Tua Oraanga

Akameitaki Maataia no te Akono Anga i te Tu Vaerua Mitinari

AKAKITEIA E TOM COOKE

Kua takino poitirereia te turanga au o te avatea aiai e te aruru pupui. Mea viviki roa te taataa anga mai te au katiriti na roto i te au tumu rakau i roto i to matou aua. Eaa ra te tupu nei? Kare i roa kua kite mai matou e kua raveia tetai ravenga i te takore viviki atu i te mana poritiki e i teianei tei raro ake a Ukanata i te tutaraanga a te Tianara Idi Amin. Tupu te reira i te 1971.

NO TEAA ra au e taku vaine, ko Ann, i neke ei mei te turanga au ua o Engarani ki teia tuanga marikonga kore o Aperika? Toku manako e manga tu rai ia noku i te inangaro kimi angaanga ou, inara ko tei maata atu tikai na te akaraanga a toku nga metua i te angaanga maroiroi o te Patireia tei akatupu i te tu vaerua mitinari ki roto iaku.

Te maara nei iaku te ra vera o Aukute i te 1946 i te aravei mua anga toku nga metua i te Au Kite o Iehova. Kua tu ua raua i ko i te ngutupa i mua e kua tuatua atu ki nga manuiri e rua i te akaraanga mei te mea e no etai au ora. Ko teia nga manuiri nei, ko Fraser Bradbury e Mamie Shreve, e maata te au taime i oki mai ana, e i te au marama tei aru mai, kua taui takiri te oraanga o to matou pamiri.

Te Akaraanga Ngakau Toa o Toku Nga Metua

E maata te au angaanga a tera ngai tangata ta toku nga metua e piri ana. Ei akaraanga, i mua poto ua ake ka akamata ai raua i te apii i te Pipiria, ko te au tutu ua o Winston Churchill te akamanea i to matou are. I te au ikianga a te enua i muri ake i te tamakianga, e taangaangaia ana to matou kainga ei ngai putuputu anga no te Conservative Party Committee i reira. E maata katoa te aronga mamaata o te akonoanga e te taiate tangata ta to matou pamiri i kite. Noatu e iva ua oku mataiti i  tera taime, kua kite ra oki au i te tu poitirere tikai i rotopu i to matou au kopu tangata i to ratou kite anga e te riro ra matou ei Au Kite o Iehova.

Na te akaraanga ngakau katoa e te mataku kore o te au Kite ta matou i taokotai atu i akakeu i toku nga metua kia maroiroi i roto i te angaanga tutu aere. Kare i roa ana te oake ra toku papa i te au tuatuaanga na roto i te apinga akamaata i te tangi o te reo i te ngai atea ua i ko i te ngai okookoanga maata i Spondon, to matou oire, ko matou i reira te au tamariki kua tu ki te au ngai ka kiteaia mai i te akaari i Te Punanga Tiaki e te Awake! Ka akakite ra oki au i te tika e ko te tamariki e aere kapiti ana au ki te apii me aere mai ki konei iaku, e varevare ua atu ana au e kia ngaro atu au.

Kua riro te akaraanga o toku nga metua i te akamaroiroi i toku tuaine tei pakari ake, ko Daphne, kia akamata i te painia. I te 1955, kua tae atu aia ki te Apii Pipiria Punanga Tiaki o Gileada e kua tukuia atu ei mitinari ki Tiapani. * Inara, ko toku tuaine ou ua ake, ko Zoe, kua akamutu i te tavini ia Iehova.

I taua taime ra, kua akaoti au i taku apii na te apii anga i te kite ati o te akatutuanga tuatua na roto i te au tutu e te kite ati o te akataka anga tuatua na roto i te tutu. I taua tuatau ra, ko tetai itiu puapinga i rotopu i toku au oa apii koia oki ko te angaanga vaeau a te enua. I te akakite anga atu au e e tangata patoi au no te akavangakau oki, kua manako ratou e e kanga ua. Kua oronga mai teia itiu i tetai tikaanga noku kia maata te au uriurianga Pipiria ki tetai papaki o te aronga apii. Kare i roa, kua akautungaia atu au e 12 marama ki roto i te are auri no te patoi i te angaanga vaeau. I muri mai ko tetai o te aronga apii i te koreti ati tei akaari i te inangaro i roto i te karere o te Pipiria kua riro mai ei vaine naku. Tera ra ka tuku au na Ann e akakite atu kia kotou e i akapeea aia i kite ei i te tuatua mou.

To Ann Akaaraveiangaia ki te Tuatua Mou

“Kare toku pamiri e irinaki ana i te Atua, e kare au i papetitoia ki roto i tetai ua atu akonoanga. Inara e umere ana au no runga i te tumu manako o te akonoanga e kua aere ki tetai ua atu are pure ta toku au oa e aere ana. Kua akaaraia toku inangaro i roto i te Pipiria i te akarongo anga au ki te au uriurianga oraora ta Tom e tetai ake Kite e rave ra ma etai atu aronga apii i te koreti. I te tuku angaia a Tom e tetai ake Kite ki te are auri no te patoi i te angaanga vaeau, kua poitirere tikai au.

“Kua tata ua atu rai au kia Tom iaia i roto i te are auri, e kua oonu roa atu toku inangaro i roto i te Pipiria. I te neke anga atu au ki London i te akamaata atu i taku au apii, kua akatika au kia rave i tetai apiianga Pipiria ma Muriel Albrecht. Kua tavini ana a Muriel ei mitinari i Etonia, e kua riro aia e tona mama ei tumu maata no te akamaroiroianga kiaku. I roto i nga mea epetoma ua, kua tae atu au ki te au uipaanga e kua tu ki vao i te Victoria Station i te oronga i Te Punanga Tiaki e te Awake!

“E aere ana au ki te Putuputuanga Southwark i te tua tonga o London. Te reira te ai taeake e te ai tuaine i te pae vaerua no te au enua tuke tuke, te maata anga e iti ua rai ta ratou apinga i te pae kopapa. Noatu oki e e manuiri au, kua ariki mai ratou iaku mei tetai o ratou uaorai. Na te aroa o roto i tera putuputuanga i akapapu ki aku e ko teia te tuatua mou, e kua papetitoia atu au i te 1960.”

Taua Au Akakoroanga Rai ​—Tuke ra te Au Turanga

I muri mai i te 1960 kua akaipoipo maua ko Ann, e ko to maua akakoroanga kia tomo ki roto i te angaanga mitinari. Inara kua taui to maua turanga i te kite anga maua e ka tu maua i te pepe. I muri ake i te anau anga o ta maua tamaine ko Sara, te vai ra rai to Ann e toku inangaro kia tavini  ki tetai enua e anoano maataia ra te au papuritia no te Patireia. Kua tuku atu au i te patianga no te ngai angaanga i tetai au enua, e i te openga, i roto ia Me 1966, kua tae mai tetai reta mei ko i te Minitiri o te Apii i Ukanata i te akapapu e kua tu au i te ngai angaanga. Inara, i teia taime nei, kua nui a Ann i te rua o ta maua tamaiti. Kua ekoko tetai papaki i te tu pakari o ta maua akamanako anga atu i te neke. Kua aravei atu maua i to maua taote, tei karanga mai e: “Me ka aere korua, kia rere korua i mua ake ka itu marama ai te vaine aau i te nui.” I reira kua aere vave roa atu maua ki Ukanata. Tei tupu, kare atura to maua nga metua i kite ana i te rua o ta maua tamaine, ko Rachel, na te tae roa anga ki te rua o tona mataiti. I teianei e nga metua pakari maua uaorai, te ariki rekareka nei maua i te tu vaerua akaatinga uaorai a to maua nga metua.

I te tae anga atu ki Ukanata i te 1966 e mea mataora e te akaaoanga ngata. I te eke anga mai mei te pairere, kua viviki ua maua i te umere i te au karakara. E apinga tikai to ratou marama. To matou kainga mua i vaitata atu ki te oire ko Iganga, e 30 maire mei Jinja, e oire tei te tumu o te Kauvai Nile. Te au Kite vaitata roa mai ki to matou kainga e pupu mamao roa ki Jinja. Na te au mitinari ko Gilbert raua ko Joan Walters e Stephen raua ko Barbara Hardy e akono ra i te pupu. Kua tata atu au i te pati kia tauiia te ngai ka angaanga ai ki Jinja kia rauka ia maua i te tauturu i teia pupu nei. I muri poto ua ake i te anauia anga a Rachel, kua neke atu matou ki Jinja. I reira kua rauka ia maua te rekareka o te tavini anga ma te pupu meangiti ua o te au Kite tiratiratu i tupu kia riro mai ko te rua o te putuputuanga i Ukanata.

Tavini Anga ei Pamiri i Tetai Enua Ke

Kua manako maua ko Ann e e ngai meitaki tikai ta maua i iki no te utuutuanga i to maua pamiri. Kua rauka ia maua te rekarekaanga o te angaanga kapiti anga atu ki te au mitinari mei te au enua tuke ke mai e te tauturu anga atu i te putuputuanga ou ua kia tupu. E inangaro ana maua i te kapitianga o to maua ai taeake e te ai tuaine Ukanata, tei atoro putuputu mai i to maua kainga. E akamaroiroi anga tikai a Stanley raua ko Esinala Makumba kia maua.

Inara kare ko te au taeake ua te aronga e atoro mai ana ia matou, i na oki e e mea umere tikai te tuke tuke o te au manu taae tei koropini ia matou. E aere mai na te au ipopotoma ki vao mei te Kauvai Nile i te po e ka aere tika roa mai ki ko i to matou are. Te taka ua nei rai i roto i taku au akamaaraaraanga i te taime i kite ei matou i tetai ovi maatamaata e18-tapuae i roto i te aua. I tetai au taime, e kite ana matou i te manu taae na te aere anga ki te au tere ki roto i te au paka no te manu taae, te reira te au riona e tetai atu au manu taae e oriori aere ua ra.

I roto i te angaanga orometua, e tuke ake rai to matou akaraanga ki te tangata i reira, ko tei kore roa i kite ana i te pereo pepe i mua ana. Ia matou e aere ra mei tera are ki tera are, ka aru uaia rai matou e tetai pupu tamariki rikiriki. Ka akarakara mai te tangata ia matou ma te akangateitei e oti kua amirimiri i te pepe teatea. E mea mataora  tikai te akakitekiteanga no te mea e tu akangateitei tikai to te tangata. Kua manako maua e ka aere mai te katoatoa ki roto i te tuatua mou, no te mea e mama ua te akamata te au apiianga Pipiria. Inara, e maata tei kite i te ngata o te akatakake anga mai mei te au peu matauia tei kore i tau i te tuatua tapu. E maata, ra, tei ariki i te au turanga teitei o te Pipiria no te tu akono tau, e kua maata te tupuanga i roto i te putuputuanga. Ta matou akaputuputuanga kotinga i Jinja i te 1968 e mea puapinga tikai te reira. E akamaaraanga akaperepereia tikai te papetitoanga o tetai papaki ki roto i te Kauvai Nile ta maua i apii ana i te Pipiria. Inara kare i roa ana kua takino takiriia to matou turanga au.

Te Araianga​—E Timataanga no te Akarongo e te Ravenga Maroiroi

I te 1971, kua opukinaia e te Tianara ko Idi Amin te mana tutara. Kare e marikonga o te kononinonianga i Jinja, e no te taime e reka ra tikai matou i te inu kapu ti i roto i to matou aua i tupu ei te tu tei akatakaia atu ana i te akamataanga. I te nga mataiti e rua tei aru mai, kua akaateaia atu te pupu tangata maata o Asia i reira. Te maataanga o te au manuiri kua iki rai i te akaruke, e kua pakari tikai te kino ki te au apii e te au ngai rapakauanga maki. I reira kua tae mai te akakiteanga papu tikai e kua araiia te Au Kite o Iehova. No te manako oonu kia meitaki ua matou, kua akaneke atu te Tipatimani o te Apii ia matou ki roto i te oire maata, i Kampala. Ko teia nekeanga kua puapingaia i roto i nga mataara e rua. Kare matou i kite meitaki roaia i Kampala e no reira e maata atu te tu rangatira no te oriori aere anga. E maata katoa rai te angaanga ka rave i roto i te putuputuanga e i roto i te angaanga orometua.

Ko Brian raua ko Marion Wallace e ta raua nga tamariki e rua kua aiteite rai te turanga ki to matou, e kua iki katoa raua i te noo ki Ukanata. Kua rekareka tikai matou i to ratou kapitianga mai ia matou i tavini kapiti ei i roto i te Putuputuanga i Kampala i roto i teia tuatau ngata. Te au tataanga ta matou i tatau ei no runga i to tatou ai taeake e tavini ra i raro i te araianga i te au enua ke atu kua riro i teianei ei akamaroiroianga puapinga kia matou. E uipa ana matou i roto i te au pupu rikiriki ua, e okotai taime i te marama, e rave ana matou i te au putuputuanga maata atu ki roto i te Entebbe Botanical Gardens, i te akatutu anga i te au akakoroanga mei tetai putuputuanga tamataora rai. Kua manako ta maua nga tamaine e e manako meitaki rava teia.

Ka matakite meitaki ua rai matou no runga i te mataara e piri ana matou ki roto i te angaanga tutu aere. Te au tangata teatea e atoro aere ra i te au kainga Ukanata ka kite atea uaia. No reira kua riro te au toa, te au apatimani, e tetai au aua ei ngai angaanga anga na matou. E tai ravenga taku e rave ana i roto i te toa koia ko te ui no tetai  apinga taku i kite e kare e rauka akaou, mei te tuka me kore te raiti. Me akaari mai te tiaki toa i te taitaia no runga i te tupu ra i roto i te enua, kua tuatua atu au i te karere o te Patireia. Puapinga meitakiia teia mataara. I tetai au taime, e akaruke ana au i te toa kare ma tetai tikaanga ua kia oki kia atoro akaou mari katoa ma tetai manga o te au apinga e iti ua ra.

I taua taime ra, takapini aere ia matou te tupu ra te tu takinga kino. No te mea oki e kua kino roa atu te pirianga i rotopu ia Ukanata e Peritane, kare te aronga mana i akaou i taku koreromotu. No reira i te 1974, i muri ake i te varu mataiti i Ukanata, no matou teia taime i te tarevareva e noo ake ra ma te tangi ki to tatou ai taeake. Kareka ra, kare to maua tu vaerua mitinari i kore ana.

Aere Atu ki Nu Kini

Ia Tianuare 1975, kua rave maua i tetai tikaanga kia angaanga i Papua Nu Kini. I reira i akamata ai e varu mataiti o te tavinianga rekareka maata i roto i teia tuanga o te Patipika. To maua oraanga ma te ai taeake e i roto i te angaanga orometua kua ki i te aiteanga e te tutaki maata.

Te maara nei i to maua pamiri i to matou nooanga i Papua Nu Kini ei taime no te au nuku​—te au nuku Pipiria, oki. I te au mataiti, e piri ana matou ki te akapapa anga i te au nuku no te uruoaanga tapere, e mei teaa ra te mataora tei rauka ia matou! E rekareka ana matou i te kapitianga ki te maata o te au pamiri maroiroi i te pae vaerua, e e akakeuanga meitaki tikai teia aronga nei ki ta maua nga tamaine. Ta maua tamaine mua, ko Sara, kua akaipoipo i tetai painia takake, ko Ray Smith, e kua tavini kapiti raua ei nga painia takake vaitata atu ki te kotinga o Irian Jaya (ko Papua i teianei, tetai tapere o Initonetia). To raua kainga e are rau rakau i roto i te oire, e kua karanga a Sara e ko te taime tei pou iaia ki roto i tera tukuanga angaanga e tereni anga meitaki tikai nona.

Akatano Anga ki te Au Turanga Taui Ua Rai

I teia taime nei kua anoano maataia te akono i toku nga metua. I to te tuku ua atu ia matou kia oki ki Engarani, kua akatika toku nga metua i te aere mai e noo ki o matou, e kua neke pouroa atu matou ki Autireria i te 1983. E akapou katoa ana raua i tetai taime ki ko i toku tuaine ko Daphne, tei Tiapani rai oki aia. I muri ake i te matenga o toku nga metua, kua iki maua ko Ann kia piri ki te tavinianga painia tamou, e kua arataki atu teia ki tetai tikaanga tei riro ei akaaoanga kiaku.

Koi akamata ua akera maua i te painia i patiia mai ei maua kia tavini i roto i te angaanga kotinga. Mei te tamarikianga mai, e manako ua ana rai au i te atoroanga a te akaaere kotinga ei tupuanga takake. I teianei e akaaere kotinga au. Kua riro te angaanga kotinga ko tetai tukuanga angaanga akaaoanga roa atu ta maua i mataora e tae ua atu ki tera taime i roto i to maua oraanga, inara e maata ua atu te taime i tauturu ana a Iehova ia maua na roto i te au mataara kare roa maua i kite ana i mua ana.

I te taime o te atoroanga tuanga enua a te Taeake ko Theodore Jaracz ki Autireria i te 1990, kua ui maua ki aia me te manako ra aia e kua pakari roa maua no te tavini ki roto i te angaanga tamou i te au enua ke. Kua karanga mai aia: “Akapeea te Toromona Airani?” Ina i te openga, ia maua ko Ann i roto i to maua 50 anga, kua aere atu maua ki tei riro e ko ta maua tukuanga angaanga mitinari akamana muaia.

Tavini Anga i Roto i te “Pa Motu Mataora”

Kua kiteia te Toromona Airani e ko te Pa Motu Mataora, e ko ta maua tavinianga i konei no te ngauru mataiti i topa e tika rava e e taime mataora  tikai. Kua akaaraveiia maua ko Ann ki te tu maru e te meitaki o te ai taeake e te ai tuaine i te Toromona Airani iaku e tavini ra ei akaaere tapere. Te tu aroa takinga meitaki tei akaariia mai kia maua kua puta roa ki to maua ngakau, e te akakoromaki o te katoatoa i taku au tautaanga i te akamarama i te au apinga taku i manako e te tau ra ki te reo Toromona Airani Pitini​—tetai o te au reo meangiti roa atu o te au tuatua i roto i teianei ao.

I muri poto ua ake i to matou tae atu anga ki te Toromona Airani, kua titau te aronga patoi i te tamanamanata i te taangaanga anga i to matou Are Uipaanga Akaputuputuanga. Kua apai mai te ekaretia Anglican i tetai akaapaanga i te Au Kite o Iehova, i te tuatua anga e tei runga tetai tuanga o to matou Are Uipaanga Akaputuputuanga ou i Honiara i to ratou enua. Kua turu te kavamani i ta ratou tuatua, i reira kua tuku matou i te patianga no te tukuanga tika ki te Akavaanga Teitei. Na te tika ka rauka mai mei te patianga e akapapu e me ka taratara rai matou i to matou Are Uipaanga Akaputuputuanga ou e 1,200 nooanga.

Ko teia oroanga nei e tai epetoma katoa ki roto i te akavaanga. Kua akaari ua mai te roia patoi i te tu papu akaparau i te oroanga patoi ia matou e raveia ra. I reira, ma te taumaroanga pakari maata, kua akaari puia mai e to matou roia, ko te Taeake ko Warren Cathcart no Nu Tireni mai, e kua takoreia te au tuanga ravarai o te oroanga a te tua patoi. Kia tae ki te Varaire, kua eva ua te nuti o tei tupu i te akavaanga ki te mamao, e kua ki takiri te ngai akavaanga i te aronga mamaata o te ekaretia, te au opita kavamani, e to matou ai taeake Kerititiano. Maara iaku te tarevake i roto i te papa akakiteanga akamanaia a te akavaanga. Te tatau ra: “Solomon Islands Government and the Church of Melanesia v. Jehovah.” Kua autu matou.

Inara, me akaaiteia atu kare te turanga au o te Pa Motu Mataora i roa ana. Akaou, kua kite maua ko Ann ia maua uaorai ki rotopu i te tu taitaia e te takinga kino no te takoreanga mana poritiki a te vaeau. Kua arataki atu te tu taemoemo eteniki ki te tamakianga tangata. Ia Tiunu 5, 2000, kua takoreia te kavamani e kua riro te oire maata ki raro i te akaaerenga a te au vaeau tei tu i te au apinga tamaki. No tetai au epetoma kua riro to matou Are Uipaanga Akaputuputuanga ei ngai no te au tangata ngutuare kore. Kua umere tikai te aronga mana e te noo kapiti ra to matou ai taeake Kerititiano mei te au pupu eteniki tua ke ke mai ei pamiri akamoe au okotai i roto i te Are Uipaanga Akaputuputuanga. E akakiteanga meitaki rava teia!

Kua akangateitei katoa te au vaeau i te turanga neutara o te Au Kite o Iehova. Kua tauturu teia ia matou kia akakeu i tetai o te tangata akatere kia akatika i tetai toroka ma te apinga tatau e te au apinga ke atu kia akaoroia atu ki ko i tetai pupu meangiti ua o te ai taeake tei takake ki muri atu i te au ngai o te vaeau no te tua patoi. I te kitea anga e matou te au pamiri tei akatakakeia atu mei ia matou no tetai au marama, kare au e manako ana e e uamata maro tetai i rotopu ia matou.

Maata te ka Tau kia Akameitakiia

I te akamanako anga atu no runga i to maua oraanga i roto i ta Iehova angaanga, e maata tikai te ka tau kia akameitaki maua. Ei nga metua, kua rauka ia maua te akameitakianga o te kite anga i ta maua nga tamaine e ta raua nga tane, ko Ray raua ko John, i te tavini anga tiratiratu ua atu rai ia Iehova. Kua riro ratou ei tauturu maata no maua i roto i ta maua tukuanga angaanga mitinari.

No te 12 mataiti i topa, kua rauka ia maua ko Ann te tikaanga kia tavini i te opati manga o Toromona Airani, e i taua taime ra, kua kite maua i te numero o te aronga tutu i te Patireia i te Toromona Airani i te takirua anga, te taena anga ki runga atu i te 1,800. Kare i roa akenei, kua kapiti akaouia mai te tikaanga tei rauka iaku kia tae ki te Apii no te Au Mema Kumiti Manga i Patterson, New York. E tika rava, kua mataora tikai maua i te oraanga merengo ma te au akameitakianga e manganui no te akono anga i te tu vaerua mitinari.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 23]

To maua ra akaipoipoanga,1960

[Tutu i te kapi 24]

I Ukanata, ko Stanley raua ko Esinala Makumba e tumu tikai no te akamaroiroianga ki to maua pamiri

[Tutu i te kapi 24]

Ko Sara te aere atura ki roto i te are o tetai tangata tupu

[Tutu i te kapi 25]

E toro tutu ana au ei tauturu iaku i te apii i te au tangata o Toromona Airani

[Tutu i te kapi 25]

Uipa anga ma tetai putuputuanga akatakakeia i te Toromona Airani

[Tutu i te kapi 26]

To maua pamiri i teia ra