Te Au Mea Angaia te Tuatua nei i te Kaka o te Atua!
Te Au Mea Angaia te Tuatua nei i te Kaka o te Atua!
“Te tuatua nei te au rangi i te kakā o te Atua; e te akakite nei te reva i te angaanga a tona rima.”—SALAMO 19:1.
1, 2. (a) Eaa ra i kore ei i rauka i te au tangata i te akara tika atu i to te Atua kaka? (e) Akapeea te aronga taito 24 i te oronga anga i te kaka ki te Atua?
“KARE koe e tika kia akara i toku mata, kare rava oki tetai tangata e ora kia akara mai iaku.” (Exodo 33:20) Kua akamatakite atura i reira a Iehova ia Mose. No te mea kua angaia te au tangata ma te kopapa paruparu, kare e rauka ia ratou kia ora mai i te akara tika anga atu i te kaka o te Atua. Inara, i roto i tetai orama, kua orongaia ki te apotetoro ko Ioane tetai akaraanga umere roa no Iehova i runga i Tona terono kaka.—Apokalupo 4:1-3.
2 Kare mei te au tangata ra, kua rauka i te au mea ora vaerua tiratiratu i te akara atu i to Iehova mata. I rotopu ia ratou ko te “aronga taito e rua ngauru ma a” i roto i te orama a Ioane mei te rangi ra, tei akatutu maira i te 144,000. (Apokalupo 4:4; 14:1-3) Akapeea ratou i te ariu anga atu i to ratou kite anga i te kaka o te Atua? Kia tau kia Apokalupo 4:11, te akakite ra ratou e: “E tau te kakā ia koe, e [“Iehova, to matou Atua,” NW] e te akangateitei, e te mana: naau oki i anga i te au mea ravarai nei, e no toou inangaro i mou ei e i angaiaʼi ratou.”
Eaa ra ‘Kare e Kotoe Anga’
3, 4. (a) Eaa ra te akarongo i roto i te Atua kare e tau i te taineti? (e) I roto i etai au tu, eaa tei muri i te akakore anga i te irinaki anga i roto i te Atua?
3 Kua akakeuia ainei koe kia oronga i te kaka ki te Atua? Ko te maataanga o te au tangata kare i akakeuia, ko etai kua patoi i to te Atua vai anga. Ei akatauanga, kua tata tetai tangata apii etu e: “Ko te Atua ainei tei tomo mai ki roto e tei maani tikai i te akatere anga o te rangi ei puapinga no tatou nei? . . . E manakonakoanga rekaia. Ma te manuia kore te irinaki ra au i te reira e e mea manako ua. . . . Kare te Atua e ko tetai akatakaanga.”
4 Kua kotingaia te kimikimi anga taineti—kua kotingaia i tei rauka tikai i te tangata i te akara ra me kare i te apii ra. Me kare oki e manako ua me kore e angaanga kimikimi ua. I te mea e e “Vaerua te Atua,” kare e rauka kia tuku akaaiteia atu aia ki te au ravenga apii taineti. (Ioane 4:24) No reira, e mea akateitei, kia kopae atu i te akarongo atu ki te Atua kare e tau i te taineti. Kua akakite mai te tangata taineti ko Vincent Wigglesworth o te Apii Teitei o Cambridge e ko te ravenga taineti uaorai te “irinaki ra ki runga i te akarongo.” Akapeea ra? “Te vaira te reira ki runga i tetai akarongo ekoko kore e ko te tu natura umere te akatano ra ki te ‘au ture natura.’” No reira me kopae tetai tangata i te irinaki anga i roto i te Atua, kare ainei e te taui ua ra aia mei tetai tu o te akarongo ki tetai tu? I roto i etai au tu, i te akara anga ko te irinaki kore kua riro ei kopae akakoroanga i te ariki atu i te tuatua mou. Kua tata te tata taramo e: “No te nengonengo i kore ei i kimi te tangata kino iaia; kare te Atua i roto i tona katoa ra au manako.”—Salamo 10:4.
5. Eaa ra te irinaki kore i roto i te Atua kare i te kotoe anga?
5 Te irinaki anga i te Atua kare i te akarongo manako ua, kareka ra, te vaira te akapapu anga maata rava no to te Atua vai anga. (Ebera 11:1) Te karanga ra te tangata apii etu ko Allan Sandage e: “E akara anga tau kore tikai kiaku e kua akamata mai taua akapapa anga tau [i roto i te ao e pini ua ake] mei roto mai i te tu marikonga kore. Te vaira tetai kaveinga akapapa anga. Kiaku nei e mea muna te Atua, inara ko te akataka angaia o te temeio no te vai anga, e eaa ra i vai ei tetai mea e kare ake tetai apinga ra.” Kua akakite te apotetoro ko Paulo ki te au Kerititiano i Roma e ko “te au mea oki [o te Atua] tei kore e tau kia akara ra, tei kitea puia nei ïa, i te au mea katoa i angaia nei, mei te maani anga mai i teianei ao; koia oki, tona ra mana mutu kore anga, e te Atua anga; kare ua atura o ratou [te aronga irinaki kore] kotoe anga.” (Roma 1:20) Mei “te maani anga mai i teianei ao”—mei te anga mai anga tikai o te au tangata ora kite ra, tei kite i to te Atua vai anga ra—kua kiteaia e te vaira Tei Anga o te mana ririnui roa atu, e Atua tei tau no te akamori anga. Ko te aronga tei poka i te akakite i te kaka o te Atua kare e kotoeanga. Eaa ra, i reira, te akapapu anga ta te au mea angaia i oronga mai?
Te Tuatua ra te Ao e Pini Ua Ake i te Kaka o te Atua
6, 7. (a) Akapeea te au rangi i te akakite anga i te kaka o te Atua? (e) No teea akakoroanga i tuku mai ei te au rangi ra i te ‘aruru anga’?
6 Kua pau maira a Salamo 19:1 i te na ko anga e: “Te tuatua nei te au rangi i te kakā o te Atua; e te akakite nei te reva i te angaanga a tona rima.” Kua kite a Davida e ko te au etu e te au paraneta e iti maira na roto i “te reva,” me kare i te mareva, kua oronga mai i te akapapu anga patoi koreia no te vai anga o tetai Atua kaka. Kua tuatua ua atu aia: “Te apii nei tetai ao i tetai i te tuatua, te akakite nei oki tetai po i tetai i te kite.” (Salamo 19:2) Ki tetai ao ki tetai e tetai po ki tetai, te akaari maira te au rangi i to te Atua pakari e te mana anga mai anga. Mei te mea rai e ko te au tuatua akapaapaa anga i te Atua te ‘apii nei i te tuatua’ mei te au rangi ra.
7 Inara, te anoanoia ra te kite kia akarongo ki teia akakiteanga. “Kare e korero, kare e tuatua, kare to ratou reo i kitea.” Inara, e ririnui te akakiteanga muteki ua o te au rangi. “Kua tae ra to ratou aruru ki te pa enua katoa, e ta ratou tuatua ki te kotinga o teianei ao.” (Salamo 19:3, 4) Mei te mea rai e kua tukuna mai e te au rangi ra te ‘aruru anga’ i te akapapu anga mai e kua akakiia te au tua ravarai o te enua e to ratou kite muteki ra.
8, 9. Eaa etai au tikaanga puapinga maata no runga i te ra?
8 Aru mai te akataka maira a Davida i tetai mea umere o te au mea angaia a Iehova: “Kua akatu aia i to te rā puakapa i roto ia ratou [te au rangi kiteaia]; Ko tei aere mai mei te tane ou ra mei roto mai i tona ra pia, e mei te tangata maroiroi e rekareka ra kia oro i te oroanga. Mei tetai pae rangi tona aere anga mai, e tae ua atu ki tetai pae i tona akapini anga, e kare rava tetai mea i ngere i tona maana.”—Salamo 19:4-6.
9 Me akaaiteia atu ki te au etu, e apa ua te maata o te ra. Inara, e etu umere roa te ra, i te akameangiti anga i te au paraneta e takapini ra i te reira. Te karanga ra tetai tumu tataanga e mei te “2 pirioni o te pirioni, pirioni tane” te maatamaata o te reira—e 99.9 patene te maatamaata o te katoa anga o to tatou akatere anga o te ra! Te tuku ra to te reira gravitation i te enua kia takapini e 150 mirioni kiro mita te mamao kia kore e panu ke atu me kare kia ngoteia atu ki roto i reira. Vaitata ua mei te apa pirioni o te ririnui o te ra te itae maira i to tatou paraneta, inara kua rava ua te reira i te akaora i te ora.
10. (a) Akapeea te ra i te aere anga ki roto e ki vao i tona “puakapa”? (e) Akapeea te reira i te oro anga mei “te tangata maroiroi”?
10 Te tuatua ra te tata taramo no te ra i roto i te reo akatutu anga, i te akatutu anga mai i “te tangata maroiroi” tei oro mei tetai pae rangi ki tetai i te ao e te akangaroi anga i te po i roto i te “puakapa.” Me topa atu taua etu maatamaata ki raro ake i te pae rangi, me akaraia atu mei te ngai tau o te enua, i te akara anga te tomo atura te reira ki roto i te “puakapa,” mei te mea e te akangaroi ra. I te popongi, i te akara anga te aere viviki maira ki vao, te iti marama anga mai “mei te tane ou ra mei roto mai i tona ra pia.” Ei tiaki mamoe, kua kite a Davida i te anu tikai o te po. (Genese 31:40) Kua maara iaia e akapeea te au vero o te ra i te tamaana viviki anga iaia e i te au ngai takapini iaia ra. Te taka meitaki ra, kare te reira i roiroi ana mei te “aere anga” mai mei te itinga ki te opunga inara mei te “tangata maroiroi” ra, kua papa i te ripiti akaou i te aere anga.
Te Au Etu e te Au Vananga Etu Umere Roa
11, 12. (a) Eaa te mea meitaki no runga i te akaaite anga a te Pipiria no te au etu ki te onetea i taatai ra? (e) Mei teaa ra te atea o te ao katoa e pini ua ake?
11 Me kare e teretikopu, e tokoiti ua tauatini au etu ta Davida ka kite. Inara, kia tau ki tetai apii i ou ua akenei, te numero o te au etu i te ao e pini ua ake te kiteaia ra na roto i te au teretikopu o teia tuatau nei e e 70 tekitirioni (sextillion)—e 7 te aru maira e 22 kare! Kua akakite mai a Iehova e kua piri atu taua au numero maata rava i tona akaaite anga i te numero o te au etu ki “te onetea i taatai ra.”—Genese 22:17.
12 No te au mataiti, kua akara te aronga apii etu i tei akatakaia mai ei “au ngai kaka meangiti ra ma tetai akaraanga aveave, kare e taka meitaki ana.” Kua manako te aronga taineti e ko teia “nebulae takaviri nei” e au apinga i roto i to tatou vananga etu Tarava. I te 1924, kua kiteaia mai e ko te nebula vaitata roa atu, ko Andromeda, e vananga etu tikai te reira—ko etai e rua mirioni mataiti marama te mamao! Kua tare te aronga taineti i teianei e te vaira e pirioni ua atu au vananga etu, e au tauatini i roto i te taki tai—i tetai taime e pirioni ua atu—te au etu. Inara, “kua ope te au etu i te tatauia e [Iehova]; nana i tapa i to ratou katoa ra au ingoa.”—Salamo 147:4.
13. (a) Eaa te mea meitaki no runga i te au puono? (e) Akapeea ra i kiteaia ai e kare te au taineti i kite “i te au ture o te rangi”?
13 Kua ui a Iehova kia Iobu e: “E mou ainei ia koe te akapumaana o Matariki, e matara ainei te au tapeka o Oriona?” (Iobu 38:31) Ko tetai puono koia oki ko tetai au etu e manganui i te akara anga te akatupu maira i tetai akaraanga taka meitaki. Noatu e mamao ke tikai te au etu mei tetai ki tetai, te vai tamou ra rai to ratou au ngai me akaraia atu mei te enua nei. No te mea e te tano tikai ra to ratou au ngai, “e au kaveinga tauturu [te au etu] i roto i te teretere anga, ki te au astronaut i roto i te spacecraft, e no te akatakaanga i te etu.” (The Encyclopedia Americana) Inara, kare tetai e marama meitaki roa ana i “te au tapeka” te mou kapiti ra i te au puono. Ae, kare i rauka ake i te au taineti i te pau i te uianga tei uiia i roto ia Iobu 38:33 e: “Te kite ra ainei koe i te au ture o te rangi?”
14. Na roto i teea mataara te tuaia anga te marama ei muna ra?
14 Kare e rauka i te au taineti i te pau i tetai uianga ta Iobu i ui ana e: “Na teiea arataa i tua aereiaʼi te mārama?” (Iobu 38:24) Kua kapiki tetai tangata tata i teia uianga no runga i te marama ko “tetai uianga taineti oonu roa atu o teia tuatau.” Ei tukeanga, kua manako etai aronga apii Ereni e te kaka maira te marama na roto i te mata o te tangata. I roto i teia au tuatau, kua manako te au taineti e te vaira i roto i te marama te au ungaunga rikiriki. Kua manako tetai e te neke aere ra te reira i roto i te au wave. I teia tuatau, te irinaki ra te au taineti e te riro ra nga mea roa rai ei wave e ei ungaunga. Noatu rai, te tu o te marama e akapeea te reira i te “tua aereiaʼi” kare i marama ia ake.
15. Mei ia Davida rai, eaa to tatou manako ngakau me akamanako tatou i te au rangi ra?
15 I te akamanako anga i teia, kua akakeuia tetai kia manako mei te tata taramo rai ko Davida, tei tuatua e: “Kia akara au i to au rangi i te angaanga a to maikao-rima na; te marama e te au etu taau i anga ra; Eaa te tangata nei, i manako mai ei koe iaia? e ta te tangata nei tamaiti, i akono mai ei koe iaia?”—Salamo 8:3, 4.
Te Akakaka ra te Enua e to te Reira Au Mea Ora Katoa ia Iehova
16, 17. Akapeea te au mea ora i roto i te “au ngai oonu o te vai” i te akapaapaa anga ia Iehova?
16 Te tare maira a Salamo 148 i tetai au mataara i akakite ei te au mea angaia i to te Atua kaka. Te tatau ra te irava 7 e: “E akameitaki ia Iehova i runga i te enua nei: te au taae o te moana ra, e te au ngai oonu katoa.” Ae, te “au ngai oonu” te ki ra i te au mea umere te akakite maira i to te Atua pakari e te mana. E 120 tane te avereti o te teimaa o te toora auika—e maata atu i te 30 erepani! Kua tere atu i te 1,000 paunu te teimaa o tona pukuatu okotai e ka rauka i te pamu i etai 14,000 paunu o te toto na roto i tona kopapa! E marie e e marikonga kore ainei teia au taae o te moana i roto i te vai? Kare. Te “kau aere ra [te reira] i te au moana” ma te viviki tikai, i karanga mai ei tetai ripoti na te European Cetacean Bycatch Campaign. Te akaari maira te kimikimi anga satellite e “okotai toora auika kua aere atu e tere atu i te 16,000 kiro mita i roto i te 10 marama.”
17 E ruku ana te papati bottle-nosed e 45 mita te oonu, inara te rekoti oonu roa atu no te ruku anga no tetai papati e 547 mita! Akapeea i rauka ai i teia papati kia ora mai i taua rukuanga ra? Ka akamarie mai te panapana o te reira pukuatu i te rukuanga, e ka aere ke atu te toto ki te pukuatu, ki nga ate, e ki te roro. Pera katoa, te vaira i roto i tona uaua tetai kemikara te akono ra i te okitene. Ka rauka i te au teara (seal) erepani e te au toora sperm i te ruku oonu ki raro roa. “Kare i akakore atu i te taomi anga,” i karanga mai ei te makatini Discover, “kua tuku te reira i to ratou nga ate katoa kia topa.” Kua akono ratou i te maata anga o te okitene ta ratou e anoano ra i roto i to ratou au uaua. Te taka meitaki ra e, e akakite anga ora teia au mea ora i te pakari o tetai Atua mana katoatoa!
18. Akapeea te tai i te akaari anga i to Iehova pakari?
18 Te akaata katoa maira te tai i to Iehova pakari. I karanga ai te Scientific American: “Te au vai ravarai e taetae ra i roto i te take 100 mita o te moana ra te vaira e tauatini ua atu o te apinga mea rikiriki roa te papanu aere ra, tei kapikiia e ko te remuremu.” Te tama ra teia “vaorakau kitea koreia” i to tatou reva na te akaatea anga i te au pirioni tane o te kapono rua okitene. Na te remuremu e akatupu ra e tere atu i te apa o te okitene ta tatou e akaea nei.
19. Akapeea te ai e te kiona i te akatupu anga i to Iehova ra anoano?
19 Te karanga ra a Salamo 148:8 e: “Te ai, e te ua toka; te kiona, e te kou ra; te matangi uriia ra, e akatupu i tana ra tuatua.” Ae, kua taangaanga katoa a Iehova i te au mana ora kore o te natura kia akatupu i tona anoano. E akamanako ana i te ai. I te ngauru mataiti i topa, kua akara uaia te au ai vaorakau ra ei mea akapou anga. Te irinaki ra te aronga kimikimi i teianei e e tuanga maata ta te ai e rave ra, i te takore anga i te au tumu rakau taito e te au tumu rakau pe, i te akatupu anga i te au ua rakau e manganui, i te akaou matutu anga i te au mea, e te akameangiti anga mai i te kino o te ai ka. E puapinga katoa te kiona, te akamauu anga e te akamaniua anga i te one, i te akaki anga i te au kauvai, e te paruru anga i te au ua rakau e te au manu mei te reva anu ra.
20. Akapeea te au maunga e te au tumu rakau i te akapuapinga anga i te tangata ravarai?
20 “Te au maunga, e te au tuaivi katoa; te au rakau kai ra, e te au arezi katoa,” ko ta Salamo 148:9 e maara ra. Ko te au maunga teitei e akakiteanga ia i to Iehova ririnui maata. (Salamo 65:6) Inara kua riro katoa ratou ei akakoroanga tau. Te karanga ra tetai ripoti no ko mai i te Institute of Geography i Bern, Tuiterani, e: “Pouroa te au kauvai maata i te ao nei tei te au maunga to ratou ara vai maata. E maata atu i te apa o te au tangata ravarai te irinaki ra ki runga i te vai te akaki ra i te au maunga . . . E puapinga tikai teia ‘au punanga vai’ ki te oraanga o te au tangata.” Pera katoa te tumu rakau noa ua te akakaka ra te reira i Tei Anga ra. Te karanga ra tetai ripoti na te United Nations Environment Programme e ko te au tumu rakau “e mea puapinga maata no te oraanga o te au tangata i roto i te au enua katoatoa . . . E puapinga maata tikai te au tu o te tumu rakau e manganui ei tumu anga no te au apinga mei te rakau, te au ua rakau, te au nati, te au tapou e te au kamu. I te ao katoa, e 2 pirioni tangata te irinaki ra ki runga i te rakau no te tunu i te kai e te tutungi i te ai.”
21. Akataka mai e akapeea te rau i te akaari anga mai i te akapapu anga no te akapapa anga.
21 Te akapapu anga mai o tei anga pakari maira kua kiteaia i roto i te akapapa anga tikai o tetai tumu rakau. E akamanako ana i tetai rau. E tapoki tapou to vao ake te akono ra i te rau kia kore e mae. I raro ake tikai i te tapoki i te tua i runga ra te vaira te au teera tukeke te vaira oki te au chloroplast. I roto i teia te vaira te au tuanga kara matie, te mou maira i te ririnui o te marama. Na roto i tetai ravenga tei kapikiia ko te photosynthesis, te akatupu ra te au rau i te kai. Ka apainaia te vai ki runga na roto i te au aka o te tumu rakau e ka tariia atu ki te au rau na roto i tetai “akaaerenga paipa” meitaki roa atu. E tauatini ua atu te “au putaputa” rikiriki roa (tei kapikiia ko te stomata) te maeu ra e te piri ra i raro ake i te rau, i te tuku anga mai i te kapono rua okitene. Na te marama i oronga mai i te ririnui no te vai e te kapono rua okitene kia kapiti e kia maani i te au carbohydrate. Ka rauka i te tumu rakau i teianei i te kai i te manga tikai ta te reira i akatupu. Inara, ko teia angaanga nei e mea muteki e te manea. Kare e akataero anga, te oronga maira te reira i te okitene ei apinga ra!
22, 23. (a) Eaa te tu karape meitaki te rauka ra i etai au manu o te rangi e te au manu o te enua? (e) Eaa tetai atu au uianga te anoanoia ra kia akamanako tatou?
22 “Te au manu, e te au puaka ravarai; Te au mea totoro aere ua ra, e te manu peau,” i na Salamo 148:10 ei. E manganui te au manu o te enua e te au mea ora e rere aere ra te akaari umere maira i te au tu karape. Ka rauka i te Laysan albatross i te rere mamao roa atu (i tetai tu e 40,000 kiro mita i roto ua i te 90 ra). Ko te blackpoll warbler te rave ra i te tere mei Tokerau ki Tonga ia Marike, i te rere ua anga e tere atu i te 80 ora kare e akamutu anga. Te akaputu ra te kamera i te vai, kare i roto i tona ra puku tei manako ia ana, mari ra i roto i tona akaaere anga kopu, i te akatika anga iaia kia aere no te au tuatau roa kare e marokaia. No reira rai, i akara meitaki ei te au enitinia i te patireia o te manu me maani i te au matini e te au mea ou. “Me ka inangaro koe i te patu i tetai apinga te ka angaanga meitaki . . . e te o meitaki tikai ra ki roto i to te reira ngai,” i karanga ai tetai vaine tata ko Gail Cleere, “penei ka kiteaia e koe tetai akaraanga meitaki i tetai ngai i roto i te mea natura.”
23 Ae, te akakite tikai maira te au mea angaia i te kaka o te Atua! Mei te au rangi etu ki te au rau rakau e te au manu, te apai maira ratou tataki tai i ta ratou uaorai akapaapaa anga ki Tei Anga ia ratou. Inara akapeea ra tatou te au tangata ra? Akapeea e rauka ai ia tatou i te imene akapaapaa ki te Atua mei te au mea natura rai?
Maara Ainei ia Koe?
• No teaa ra te aronga tei patoi i to te Atua vai anga i kotoe kore ei?
• Akapeea te au etu e te au paraneta i te akakaka anga i te Atua?
• Akapeea te tai e te au manu o te enua i te oronga akapapu anga mai i Tei Anga aroa maira?
• Akapeea te au mana ora kore o te natura i te rave anga i to Iehova ra anoano?
[Au Uianga Apii]
[Tutu i te kapi 10]
Te numero ta te au taineti i tare no te akarakara anga i te au etu e 70 tekitirioni!
[Akameitakianga]
Frank Zullo
[Tutu i te kapi 12]
Papati “bottle-nosed”
[Tutu i te kapi 13]
Kiona rikiriki
[Akameitakianga]
snowcrystals.net
[Tutu i te kapi 13]
Punua “Laysan albatross”