. E tae atura ki te itu o te marama, e te po okotai ngauru ma itu i taua marama ra, kua iri iora taua araka ra ki runga i te au maunga ra i Ararata.” (Genese 7:24–​8:4) No reira ko te tuatau i tapoki ei te au vai i te enua ki te tuatau i roroma ei te vai e 150 ra, me kore e rima marama. Kua iri atura te araka ki runga i te au maunga o Ararata ia Aperira 2369 M.T.N.

Teianei penei ka tau koe i te tatau ia Genese 8:5-17. Kua kiteaia mai te au take o te au maunga vaitata i te rua e te apa marama e (73 ra) i muri mai, “i te rā mua i taua marama okotai ngauru [o Tiunu] ra.” (Genese 8:5) * E toru marama (e 90 ra) i muri mai​—i to Noa ‘tae akera ki te ono o te anere okotai ara mataiti, i te po tai o te marama mua ra,’ me kore i rotopu ia Tepetema, e 2369 M.T.N.—​kua uuti a Noa i te tapoki o te araka. Kua kite atura aia i te “marō i rungao i te enua.” (Genese 8:13) E tai marama e 27 ra (57 ra) i muri mai, “e tae akera ki te rua o te marama, e te rua ngauru ma itu o te po i taua marama [i rotopu ia Noema, 2369 M.T.N.] ra, kua marō te enua.” I reira kua aere mai a Noa e tona ngutuare ki vao i te araka ki runga i te one maro. No reira, kua pou ia Noa e tetai atu te mataiti okotai e tai ngauru ra (370 ra) ki roto i te araka.​—Genese 8:14.

Eaa ta teia au rekoti tano tikai o te au tupuanga, te tuatua akataka, e te taime e akapapu maira? Ko teia: Ko te peroveta Epera ko Mose, i te akaraanga kua akanoo ia Genese ki runga i te au rekoti tei rauka mai iaia, te oronga maira i te au tuatua tika, kare i te au tua manako uaia. No  reira e tumu puapinga to te Tiruvi no tatou i teia tuatau.

I Akapeea Tetai Aronga Tata Pipiria i te Manakoanga i te Vaipuke?

I te pae mai i te tataanga o Genese, te vaira te au tataanga e manganui no runga ia Noa me kore te Tiruvi i roto i te Pipiria. Ei akaraanga:

(1) Kua kapiti atu te tangata kimikimi ko Ezera ia Noa e tana tamariki tamaroa ko (Sema, Hama, e Iapheta) ki roto i te papaanga uanga o te iti tangata o Iseraela.​—1 Paraleipomeno 1:4-17.

(2) Kua kapiti atu te taote e te tata Evangeria ko Luka ia Noa ki te akapapaanga tupuna o Iesu Karaiti.​—Luka 3:36.

(3) Kua taiku putuputu te apotetoro ko Petero no runga i te tua o te Vaipuke i te tataanga ki te au taeake Kerititiano.​—2 Petero 2:5; 3:5, 6.

(4) Kua tuatua te apotetoro ko Paulo no te akarongo maata o Noa tei akaariia i roto i te akatu anga i tetai araka e ora ei tona ngutuare tangata.​—Ebera 11:7.

Te vaira ainei te manako ekoko e kua ariki teia aronga tata Pipiria tei akauruia i te tataanga o Genese no te Vaipuke? Kare e ekoko anga kua manako ratou i te reira ei tupuanga tika tikai.

Ko Iesu e te Vaipuke

Kua vai ana a Iesu Karaiti i mua ake i tona riro anga mai ei tangata. (Maseli 8:30, 31) E vaerua aia i te rangi i te tuatau o te Vaipuke. Ei kite mata, kua oronga mai a Iesu kia tatou i te akapapuanga Tuatua Tapu maata roa atu no runga ia Noa e te Vaipuke. I na Iesu ei: “E mei te tuatau ia Noa ra, koia katoa te aerenga mai o te Tamaiti a te tangata nei. Mei tei te tuatau i muao i te diluvi ra, te kaikai ra ratou e te inu ra,  te akaipoipo ra, e te orongaia ra kia akaipoipoia, e tae rava atu ki te rā i tomo ei a Noa ki roto i te araka, Kare rava i kite, e rokoia iora ratou e te diluvi, e ope takiri akera ratou i te mate; koia katoa te [“parutia,” NW] o te Tamaiti a te tangata nei.”​—Mataio 24:37-39.

Ka taangaanga ainei a Iesu i tetai tua maani ua ei akamatakite mai kia tatou no runga i te openga o teia akatereanga o te au mea? Kare rava! Kua papu ia tatou e kua taangaanga aia i te akaraanga tika tikai o te tamateanga tu-Atua ki rungao i te aronga kino. Ae, kua ngaro te au oraanga, inara e maata te pumaana ka rauka mai ia tatou mei te kite anga e kua akaoraia a Noa e tona ngutuare tangata na roto i te Vaipuke.

‘Te tuatau o Noa ra’ e puapinga maata tikai to ratou ki te aronga e noo nei i teia tuatau, i te tuatau o “te [“parutia,” NW] o te Tamaiti a te tangata nei,” a Iesu Karaiti. Ia tatou e tatau ra i te tataanga akatakaia o te Vaipuke takapini i te koropu tei akonoia na roto i tetai rekoti tei akonoia e Noa, ka papu ia tatou e e tataanga tuatua enua tika tikai ia. E aiteanga maata to te tataanga o Genese no te Tiruvi tei akauru tu-Atua ia no tatou. Mei ia Noa, e tana au tamaroa, e ta ratou au vaine i akarongo i ta te Atua ravenga no te akaoraanga, ka rauka ia tatou i teia tuatau ta Iehova paruruanga tei akatumuia ki runga i te akarongo i te atinga oko o Iesu. (Mataio 20:28) Pera katoa, ka rauka ia tatou te manakonako anga i te riro anga e ko tetai o te aronga ka ora atu i te openga o teia akatereanga kino o te au mea mei ta Noa papaanga e akaari maira e kua ora atu aia e tona ngutuare i te Vaipuke tei takore pu tikai i te ao akono tau kore i te atua o taua tuatau ra.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia i te kapi 5]

Kua Roa Ainei Ratou i te Oraanga?

“E TO Noa au mataiti katoa, e iva ïa anere, e rima ngauru ara; e mate iora aia,” i akakite mai ei te Pipiria. (Genese 9:29) Kua ora to Noa metua tane ruau ko Metusela e 969 mataiti​—te oraanga roa atu o tetai tangata tei tataia. Te avereti o te oraanga o te au uki e tai ngauru mei ia Adamu mai kia Noa kua teitei atu i te 850 mataiti. (Genese 5:5-31) Kua roa ainei te oraanga o taua au tangata i taua tuatau ra?

Ko to te Atua akakoroanga mua koia oki kia ora te tangata e tuatau ua atu. Te tangata mua, ko Adamu, kua angaia ma te akameitakianga kia rekareka i te oraanga roa kare rava e ope me akarongo aia i te Atua. (Genese 2:15-17) Inara kua akarongo kore a Adamu e kua ngere atura i taua tuatau. I muri mai i te oraanga e 930 mataiti, te tae marie anga ki te tuatau e mate ei, kua oki atura a Adamu ki te one te ngai no reira mai aia. (Genese 3:19; 5:5) Kua tua mai te tangata mua i te tuanga o te ara e te mate ki te katoaanga o tana uanga.​—Roma 5:12.

Noatu rai, kua vaitata atu te tangata e ora ra i taua tuatau ki to Adamu turanga apa kore mua e i te akaraanga no teia tumu kua reka atu i tetai oraanga roa mei tetai i aru mai i muri akera. No reira, kua vaitata te roa anga o te oraanga tangata ki te tauatini mataiti i te tuatau i mua atu i te Vaipuke, te topa marie anga mai i muri ake i te Tiruvi. Ei akaraanga, no Aberahama kua ora aia e 175 mataiti. (Genese 25:7) E i etai 400 mataiti i muri mai i te matenga taua pateriareka tiratiratu, kua tata te peroveta ko Mose e: “Te au rā o to matou au mataiti, e itu ïa ngauru i te mataiti; e kia tae ki te varu i te ngauru i te mataiti i te maroiroi, e riro ra taua maroiroi ra ei roiroi e ei taitaia anga.” (Salamo 90:10) Te aiteite ra taua turanga ki teia tuatau ra.

[Au Tutu i te kapi 6, 7]

Tare Anga ki Muri Mei ta Kuro Akauenga i te Tuku Anga i te Ngati Iuda kia Oki Mei te Tuikaaanga ki te Vaipuke o to Noa Ra

537 Akaue a Kuro *

539 Autu angaia a Babulonia e

Kuro o Peresia

68 mataiti

607 Akamata te 70 mataiti

akataneaanga o Iuda

906 mataiti

akaaere anga

a te au arataki,

au akava, e te

au ariki o Iseraela

1513 To Iseraela Exodo anga

mei Aiphiti

430 mataiti 430 mataiti i te nooanga te tamariki

a Iseraela i roto i te enua o Aiphiti e i Kanaana

(Exodo 12:40, 41)

1943 Akapapuanga i te koreromotu a Aberahama

205 mataiti

2148 Anauanga o Tera

222 mataiti

2370 Akamataanga o te Vaipuke

[Tataanga Rikiriki i Raro]