Tua Oraanga

Mei te Au Vaarua Poiri ki te Au Maunga Tuiterani

AKAKITEIA E LOTHAR WALTHER

I muri ake i te akapouanga e toru mataiti te roa i roto i te au vaarua poiri o te au are auri o Tiamani Opunga Komuniti, e aka angaanga iaku i te tiaki kia rekareka te tu rangatira akaangaroi e te pirianga pumaana a toku ngutuare tangata.

I NARA, kare oki au i papa ana, no te akaraanga umere i runga i te mata o taku tamaiti e ono ona mataiti, ko Johannes. I te tuanga rua o tona oraanga, kare aia i kite ana i tona metua tane. Kiaia, e tangata ke takiri ua au.

Kare mei taku tamaiti rai, kua rauka iaku te rekareka i te akataeakeanga inangaro a toku nga metua. Kua tupu te tu pumaana i roto i to matou ngutuare i Chemnitz, i Tiamani, i te ngai i anauia ai au i te 1928. Kua akakite va ua tikai toku metua tane no runga i tona mareka kore i te akonoanga. Kua maara iaia e i te tuatau o te Tamaki I o te Ao, kua akamanuia te vaeau “Kerititiano” i nga tua e rua i te aronga i tetai tua mai i te “Meri Kiritimiti” ia Titema 25, i te oki akaou ua anga i te ta i tetai e tetai i tera mai ra. Kiaia ra, ko te akonoanga te tu kino roa o te pikikaa.

Kua Monoia te Tu Manako Oripu ua e te Akarongo

Ma te mataora, kua ora mai au i taua mareka koreanga. Kua ope te Tamaki II o te Ao i toku 17 mataiti anga, e kua ora ua mai au i te retita anga. Inara, kua taitaia rai au no runga i te au uianga taitaia mei te, ‘Eaa ra te au ta anga katoa? Koai taku ka irinaki atu? Iea ngai e rauka ai iaku te tu tinamou tikai?’ Ko Tiamani Itinga, te ngai i noo ei matou, kua aere mai i raro i te akatereanga a te Toviete. Te au akakoroanga a te Komuniti o te tuatua tau, te tu aiteite, te taokotaianga, e te pirianga ponuiaau kua rekaia e te aronga kua roiroi no te au takinga kino anga a te tamaki. Kare e roa atu ana ka manako oripu maata mai te au tangata maru e manganui​—i teia taime ra, kare ki te akonoanga, inara ki te au poritiki.

 I te tuatau iaku uaorai i te kimianga i te au pauanga puapinga ra i tuatua mai ei tetai o toku aniti, koia tetai o te Au Kite o Iehova, no runga i tona akarongo. Kua oronga mai aia kiaku i tetai puka tei akatumuia ki runga i te Pipiria tei akakeu iaku i te tatau​—ko te taime mua tikai​—te katoaanga o te Pene 24 o Mataio. Kua umere au i te au akatakaanga tau e te akapapu anga tei orongaia mai i roto i te puka, i te akatakaanga i to tatou tuatau ko “te openga o te akatereanga o te au mea nei” e te tou anga i te tumu tikai o te au manamanata o te tangata nei.​—Mataio 24:3, NW; Apokalupo 12:9.

Kare i roaia ana kua rauka maata mai taku au puka a te Au Kite o Iehova, e iaku i te tatau rekareka anga i te reira, kua marama mai au e kua kiteia e au te tuatua mou taku ia i kimi akatenga ana. E mea mareka anga i te kite mai e kua akateronoia a Iesu Karaiti i te rangi ra i te 1914 e kare e roa atu ana ka autu aia i te au akatereanga tau kore ki te Atua e rauka ai i te apai anga mai i te au akameitakianga ki te au tangata akarongo ravarai. Iaku rai, ko tetai kiteanga maata e ko te marama anga taka meitaki o te oko. Kua tauturu mai te reira iaku i te uri ki te Atua ko Iehova na roto i te pure akatenga, te patianga no te akakore anga i te ara. Kua akakeu oonuia au i te patianga takinga meitaki tei kiteaia ia Iakobo 4:8 “E akavaitata atu ki te Atua, e nana e akavaitata mai kia kotou na.”

Noatu i toku tu maoraora maata rava no toku akarongo ou, kua emiemi toku nga metua e toku tuaine i te akamataanga i te ariki i taku i akakite atu kia ratou. Inara, kare teia, i akameangiti mai i toku inangaro i te aere atu ki te au uipaanga Kerititiano tei raveia e tetai pupu meangiti o te Au Kite i te pae mai ia Chemnitz. Ki toku poitirere, kua aru mai toku nga metua e toku tuaine iaku ki te uipaanga mua! Ko te tuatau anu te reira o te 1945/1946. I muri akera, i te akanoo ouia anga tetai pupu apii Pipiria i Harthau, i te ngai i noo ei matou, kua akamata mai toku ngutuare tangata i te aere putuputu mai.

“E Tamaiti ua oki Au Nei”

I te kiteanga i te au tuatua mou Pipiria puapinga e te kapiti putuputu anga ma to Iehova iti tangata kua taki atu te reira iaku i te akatapu i toku oraanga kia Iehova, e kua papetitoia au ia Me 25, 1946. Ki toku merengo anga, kua tere katoa te au mema o toku ngutuare tangata ki mua i te pae vaerua, e i te openga iora kua riro mai ratou toko toru e Au Kite tiratiratu. Toku tuaine e mema maroiroi aia o tetai o te au putuputuanga i Chemnitz. Kua tavini tiratiratu toku metua vaine e toku metua tane e tae ua atu ki to raua matenga i te 1965 e i te 1986 to tetai e tetai.

E ono marama i muri ake i toku papetitoanga, kua akamata au i te tavini ei painia takake. Kua akairo teia i te akamataanga o tetai oraanga tavinianga “i te au tuatau tau, i te au tuatau manamanata.” (2 Timoteo 4:2, NW) Kare i roa ia ana kua tuera mai te au tuatau ou no te tavinianga. Te anoanoia ra te aronga tutu evangeria tamou i roto i tetai ngai mamao i te tua itinga o Tiamani. Kua tuku atu au e tetai taeake i te patianga no teia tukuanga angaanga, inara kua kite mai au e kare oku kite pera katoa te pakari no taua angaanga tau ra. Mei te mea ra e 18 ua rai oku mataiti, kua aite toku manako ngakau kia Ieremia: “Aue! e taku Atu e Iehova e! i na, kare au i  kite i te tuatua: e tamaiti ua oki au nei.” (Ieremia 1:6) Noatu toku manako ekoko, kua iki te au taeake tau i te oronga takinga meitaki mai kia maua i teia tuatau. No reira, kua tukunaia atu maua ki Belzig, e taoni meangiti ua i te au-enua o Brandenburg.

E akaaoanga tikai te tutuanga i te reira ngai, inara kua oronga mai te reira i te terenianga puapinga kiaku. I muri akera, kua ariki tetai au vaine pitiniti rongonui i te karere Patireia e kua riro mai ei Au Kite o Iehova. Inara, kua patoi to ratou au turanga, i te au peu e te au mataku akatumu oonuia o taua oire tangata meangiti ua i te ngai i vao mai. Kua patoi marokiakia te orometua Katorika e te Porotetani ia maua e kua rave i te au akaapaanga pikikaa patoianga ia maua no ta maua angaanga tutuanga. Inara i te irinaki anga ki roto ia Iehova no te aratakianga e te paruruanga, e maata ta maua tangata i tauturu tei inangaro i te takave i te tuatua mou.

Maata mai te Au Akairo no te Akakoromaki Kore

Kua apai kapiti mai te mataiti 1948 i te akameitaki anga e te au tu kino tapapa koreia. Te mea mua, kua rauka iaku te tukuanga angaanga painia i Rudolstadt, i Thuringia. I reira kua kitea mai e au te au taeake e te au tuaine tiratiratu e manganui, e kua rekareka au i to ratou pirianga. Kua aere akaou mai tetai akameitakianga puapinga roa atu i roto ia Tiurai i taua mataiti ra. Kua akaipoipo au ia Erika Ullmann, e vaine Kerititiano mapu tiratiratu e te pakari e kua kite mai ana au mei te tuatau i akamata mai ei au i te aere ki te au uipaanga i roto i te Putuputuanga Chemnitz. Kua angaanga kapiti maua i te tavinianga painia i Harthau, toku oire kainga ia. Inara, i muri akera, kare e rauka akaou ia Erika i te tamou ua atu i roto i te tavinianga tamou no te au manamanata o te oraanga i te pae kopapa e no etai atu au tumu ke mai.

E au tuatau ngata tikai te reira no to Iehova iti tangata. Kua tipu te Tipatimani o te Angaanga i Chemnitz i taku kati tiki kai i te tautaanga kia maro iaku i te akaruke i te angaanga tutuanga e kia kimi i tetai angaanga tinamou. Kua taangaanga te au taeake tau i toku turanga kia pati no tetai arikianga manaia e te Au Enua ra. Kua araiia teia, e ia Tiunu 23, 1950, kua akautunga ia au i te tutaki i tetai utunga me kare kia noo e 30 ra i roto i te are auri. Kua pira matou no te au tukuanga tuatua, inara kua kopae te ture teitei roa i te tukuanga tuatua, e kua tonokia atu au ki te are auri.

E akakite ua anga te reira no te kake marie anga mai te patoianga e te au tu kino te ka aru mai. Kare i pou ake te marama i muri mai, i roto ia Tepetema 1950, i muri ake i te akamataanga i tetai oroanga o te akakinoanga i roto i te akakitekite anga nuti, kua arai te akatereanga Komuniti i ta matou au angaanga. No to matou tupuanga viviki e to matou tu neutara, kua tapaia matou e ko tetai akaaere aroro kino tikai o te Opunga, te rave ua atura “te angaanga ekokoia” i raro ake i te arai anga o te akonoanga. I te ra tikai i orongaia mai te ture, kua anau taku vaine i ta maua tamaroa, ko Johannes, i te kainga e tei roto au i te are auri. Noatu te au patoianga a te vaine akaanau pepe, kua maro atu te au opita o te State Security i te tomo mai ki roto i to maua apatimani e kua kimi i te akapapuanga i te turu i ta ratou au akaapaanga. Inara, kare a ratou apinga i kitea mai ana. Noatu rai, kua autu ratou i muri mai i te tuku atu anga i tetai tangata taritari tuatua ki roto i to matou putuputuanga. Kua taki atu te reira ki te tapekaanga o te au taeake tau katoatoa, kapiti ia atu au, i roto ia Okotopa 1953.

I Roto i te Au Vaarua Poiri

I muri ake i te tapekaia anga e te orongaia anga te au utunga mei te toru ki te ono mataiti, kua kapiti atu matou ki to matou au taeake i roto i te au vaarua poiri viivii tikai o Osterstein Castle, i Zwickau. Noatu te au turanga kino maata i reira, e mataora anga tikai i te kapiti atu ma te au taeake pakari. Kare to matou ngereanga i te tu rangatira ko te aiteanga e ko te ngere anga i te kai pae vaerua.  Noatu e kua akavaavaaia e kua araiia e te akatereanga, kua kitea tetai mataara no Te Punanga Tiaki kia taeria ia ki roto i te are auri e ki roto tikai i to matou au pia! I akapeea ra?

Kua tukunaia etai o te au taeake kia angaanga i roto i te au maina koara, e kua aravei atu ratou i te Au Kite mei vao mai e kua oake atu i te au makatini kia ratou. Kua apai muna ua mai i reira te au taeake i te au makatini ki roto i te are auri e na te kite ua kua rauka i te pati atu i te kai pae vaerua tei anoanoia ra ki te katoa anga ia matou. E aka mataora tikai toku e kua akamaroiroiia i te kiteanga i ta Iehova akonoanga e te aratakianga na teia mataara!

Tae anga ki te openga o te 1954, kua apainaia atu matou ki te are auri rongonui i Torgau. Kua mataora te Au Kite i reira i te arikianga ia matou. Tae mai ki taua taime ra, kua vai ketaketa oki ratou i te pae vaerua na te taikuiku anga i ta ratou i maara mai mei te au itiu takere o Te Punanga Tiaki. Mei teaa to ratou inangaro no tetai putunga kai ou i te pae vaerua! I teia nei tei ia matou te apainga kia tua atu kia ratou te au manako ta matou i apii ana i Zwickau. Inara akapeea oki e rauka ai ia matou i te rave i te reira me kua ture pakariia matou i te tuatua atu ki tetai e tetai i te tuatau i to matou aaere anga i te au ra tataki tai? I na, kua oronga mai te au taeake te au manako akaperepere kia matou e akapeea i te akamataanga, e tei rungao ia matou to Iehova rima mana e te paruru. Na teia i apii mai ia matou i te puapinga o te apii anga maroiroi i te Pipiria e te akamanako oonu anga e te vai ra kia tatou te tu rangatira e te tuatau i te rave i te reira.

Tuatau no te Au Ikianga Puapinga

Ma to Iehova tauturu, kua vai tiratiratu matou. Ki to matou aka poitirere, kua orongaia mai ki etai ia matou te akakore anga i te openga o te 1956. E mea ngata i te akakite atu i to matou mataora i te akatueraanga ia mai te aua o te are auri! Tae ki taua taime ra, e ono mataiti taku tamaiti, e e aka rekareka tikai iaku i te kapiti akaouanga ma taku vaine e kia piri atu ki roto i te utuutuanga i ta maua tamaiti. No etai taime kua akono mai a Johannes iaku mei tetai manuiri rai, inara kare i roa ia ana kua akamata mai tetai pirianga pumaana i rotopu ia maua.

Kua aro atu te Au Kite o Iehova i roto ia Tiamani Opunga i tetai tuatau ngata. Te aiteanga o te kakeanga i te tu kino ki ta matou angaanga orometua Kerititiano e to matou tu neutara e kua noo putuputu matou ki raro ake i te tamataku anga​—ko tetai oraanga tei takinoia ma te kino, te apiapi, e te roiroi. No reira, kua akara meitaki e kua pure maua ko Erika no to maua turanga, e kua kite mai maua i te anoano kia neke e rauka ai i te noo atu i raro ake i te au turanga mareka maata atu kia kore e kiia e te manamanata. Kua inangaro maua kia rauka i te tu rangatira i te tavini ia Iehova e kia aruaru i te au akakoroanga pae vaerua.

I te tuatau o te tupuanga rau o te 1957, kua tuera mai te tuatau no matou kia neke atu ki Stuttgart, i Tiamani Opunga. Kare te angaanga evangeria i araiia i reira, e kua rauka ia maua i te piri ua atu ma to matou au taeake. E maata tikai to ratou turuturuanga aroa. Kua akapou matou e itu mataiti ma te putuputuanga i Hedelfingen. I taua au mataiti ra, kua akamata ta maua tamaiti i te apii, e kua meitaki tona tere anga ki mua. I roto ia Tepetema 1962, kua rekareka au i te arikianga i te aere atu anga ki te Apii Orometua Patireia i Wiesbaden. I reira kua akamaroiroiia au kia neke atu ma toku ngutuare tangata kia tavini i te ngai te anoanoia ra te au puapii Pipiria te ka kite i te tuatua Tiamani. Kua kapiti mai teia i etai au ngai o Tiamani e Tuiterani.

Aere Atu ki te Au Maunga Tuiterani

No reira, i te 1963, kua neke atu matou ki Tuiterani. Kua aratakiia matou kia angaanga ma tetai putuputuanga meangiti ua i Brunnen, i runga i te Roto manea o Lucerne, i roto i te tuanga rotopu o te au Maunga Tuiterani. Kia matou, kua aite mei tei roto i te parataito ra. Kua akamatau matou ki te reo Tiamani e tuatuaia ra i reira, ki te oraanga i reira, e ki te tu manako o te iti tangata. Noatu rai, kua rekareka matou i te angaanga e te tutuanga i rotopu i tetai iti tangata tei inangaro i te au. Kua akapou matou e 14 mataiti i Brunnen. Kua maata mai ta maua tamaiti i reira.

I te 1977, te vaitata ra au ki te 50 mataiti, kua rauka ia maua i tetai patianga kia tavini ki ko i te Betela i Tuiterani i Thun. Kua manako mai maua i te reira ei arikianga tapapa koreia e kua ariki i te  reira ma te tu akameitaki maata. Kua akapou maua ko taku vaine e iva mataiti i roto i te angaanga Betela, e kua maara ia maua e ko tetai takainga takake te reira i roto i to maua oraanga Kerititiano e te tupuanga uaorai i te pae vaerua. Kua rekareka maua i te tutu anga ma te au papuritia i reira i Thun e te au ngai i te pae mai, i te kite ua anga i ta Iehova “au angaanga takake,” te mekameka o te au maunga tapokiia e te kiona o te au Maunga Bernese.​—Salamo 9:1.

Tetai Neke Anga Akaou

Kua aere mai to maua neke anga akaou i roto i te akamataanga o te 1986. Kua patiia atu maua kia tavini ei au painia takake i roto i tetai ngai maatamaata tei tuangaia ki te Putuputuanga o Buchs i roto i te tuanga opunga o Tuiterani. Tei tupu akaou, kua akamatau maua ki tetai oraanga tuke. Inara, kua akakeuia to maua inangaro i te tavini ia Iehova i te ngai e ka taangaanga meitakiia maua, kua rave maua i teia tukuanga angaanga ou ma tana akameitakianga. I tetai au taime kua monoia e au te au akaaere tutaka, te atoro atu anga e te akamaroiroi anga i te au putuputuanga. E 18 mataiti tei pati, e kua rauka ia maua te au tupuanga mataora e manganui i te tutuanga i roto i teia ngai. Kua tupu te putuputuanga i Buchs, e kua rekareka matou i te kapiti anga ki roto i tetai Are Uipaanga Patireia manea, tei akatapuia e rima mataiti i topa ake nei.

Kua akono a Iehova ia maua na roto i te mataara takinga meitaki maata. Kua akapou maua i te tuanga meitaki roa atu o to maua oraanga i roto i te angaanga orometua tinamou, inara kare roa maua i ngere ana i tetai apinga. Kua rauka ia maua te rekareka e te merengo anga i te kiteanga i ta maua tamaiti, e tana vaine, e ta raua tamariki, e pera katoa te au pamiri a te tamariki, i te aere tiratiratu anga na te arataa o Iehova ra.

I te akamanakoanga, kua kite mai au e, kare e ekokoanga, kua tavini maua ia Iehova “i te tuatau tau, e te tuatau manamanata.” Kua apai atu taku aruaruanga o te angaanga orometua Kerititiano iaku mei te au vaarua poiri o te au are auri Komuniti ki te au maunga mekameka o te au Maunga Tuiterani. Kare roa au e toku pamiri i tataraara ana e tai ua ake taime.

[Pia i te kapi]

“Aronga Takinoia e Rua Taime” Kia Vai Ngaueue Kore i Raro i te Takinokino Anga

I raro ake i te Repapuriki Temokaratiki Tiamani (RTT), tei kite katoa ia e ko Tiamani Opunga, kua iki takakeia te Au Kite o Iehova no tetai araianga takinokino anga pakari tikai. Te akaari maira te au tataanga e kua tonokia atu e tere atu i te 5,000 Au Kite ki te au puakapa tamamaeanga maroia e te au ngai tapeka anga no ta ratou angaanga orometua Kerititiano e te tu neutara.​—Isaia 2:4.

Kua akatakaia i etai o ratou ei “aronga takinoia e rua taime.” Mei etai 250 ia ratou kua tapekaia ki roto i te au puakapa tamamae anga e te au are auri o Nazi. I reira, i te au tuatau o te 1950, kua arumakiia ratou e kua tapekaia e te Stasi, te State Security Service o te RTT. Ko etai o te au are auri kua taangaangaia e rua taime​—ei au are auri Nazi na mua e oti ei au are auri Stasi.

I te tuatau mua o te ngauru mataiti o te takinokino anga pakari tikai, mei te 1950 ki te 1961, e 60 te katoaanga o te Au Kite​—te au tane te au vaine​—tei matemate i roto i te are auri mei te takinga kino anga, te rava kore o te kai, te maki, e te ruaine anga. E 12 Au Kite kua akautungaia ki te tapekaanga no te oraanga katoa e tei akameangitiia mai i muri mai ki te 15 mataiti i roto i te are auri.

I teia tuatau, i roto i te opati maata o te Stasi i mua ana i Berlin, e akaariarianga tinamou tetai te vaira te akaari maira i te 40 mataiti o te au takinga kino anga tei manaia o te Au Kite o Iehova i Tiamani Opunga. Te au tutu e te au tataanga uaorai tei akaariia ki reira e au akakite anga muteki ua ki te mataku kore e te maroiroi pae vaerua o teia Au Kite ko tei tiratiratu i raro ake i te takinokino anga.

[Mapu i te kapi 24, 25]

(No runga i teia, akara i te puka)

TUA ITINGA O TIAMANI

Rudolstadt

Belzig

Torgau

Chemnitz

Zwickau

[Tutu i te kapi 25]

Te Osterstein Castle, i Zwickau

[Akameitakianga]

Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland

[Tutu i te kapi 26]

Maua ko taku vaine, ko Erika