Na Roto i te Akarongo, Kua Autu a Baraka i Tetai Vaeau Maroiroi

AKAMANAKO ana ia koe uaorai i te aro anga atu i tetai pupu vaeau kino. Kua akapapaia ratou ma te au apinga tamaki ou roa atu, e te papa ua ra ratou no te taangaanga i te reira. Ki mua ia ratou, kare e rauka ia koe e toou au taeake te paruruanga.

I te tuatau o te au akava o Iseraela, kua kite atu a Baraka, Debora, e tetai 10,000 taeake Iseraela i taua tupuanga ra. Ko te enemi vaeau ko te ngati Kanaana tei aratakiia e te akaaere vaeau ko Sisera. Te kapiti maira ki roto i ta ratou au apinga tamaki te au kariota, te uira kua tamouia ma te au tipi auri kino pakari. Te ngai ko te Maunga Tabora e te o kauvai o Kisona. Ko tei tupu ki reira te akataka maira ia Baraka ei tangata akaraanga meitaki no te akarongo. Akara ana i te au tupuanga tei arataki atu ki teia tamakianga.

Aue Maata to Iseraela kia Iehova

Te akakite maira te puka o Akava i to Iseraela akaruke putuputu anga i te akamorianga mou e te au tupuanga tumatetenga no te reira au angaanga. I te au taime tataki tai, kua aru mai i te patianga ngakau tae no te tu akaaroa o te Atua ko te akataoongaanga tu-Atua o tetai akaora, te akarangatiraanga, e oti kua rave akaou i te orureau anga. Kia tau ki taua tu ra, “e mate iorā Ehuda [e akava tei akaora mai ia ratou mei te takinokinoanga a Moabi] ra, kua rave akaou iora te tamariki a Iseraela i te kino ki mua i te mata o Iehova.” Ko te tika, “kua rave ratou i te au atua ou.” Ko tei tupu mai? “Kua tuku ua aturā Iehova ia ratou ki te rima o te ariki o Kanaana ra ko Iabina, i te ariki i Hazora ra; ko Sisera te rangatira o tona nuku . . . Kua tautopa atura te tamariki a Iseraela kia Iehova: e iva oki anere to [Sisera] kariota auri, e tinaimate maata rava tana i te tamariki a Iseraela e rua akera ngauru anga i te mataiti.”​—Akava 4:1-3; 5:8.

No runga i te oraanga i roto ia Iseraela, te karanga ra te au Tuatua Tapu: ‘[I roto i taua au ra] kua noo ua te au ara, kua na te au mataara ngaro ra te tuitarere i te aere. Kua miea te au vila.’ (Akava 5:6, 7) Kua mataku te tangata i te aronga akaoro kariota tei keia. “Kua aratakiia te oraanga o te tangata i roto ia Iseraela e te mataku,” i na tetai tangata kite ei, “kua akara anga e kua akangoruia e kare e rauka i te tauturuia te katoa anga o te tangata.” No reira mei ta ratou i rave putuputu ana i mua ana, kua aue maata a Iseraela ngakau taitaia kia Iehova no te tauturu.

Akataoonga a Iehova i Tetai Arataki

Kua riro mai te tuatau takinokinoanga a to Kanaana ei tumatetenga maata no Iseraela. Kua taangaanga te Atua i te vaine peroveta ko Debora kia oronga i tana au akavaanga e tana ikuikuanga. No reira kua akangateitei a Iehova iaia ma te akameitakianga no te angaanga anga ei metua vaine akatutu ua no Iseraela.​—Akava 4:4; 5:7.

Kua tono atura a Debora e tiki ia a Baraka e kua tuatua atu kiaia: “Kare ainei kua akaue mai te Atua o Iseraela nei ko Iehova e, E aere koe ka akakatoatoa i te tangata ki te maunga ra ko Tabora, e e arataki katoa i te au tangata okotai ngauru i te tausani no te au tamariki a Naphatali, e no te au tamariki a Zebuluna; E naku e arataki mai i te rangatira o te nuku o Iabina ia Sisera kia koe nei,  ki te kauvai ra ko Kisona, ma te au kariota, e te tangata ravarai nona, e naku aia e tuku atu ki toou na rima?” (Akava 4:6, 7) Na te tuatua anga ‘kare ainei kua akaue mai a Iehova?’ Kua tuatua taka meitaki a Debora e kare nona te mana akaaere ki rungao ia Baraka. Kua rave ua aia ei ara no te akakiteanga i te akauenga tu-Atua. Akapeea a Baraka i te ariu anga atu?

“E aere katoa koe ra,” i na Baraka ei, “e tae ïa au i reira; kia kore ra koe e aere katoa ra, kare ïa au e tae.” (Akava 4:8) Eaa ra a Baraka i emiemi ei i te ariki i te apainga tei orongaia mai e te Atua? Te rave ra ainei aia i te reira ma te tu matakutaku? Kua ngere ainei aia te irinaki i roto i ta te Atua au taputou? Kare. Kare a Baraka i patoi ana i te tuku anga angaanga, kare katoa aia i akarongo kore ia Iehova. Mari ra, te akakite maira tana pauanga i te au manako kare i tau tika no te rave anga i ta te Atua akauenga e koia ua. Te vai anga o tetai tei komono i te Atua te akapapu maira i te aratakianga tu-Atua e ka akatupu i te irinaki pu tikai ki roto iaia e tona pupu tangata. No reira, kare i riro ei akairo no te tu paruparu, te turanga ra ta Baraka i akanoo e akakiteanga ia no te akarongo ketaketa.

Ka rauka kia akaaiteia to Baraka ariu anga ki to Mose, Gideona, e Ieremia. Kua ngere katoa i teia au tangata te irinaki pu tikai i roto i to ratou maroiroi i te akatupu anga i te au akauenga tei orongaia mai e te Atua. Inara no te reira oki, kare ratou i manakoia ana ei aronga tiratiratu kore. (Exodo 3:11–​4:17; 33:12-17; Akava 6:11-22, 36-40; Ieremia 1:4-10) E eaa te ka tuatuaia no te tu o Debora? Kare aia i tauta ana i te autu atu. Mari ra, kua noo ua aia ei tavini tau no Iehova. “E aere katoa ïa au,” i akakite ei aia kia Baraka. (Akava 4:9) Kua puareinga aia i te akaruke i te kainga​—e ngai tinamou maata​—i te kapiti atu kia Baraka no tetai tamaki e vaitata ra i te tupu. Te akaari katoa maira a Debora i te akarongo e te mataku kore.

Na Roto i te Akarongo Kua Aru Ratou ia Baraka

Ko te ngai aravei anga no te pupu vaeau o Iseraela koia oki ko te maunga rongonui ko Tabora te ingoa. Kua iki meitakiia taua ngai ra. Kua komono mai te reira i tetai ngai aravei anga no nga kopu o Naphatali raua ko Zebuluna, tei noo i te pae mai. No reira mei ta te Atua i akaue atura, e tai ngauru tauatini aronga tauturu ua​—e Debora​—​tei aru atu ia Baraka ki teia maunga.

Kua umuumuia te akarongo i te tua o te aronga i kapiti atu kia Baraka. Kua taputou a Iehova e ka autu a Baraka ki rungao i te ngati Kanaana, inara eaa ta Iseraela au apinga tamaki? Te karanga ra a Akava 5:8 e: “Te kitea ra aina te korare e te paruru e okotai iti ake i roto ia Iseraela e a katoa ngauru anga o te tausani i reira.” No reira e manga apinga paruru tei rauka i to Iseraela. Noatu rai, kua manakoia te au korare e te paruru ei apinga tamaki kare e tau no te tamaki atu i te au kariota tamaki ma te tipi auri. I te akarongo anga e kua aere marie a Baraka ki runga i te Maunga Tabora, kua kapiki atura a Sisera i tona au kariota e te au vaeau ki te o kauvai o Kisona. (Akava 4:12, 13) Ko ta Sisera i kore i kite koia oki te tamaki atura aia i te Atua Mana Katoatoa.

Autuia e Baraka to Sisera Vaeau

I te tae anga mai te tuatau aro anga atu, kua tuatua atu a Debora kia Baraka: “Ka tu, ko te rā oki teia e oronga mai ei a Iehova ia Sisera ki to rima na; kare aina kua riro anā Iehova na mua ia koe na?” Kia eke atu a Baraka e tona tangata ki raro mei te teitei o Tabora ki roto i te au ngai mataataa o te o, inara i reira kua rauka i te au kariota o Sisera te turanga meitaki. Akapeea koe me ariu atu me ko koe tetai i roto i to Baraka vaeau? Ka aru ua ainei koe, te akamaara anga e no ko mai te akauenga ia Iehova? Kua akarongo ua a Baraka e tona tai ngauru tauatini tangata. “Eke iorā  Sisera, e te au kariota katoa nona, ia Iehova, e te nuku katoa nona i taia ki te mata koke, ki mua i te aroaro o Baraka.”​—Akava 4:14, 15.

Ma te tauturu a Iehova, kua autuia e Baraka to Sisera vaeau. Kare te tataanga no runga i taua tamaki i akamarama mai i te katoa anga tei tupu. Inara, te karanga ra te imene autu a Baraka raua ko Debora e “kua topata oki te au rangi, te au tumurangi oki, kua topata i te vai.” Papu e, na tetai ua maata i akatupu e kia piritiaia te au kariota o to Sisera vaeau ki roto i te vari, te akatupu anga i te turanga meitaki no Baraka. Kua riro mai te apinga tamaki maata a te ngati Kanaana ei apinga puapinga kore ua. E no te au kopapa mate o te au tangata o Sisera, te karanga ra te imene: “Na te kauvai ra na Kisona ratou i tataʼi e riro atura!”​—Akava 5:4, 21.

E mea umere ainei teia turanga? Te kauvai o Kisona e wadi, e papa kauvai te tae ua ra ma te vai meangiti ua. I muri mai i te au uriia me kore te au ua maata, papu e ka ki maata mai taua ara vai ki roto i tetai vai puke kino. I te tuatau o te Tamaki I o te Ao, i roto i te 15 miniti te topa anga te ua ki runga i te one karakaraea o taua ngai rai kua tuatuaia e kua takinoia te manuia o te ravenga tamaki. Te au tataanga o te tamakianga i te Maunga Tabora i rotopu ia Napoleon e te au Tureki ia Aperira 16, 1799, kua ripotiia mai “e manganui o te aronga i toe mai kua maremoia i te tauta anga i te tikoti i tetai tuanga o te ngai mataataa tei ngaromia e te vai o Kisona.”

Kua karanga te tangata tata tuatua enua ko Flavius Josephus i te vaitata anga nga vaeau o Sisera e to Baraka i te aravei, “kua tupu mai tetai uriia maata mei te rangi ra, ma te ua maata e te ua toka, e kua pupui atu te matangi i te ua ki runga i te au Kanaana, e kua akapoiri i to ratou nga mata, e kare i puapingaia ta ratou au ana e te au apinga akataa kia ratou.”

“I na te rangi mai te au etu i te tamaki,” i akakite ei a Akava 5:20, “kua tamaki ratou ia Sisera i to ratou aerenga.” Akapeea te au etu i te tamaki anga atu ia Sisera? Te manako ra etai i teia tuatua e te taiku ra ki te tauturu no runga mai. Te tou maira ta etai au tamanakoanga ki te tauturu a tetai angera, kia topa mai te meteorite, me kore ki to Sisera irinaki anga i te au totou akara etu tei riro ei mea puapinga kore. I te mea kare te Pipiria i oronga mai i te akamarama anga e i akapeea te au etu i te tamaki anga i teia tamaki, kua akaraanga e kua rava ua kia manako i te tuatua e te akakite maira i etai tu tauturu anga tu-Atua no te vaeau o Iseraela. Noatu e eaa tei tupu, kua rave meitaki to Iseraela i taua turanga. “Arumaki atura rā Baraka i te au kariota, . . . pou rava akera taua nuku o Sisera ra i te mata koke; kare rava akera tetai tangata i toe.” (Akava 4:16) Eaa tei tupu ki te akaaere o te vaeau ko Sisera?

Inga Tei Takinokino ra “ki te Rima o Tetai Vaine”

“Karekā Sisera ra,” i akakite mai ei te Pipiria, “i [akaruke ua i te tamaki e kua] oro ua aia na raro, e tae atura ki te puakapa a te vaine a Hebera, ngati Keni ra, a Iaela; e au oki ta te ariki o Hazora ta Iabina, e te ngutuare o Hebera ngati Keni ra.” Kua pati atu a Iaela ia Sisera tei roiroi ki roto i tona puakapa, kua oronga i tetai u nana kia inu, e kua tapoki atu iaia, e kua moe atura aia. I reira “kua rave iora ra taua vaine a Hebera ra a Iaela i tetai titi puakapa ra, e rave atura i te amara i tona rima,” e au apinga ka taangaanga putuputu tetai tangata noo puakapa. “Aere itoro marie atura kiaia ra, kua patiti atura i taua titi ra ki roto i te rairai nona ra, e mou rava atura ki raro i te one ra, kua tinainai oki aia i te moe, e kua roiroi; mate takiri rava akera aia.”​—Akava 4:17-21.

 E oti kua aere mai a Iaela ki vao i te aravei ia Baraka e kua tuatua kiaia: “Ka aere mai, e naku e akakite kia koe i te tangata taau e kimi na.” Te karanga maira taua tataanga: “E aere katoa maira aia ki roto i te puakapa nona ra, e i na, te vai ua rā Sisera, kua mate rava, e te titi katoa i roto i tona rairai ra.” Mei teaa te akamaroiroianga ki te akarongo ta taua tupuanga ra kia Baraka! I mua ana kua akakite atu te peroveta vaine ko Debora kiaia: “Kare ra koe e akangateiteiia i taua tere taau e aere nei; ka riro oki a Iehova i te oronga ia Sisera ki te rima o tetai vaine.”​—Akava 4:9, 22.

Ka manakoia ainei ta Iaela i rave e e angaanga pikikaa ia? Kare a Iehova i manako akapera ana. “E maata aia i te meitaki i te au vaine o te puakapa ra,” i na te imene autu anga ei a Baraka raua ko Debora. Te tauturu maira taua imene ia tatou kia manako tau no te matenga o Sisera. Te akatutuia maira tona metua vaine i te tapapa apiapi anga no tona oki anga mai mei te tamaki. “Eaa ra te roa o tona kariota i te aere anga mai?” i ui ei aia. “Kua tuatua akera te au oa vaine pakari nona ra” te tauta anga i te akamaru i tona tu mataku na te taiku anga e penei te tua ra aia i te au apinga o te tamaki​—te au kakau tuitui manea e te au vaine no te au tane. Kua ui te au vaine: “Kare ainei tei tua akera ratou i te apinga? e kua tataki tai ra e kua taki rua oki te vaine [e tuatua na te aronga vaeau no te au vaine tavini i opuia, tataanga i raro] i te tangata okotai? ta Sisera ra e tuanga apinga tumatatini ïa . . . e tuanga apinga tumatatini i tuiia e rua katoa pae, no runga i te kaki o tei noniia ra.”​—Akava 5:24, 28-30.

Au Apiianga no Tatou

Te apii maira te tataanga o Baraka i te au apiianga puapinga kia tatou. Papu tikai ka tupu te au manamanata e te taitaia ki etai te ka kopae ia Iehova mei to ratou au oraanga. Ka rauka te tu rangatira mei te takinokinoanga tuketuke te tu no te aronga e uri ra ma te tataraara ki te Atua e te akono anga i te akarongo ki roto iaia. E kare ainei e kia tau katoa tatou i te tatanu i te tu akarongo? Noatu me akaraia e te patoi ra ta te Atua au umuumuanga i te manako o te tangata, ka papu ia tatou e no to tatou meitaki mutu kore tana au ikuikuanga. (Isaia 48:17, 18) Na te akono anga i te akarongo ki roto ia Iehova e te akarongo anga i te au ikuikuanga tu-Atua i rauka ei ia Baraka i te ‘ati atura te au nuku o te enua ke ra.’​—Ebera 11:32-34.

Te manako taopenga akakeu anga no te imene a Debora raua ko Baraka koia oki: “Kia pera te au enemi ravarai noou i te mate, e Iehova e! Kareka te aronga i inangaro iaia ra kia riro ïa ratou mei te rā kia iti aia ma tona ririnui ra.” (Akava 5:31) Mei teaa ra te tika i teia me apai mai a Iehova i te openga ki ta Satani ao kino!

[Tutu i te kapi 29]

Taangaanga a Iehova ia Debora kia akaue ia Baraka

[Tutu i te kapi 31]

Ki maringi ua te pae o te Kauvai Kisona

[Akameitakianga]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Tutu i te kapi 31]

Maunga Tabora