Kia Aratakiia e te Atua Ora
Kia Aratakiia e te Atua Ora
“Kia ariu ke atu . . . ki te Atua ora ra, ko tei anga i te rangi, e te enua, e te tai, e te apinga tini i roto ra.”—ANGAANGA 14:15.
1, 2. Eaa ra i tau ei e kia kite ia Iehova e ko “te Atua ora ra”?
I MURI ake te akaora anga te apotetoro ko Paulo raua ko Banaba i tetai tangata, kua akapapu atura a Paulo ki te aronga te akarakara maira i Lusetera e: “E tangata katoa oki maua, mei ia kotou katoa na te tu, e te ako atu nei oki i te evangelia ia kotou, kia ariu ke atu kotou i taua au mea puapinga kore nei ki te Atua ora ra, ko tei anga i te rangi, e te enua, e te tai, e te apinga tini i roto ra.”—Angaanga 14:15.
2 Mei teaa ra te tika anga tikai e kare a Iehova, i te itoro ora kore, inara e “Atua ora ra”! (Ieremia 10:10; 1 Tesalonia 1:9, 10) Te ora ra aia, e ko Iehova te Tumu o to tatou ora. “Koia uaorai oki tei oronga mai i te ora, e te aʼo, e te au mea katoa, ki te au mea ravarai.” (Angaanga 17:25) Te manako maira aia i to tatou rekareka anga i te ora, no teia tuatau e no te tuatau ki mua. Kua tuatua mai a Paulo e “kare ra [te Atua] i ngere i te akakite iaia uaorai, koia i takinga-meitaki mai, i te oronga anga mai i te ua no runga i te rangi, e te tuatau mou, e te akaki anga mai i to tatou ngakau ki te kai ma te rekareka.”—Angaanga 14:17.
3. Eaa ra tatou ka irinaki ei i te aratakianga ta te Atua i oronga maira?
3 Te manako anga mai te Atua i to tatou ora te oronga maira kia tatou i te tumu kia irinaki i tana aratakianga. (Salamo 147:8; Mataio 5:45) Penei kare etai e ariu mai me kite ratou i tetai akauenga Pipiria kare ratou e marama ana me kare e akara anga e kua kotingaia. Noatu rai, te irinaki anga ki ta Iehova aratakianga kua riro mai ei mea pakari. Kia akatutuia: Noatu e kare tetai tangata Iseraela i marama ana i te ture no runga i te amiri anga i te kopapa mate ra, kua puapingaia aia na te akarongo anga i te reira. Te mea mua, ka akavaitata atu tona akarongo iaia ra ki te Atua ora; te rua, ka tauturu te reira iaia kia kore e rokoia e te au maki.—Levitiku 5:2; 11:24.
4, 5. (a) I mua ake i te tuatau Kerititiano, eaa te aratakianga ta Iehova i oronga no runga i te toto? (e) Akapeea tatou i kite ei e te kapitiia maira ta te Atua aratakianga no runga i te toto ki te au Kerititiano?
4 Te aite ra te reira ki te aratakianga a te Atua no runga i te toto. Kua akakite aia kia Noa e auraka te au tangata e kai i te toto. I roto i te Ture i reira, kua akakite mai te Atua e te ravenga anake ra tei akatikaia mai no te toto ra koia oki ki runga i te atarau—no te akakore anga i te ara. Na roto i taua au akauenga ra, te akanoo ra te Atua i te tumuanga maata no te taangaanga anga i te toto—te akaora anga i te au oraanga na roto i to Iesu oko. (Ebera 9:14) Ae, tei to tatou ora e te tu meitaki te manako anga mai te aratakianga a te Atua ra. I te uriuri anga ia Genese 9:4, kua tata te tangata apii Pipiria ko Adam Clarke o te 19 anere mataiti e: “Teia akauenga [kia Noa] te akono maroiroiia nei rai e te au Kerititiano orieni . . . Kare te toto i kaingaia ana i raro ake i te ture, no te mea te tou maira te reira e kia akataeia te toto no te ara o te ao; e i raro ake i te Evangeria auraka te reira e kaingaia, no te mea kua manakoia te reira ei akatutu anga i te toto tei akataeia mai no te akakore anga i te au ara.”
5 Penei te taiku ra teia tangata apii ki te evangeria mama ua, me kare ki te tuatua meitaki, tei akatumuia ki roto ia Iesu. Te kapiti maira te reira i te tono anga mai te Atua i tana Tamaiti kia mate no tatou, kia riringi mai i tona toto e rauka ai ia tatou te ora mutu kore. (Mataio 20:28; Ioane 3:16; Roma 5:8, 9) Kua kapiti katoa mai taua tuatua ra i te akauenga i muri mai e auraka te au pipi a Karaiti e kai i te toto.
6. Eaa te au akauenga no runga i te toto tei orongaia ki te au Kerititiano, e no teaa ra?
6 Kua kite koe e kua oronga te Atua ki to Iseraela i te au umuumuanga e anere ua atu. Te mate anga a Iesu, kare tana au pipi i akaueia kia akono pouroa i taua au ture ra. (Roma 7:4, 6; Kolosa 2:13, 14, 17; Ebera 8:6, 13) Inara, kare i roa ana kua tupu mai tetai uianga no runga i tetai apainga maata—te peritome anga i te tane. Ka peritomeia ainei te aronga kare i te ngati Iuda te inangaro ra kia puapingaia mei te toto o Karaiti ra, i te akaari anga e tei raro rai ratou i te Ture ra? I te 49 T.N., kua akono te pupu akaaere Kerititiano i taua maroanga. (Angaanga, pene 15) Kua tauturuia e te vaerua o te Atua, kua taopenga mai te au apotetoro e te aronga pakari e kua ope taua apainga no te peritome anga ki te Ture. Noatu rai, te vai nei rai tetai au umuumuanga tu-Atua no te au Kerititiano. I roto i tetai reta ki te au putuputuanga, kua tata te pupu akaaere e: ‘E mea meitaki i te vaerua tapu e ia matou katoa nei oki, auraka rava ei teimaa ke e tukuia atu ki rungao ia kotou, mari ra ko teianei au mea tika; Auraka kotou e kai i te manga i apaiia na te au idolo ra, e te toto, e te mea kukumi uaia ra, auraka oki e akaturi: kia akaruke kotou i te reira, e meitaki ïa kotou.’—Angaanga 15:28, 29.
7. Mei teaa te puapinga anga no te au Kerititiano e ‘auraka e kai i te toto’ ra?
7 Te taka meitaki ra, kua manako te pupu akaaere e ‘auraka e kai i te toto’ kia riro ei mea puapinga i te pae akono mei te kore anga e rave i te ainga tau kore me kare i te akamori itoro. Te akapapu maira teia e e mea pakari tikai te ture no runga i te toto. Te au Kerititiano tei rave tataraara kore i te akamori itoro me kare i te ainga tau kore kare e “noo i te basileia o te Atua”; “e tuanga ta ratou tei . . . te rua o te mate.” (1 Korinetia 6:9, 10; Apokalupo 21:8; 22:15) E akara ana i te tuke: Te akarongo kore anga i ta te Atua aratakianga no runga i te tu tapu tikai o te toto ka tupu mai te mate mutu kore. Te akaari anga i te ngateitei no to Iesu oko ra ka taki atu ki te ora mutu kore.
8. Eaa te akakiteia maira e kua aru tikai te au Kerititiano mua i ta te Atua aratakianga no runga i te toto?
8 Akapeea te au Kerititiano mua i te marama anga e te rave anga i ta te Atua aratakianga no runga i te toto ra? E akamaara i te tuatua a Clarke: “I raro ake i te Evangeria auraka te reira e kaingaia, no te mea kua manakoia te reira ei akatutu anga i te toto tei akataeia mai no te akakore anga i te au ara.” Te akapapu maira te tuatua enua e kua akono pakari tikai te au Kerititiano mua i te tumu manako. Kua tata a Tertullian e: “E akamanako ana i te aronga tei kaki noinoi ra, i te ngai tarekareka anga no te ta, kua rave i te toto ou o te aronga rave kino . . . e kua apai atu ei rapakau i to ratou maki uti ra.” Ko te aronga peikani ra kua kai i te toto, kua tuatua a Tertullian e ko te au Kerititiano ra “kare e kai ana i te toto o te au manu i ta [ratou] au kaikai anga . . . I te au timata anga i te au Kerititiano e oronga atu koe i te au totiti tei akakiia ki te toto. Te irinaki ra koe e, kare [te reira] i tau i te ture na ratou.” Ae, noatu te au akakoko anga no te mate, kare te au Kerititiano e kai i te toto. E puapinga maata tikai ta te Atua aratakianga kia ratou.
9. Auraka e kai i te toto eaa ua atu te kapitiia maira ki te umuumu anga kia kore e kai tikai i te toto ra?
9 Penei te manako ra etai e te akakite ua maira te pupu akaaere e auraka te au Kerititiano e kai me kore e inu tikai i te toto e kia kore katoa e kai i te kiko kare i akataeia me kore tei kairoia ki te toto. E tika ai, ko te aite anga mua te reira i ta te Atua akauenga kia Noa. E kua akakite tikai mai te ture a te apotetoro ki te au Kerititiano e ‘auraka ratou e kai i te mea kukumi uaia ra,’ te kiko ma te toto tei akarukeia i roto i reira. (Genese 9:3, 4; Angaanga 21:25) Inara, kua kite te au Kerititiano mua e e maata ua atu te kapitiia maira. I tetai au taime kua raveia mai te toto no te au tumu vairakau. Kua kite a Tertullian e kia rauka i te rapakauia te maki uti, kua kai etai aronga peikani i te toto ou. E penei te vaira tetai atu taangaanga anga o te toto kia rapakau i te maki me kare kia akameitaki mai i te oraanga kopapa. No reira, no te au Kerititiano ra, te kopae anga i te toto te kapiti maira e kia kore e kai i te reira no te au tumu “vairakau ra.” Kua vai tamou ua atu rai ratou i te reira noatu e ka tamateia to ratou ora.
Toto ei Vairakau
10. Eaa etai au mataara e taangaangaia ai te toto ei vairakau, i te akatupu anga mai i teea uianga?
10 Te taangaanga anga i te toto no te pae vairakau e mea matauia i teianei. Ko te au pamuanga toto i mua ana no te toto katoa—tei kiritiia mai no roto mai i tei oronga maira, kua akaputuia, e kua orongaia atu ki tetai tangata maki, penei ki tetai tangata tei kino i roto i te tamaki. Kare i roa ana, kua kitea mai e te aronga kimikimi ra i te akatakake anga i te toto mei roto mai i te au tuanga maata. Na te taangaanga anga i te au pamuanga o te tuanga maata ra, ka rauka i te au taote i te akatotoa i te toto tei orongaia mai ki te maata anga o te aronga maki, penei te paratima ki tetai tangata tei kino ra e ko te au teera muramura ra ki tetai tangata mai. Te akaari maira te kimikimi anga te raveia ra e ko tetai tuanga maata, mei te paratima toto ra, ka rauka i te akapapaia kia kiriti maataia mai te au tuanga meangiti ra, te ka rauka i te orongaia atu ki te maata anga o te aronga maki. Te raveia ra rai te au takainga no runga i teia, e kua ripotiia mai te au ravenga ou no te au tuanga meangiti. Akapeea te Kerititiano i te ariu anga atu? Kua akapapu ngaueue kore aia e auraka rava e ariki i tetai pamuanga toto, inara te raurau maira tona taote kia ariki aia i tetai tuanga maata tikai, penei te au teera muramura akapapaia. Me kare penei te vaira te rapakau anga no tetai manga tuanga meangiti ra tei kiritiia mai mei roto mai i tetai tuanga maata ra. Akapeea tetai tavini o te Atua i te iki anga no runga i taua au uianga ra, i te akamanako anga e e mea tapu te toto e to Karaiti toto ra e akaora anga ora ia i roto i te tu maata roa atu?
11. Eaa te turanga pae vairakau tano tikai no runga i te toto ta te Au Kite i aru ua ana?
11 E ngauru mataiti i topa akenei kua akataka marama mai te Au Kite o Iehova i to ratou turanga. Ei akaraanga, kua oronga mai ratou i tetai atikara ki The Journal of the American Medical Association (Noema 27, 1981; tei nenei akaouia i roto i te How Can Blood Save Your Life? nga kapi 27-9). * Kua taiku mai taua atikara ra mei roto mai ia Genese, Levitiku, e Angaanga. Te tuatua ra te reira e: “Noatu e kare teia au irava nei i akakite mai ana i te au tuatua vairakau, te manako ra te Au Kite i te reira ei ture anga no te pamuanga i te toto katoa, te RBC i akapapaia [au toto teera muramura], e te paratima, pera katoa te WBC [teera toto teatea] e te akaaerenga i te potonga toto akatokaia.” Te puka tata Emergency Care 2001, i raro ake i te “Akaputuanga o te Toto,” te akakite maira e: “Kua akanoonooia te toto i roto te au tuanga maata e manganui: te paratima, te au toto teera muramura e te teatea, e te au toto akatokaia.” No reira, kia tau ki te au tika anga vairakau, kua patoi te Au Kite i te au pamuanga o te toto katoa me kare i tetai ua atu o te reira au tuanga maata roa e a ra.
12. (a) Eaa te turanga tei orongaia mai no runga i te au tuanga meangiti tei kiritiia mai mei te au tuanga maata o te toto ra? (e) Ka kiteaia iea tetai ua atu akakite anga no runga i teia?
12 Te akakite maira te atikara vairakau: “Kare te marama anga akonoanga o te Au Kite e arai takiri roa ana i te taangaanga anga i te [au tuanga meangiti] mei te albumin, te au immune globulin, e te au akapapa anga hemophilia; e mea tau kia iki te Kite taki tai me ka ariki aia i teia.” Mei te 1981, kua akanoo takakeia te au tuanga meangiti e manganui (te au tuanga meangiti tei akatakakeia mai no roto mai i tetai o te au tuanga maata toko a ra) kia taangaangaia. Kia tau, ki Te Punanga Tiaki o Tiunu 15, 2000, kua orongaia mai te akakite anga tauturu no runga i te tumu manako i roto i te atikara “Au Uianga a te Aronga Tatau.” E akapuapingaia ai te aronga tatau e mirioni ua atu, kua nenei akaouia te pauanga i roto i nga kapi 29-31 o teia makatini. Te oronga maira te reira i te au akataka anga e te tumu anga, inara ka kite koe e ta te reira e tuatua ra te ariki ra ki te au tumu tei akakiteia mai i te 1981.
Te Tuanga o Toou Akava Ngakau
13, 14. (a) Eaa te akava ngakau, e akapeea te reira i te kapiti anga mai no runga i te toto? (e) Eaa te aratakianga no runga i te kai anga i te kiko ta te Atua i oronga mai no te Iseraela, inara eaa te au uianga i tupu mai ana?
13 Te apai maira taua akakite anga i te akava ngakau ki mua. No teaa ra? Te ariki ra te au Kerititiano i te anoano kia aru i te aratakianga a te Atua, inara i roto i tetai au ngai e mea tau kia raveia te au ikianga uaorai e kua kapitiia mai te akava ngakau. E tu akatuangaia te akava ngakau ei arite e kia iki i te au tumu, te maata anga te au maroanga akono tau. (Roma 2:14, 15) Inara, kua kite koe, e e tuke te au akava ngakau. * Te taiku maira te Pipiria e ko etai e “akava-ngakau paruparu,” i te akakite mai anga e e maroiroi atu te au akava ngakau o tetai. (1 Korinetia 8:12) E tuke maata te au Kerititiano i to ratou tere anga ki mua i roto i te apiianga e eaa ra ta te Atua e tuatua maira, i te kite anga i tona manako, e te akono anga i te reira i te rave anga i ta ratou au ikianga. Ka rauka ia tatou i te akatutu i teia ki te ngati Iuda e te kai anga i te kiko.
14 Te taka meitaki ra ta te Pipiria e ko te tangata Deuteronomi 12:15, 16; 1 Samuela 14:31-35) Noatu rai, penei kua tupu mai te au uianga. Me kua ta tetai Iseraela i tetai mamoe, eaa te viviki me akatae aia i to te reira toto? Ka tipuia ainei e ia te karaponga o te manu no te akatae anga? E mea anoanoia ainei kia akatautauia te mamoe ma nga vaevae o muri ra? Eaa ra te roa? Eaa tana ka rave ki te puakatoro maatamaata? Noatu i muri ake i te akatae anga, penei ka vai ua rai etai toto i roto i te kiko. Ka kai ainei aia i taua kiko ra? Naai ra te iki anga?
te akarongo ra ki te Atua kare e kai i te toto kare i akataeia. E puapinga tikai te reira noatu i te tuatau tumatetenga me kai te au vaeau Iseraela i te kiko kare i akataeia, kua apa ratou no te tarevake kino, me kare kua ara. (15. Akapeea etai ngati Iuda i te ariu anga atu no runga i te kai anga i te kiko, inara eaa ra ta te Atua i akaue maira?
15 E akamanako ana i tetai tangata ngati Iuda maroiroi i te aro anga atu i taua au maroanga. Penei kua manako aia e e mea meitaki te reira e kia kore e kai i te kiko tei okoia i roto i tetai makete kiko, mei ta tetai kare e kai i te kiko me kua orongaia ana te reira ki tetai itoro ra. Penei kua kai tetai ngati Iuda i te kiko i muri ua ake i te piri anga ki roto i te au peu kia akatae i te toto. * (Mataio 23:23, 24) Eaa toou manako no runga i taua au manako tukeke? Pera katoa, i te mea e kare te Atua e umuumu maira i te au manako, e meitaki ainei no te ngati Iuda kia tuku atu i te au uianga e manganui ki tetai konitara o te au orometua kia rauka mai tetai ikianga no runga i etai ra? Noatu e kua tupu taua peu i roto i te Akonoanga ngati Iuda, te mataora nei tatou e kare a Iehova i akaue mai ana i te aronga akamori mou kia aruaru i te au ikianga no runga i te toto na roto i taua mataara ra. Kua oronga mai te Atua i te aratakianga mama ua no runga i te ta anga i te au manu ma e te akatae anga i to te reira toto, inara kare aia e umuumu maira i tetai atu akakite anga.—Ioane 8:32.
16. Eaa ra i tuke tuke ei te au manako o te au Kerititiano no runga i te ariki anga i tetai patia anga o tetai tuanga meangiti mei te tuanga maata o te toto ra?
16 Mei tei kiteaia i roto i te parakarapa 11 e te 12, kare te Au Kite o Iehova e ariki i te au pamuanga o te toto katoa me kare o te au tuanga maata toko a ra—te paratima, te au teera muramura, te au teera teatea, e te au potonga toto akatokaia. Akapeea ra te au tuanga meangiti tikai tei kiritiia mai mei roto i tetai tuanga maata, mei te au serum te vaira te au anipote ei akakore atu i tetai maki me kare kia akakore atu i te poitini o te ovi ra? (Akara i te kapi 30, parakarapa 4.) Kua taopenga etai e ko taua au tuanga meangiti tikai ra, ei tika anga, kare i te toto ra e no reira kare i kapitiia mai i roto i te akauenga e ‘auraka e kai i te toto.’ (Angaanga 15:29; 21:25; kapi 31, parakarapa 1) Tei ia ratou taua apainga ra. Te akava ngakau o tetai ra te akakeu ra ia ratou kia kopae i te au mea katoatoa ra mei te toto (te manu me kare te tangata), pera katoa i roto i tetai tuanga meangiti tikai ra o tetai ua ake tuanga maata ra. * Penei ka ariki rai tetai i te au patia anga o tetai porotini paratima kia akakore atu i te maki me kare kia akakore atu i te poitini o te ovi, inara penei te kopae ra ratou i tetai au tuanga meangiti tikai ra. Tei runga ravao, no roto mai etai au apinga i tetai o te au tuanga maata toko a ra penei te aite ra ki te angaanga a te tuanga maata katoa e te rave ra i taua tuanga akaora anga i te ora i roto i te kopapa e e maata te au Kerititiano ka akara atu i te reira ma te tau kore.
17. (a) Akapeea to tatou akava ngakau i riro mai ei ei tauturu anga me aro atu tatou i te au uianga no runga i te au tuanga meangiti no te toto ra? (e) Te maani anga i te au ikianga no runga i teia tumu eaa te mea pakari ra?
17 Ta te Pipiria e tuatua ra no runga i te akava ngakau e mea tauturuia i te maani anga tatou i taua au ikianga. Te takainga mua koia oki kia apii oki e eaa ta te Tuatua a te Atua e tuatua maira e kia tauta i te akatikatika i toou akava ngakau na roto i te reira. Ka akapapa te reira ia koe kia iki ma te ariki i te aratakianga a te Atua kare e kia pati atu i tetai tangata ke ra kia rave i tetai ikianga ra naau. (Salamo 25:4, 5) No runga i te ariki anga i te au tuanga meangiti o te toto, kua manako etai e, ‘E tumu anga no te akava ngakau teia, no reira kare e puapinga ana te reira.’ E manako tarevake te reira. Ko te tika e tumu anga tetai apinga no te akava ngakau kare te aite anga e e mea puapinga kore ua. Ka riro te reira ei mea pakari tikai. E okotai tumu koia oki te akakeuia ra te tangata tataki tai e te reira e tuke tona akava ngakau mei to tatou ra. Te kite nei tatou i te reira mei ta Paulo akaue anga no runga i te kiko penei e kua orongaia ana ki tetai itoro e kua okoia i muri mai i roto i tetai makete. E mea tau kia manako tetai Kerititiano no runga i te ‘tamamae anga i te au akava-ngakau paruparu ra.’ Me turori aia i tetai, te ‘tamate [ra aia] i taua taeake i mate ei te Mesia ra’ e te ara ra ia Karaiti. No reira, me e ikianga uaorai te au maroanga no runga i te au tuanga meangiti o te toto ra, e mea tau kia akono pakari tikai ia taua au ikianga ra.—1 Korinetia 8:8, 11-13; 10:25-31.
18. Akapeea tetai Kerititiano i te kopae anga i te tamate anga i tona akava ngakau no te au ikianga no runga i te toto?
18 Ko tetai tumu kia akamanakoia ko te tu pakari o te au ikianga no runga i te toto. Ko te akatupu anga teia ka rave taua au iki anga ki runga ia koe. Me te tamanamanata ra toou akava ngakau tei tereniia e te Pipiria no toou rave anga i tetai tuanga meangiti tikai o te toto ra, auraka koe e akarongo kore atu ki te reira. Auraka katoa koe e akakore i te aerenga o toou tu akava ngakau no te mea ua ra e kua akakite mai tetai tangata kia koe e, “E meitaki i te rave i teia; e manganui tei akapera ana.” Kia maara ra, e mirioni ua atu te au tangata i teia tuatau kare i akarongo ana ki to ratou akava ngakau, e kua riro mai te reira ei mate, i te akatika anga kia pikikaa ratou me kare kia rave i tetai au mea tarevake kare e tataraara anga. Te inangaro papu tikai ra te au Kerititiano kia kopae ke i taua aerenga.—2 Samuela 24:10; 1 Timoteo 4:1, 2.
19. I te iki anga i te au maroanga no te pae vairakau te kapitiia maira te toto, eaa ta tatou ka tamou maata ki te manako?
19 Vaitata anga ki te openga, te karanga ra te pauanga i roto i nga kapi 29-31 e: “I te mea te tuke ra te au manako e te au iki anga tau ki te akava ngakau te aiteanga i reira e kua puapinga kore te itiu? Kare. E mea pakari ia.” E mea pakari tikai ia no te mea te piri maira toou pirianga ki “te Atua ora ra.” Ko taua pirianga anake ra ka rauka i te taki atu ki te ora mutu kore, tei akatumuia ki runga i te mana akaora anga o to Iesu toto akamaringiia. E tatanu i tetai manako oonu no te toto no te mea ta te Atua ia e rave ra na roto i te reira—i te akaora anga i te au oraanga. Kua tata tau tikai a Paulo e: “E manakoanga kore, e te Atua kore i te ao nei: I teianei ra, ia Iesu Mesia nei, ko kotou ko te aronga i atea ke i muatangana ra, kua akavaitataia mai ïa i te toto o te Mesia nei.”—Ephesia 2:12, 13.
[Au Tataanga Rikiriki i Raro]
^ para. 11 Neneiia e te Au Kite o Iehova.
^ para. 13 I tetai tuatau tikai, kua aere atura a Paulo ma tetai au Kerititiano e a ki te iero kia tama ia ratou uaorai i te pae o te ture. Kare e anoano akaouia te Ture, inara kua rave a Paulo i te akaue anga a te aronga pakari i Ierusalema. (Angaanga 21:23-25) Noatu rai, penei kua manako etai au Kerititiano e kare ratou e aere ki roto i te iero me kare na roto i taua ravenga. E tuke te au akava ngakau i taua tuatau, e e tuke te reira i teia tuatau.
^ para. 15 Te akataka maira te Encyclopaedia Judaica i te au ture “ngata e te rikiriki” no runga i te kiko “tau.” Te akakite maira te reira e eia miniti kia vai ua te kiko ki roto i te vai, akapeea i te akatae anga i te reira ki runga i tetai papa rakau, te tu o te miti kia miriia ki runga i te reira, e oti akera eia taime i te tama anga i te reira i roto i te vai anu.
^ para. 16 Te maata ua atura, ko te apinga maata e te maroiroi i roto i etai o te au patia anga te tupu viviki maira ko tetai apinga maani ua kare no roto mai i te toto. Inara i roto i etai au tu penei ka kapitiia mai tetai tuanga meangiti ua o te toto, mei te albumin.—Akara i te “Au Uianga a te Aronga Tatau” i roto i Te Punanga Tiaki o Okotopa 1, 1994.
Maara Ainei ia Koe?
• Eaa te aratakianga ta te Atua i oronga mai no runga i te toto kia Noa, ki te au Iseraela, e ki te au Kerititiano?
• No runga i te toto, eaa ta te Au Kite o Iehova e patoi tikai ra?
• I roto i teea tu te rauka maira te au tuanga meangiti tikai mei tetai tuanga maata o te toto tei akatumuia ki runga i to tetai akava ngakau, inara eaa te aite anga?
• I te rave anga i te au ikianga, eaa tatou ka manako tamou ei i to tatou pirianga ki te Atua e ko te mea mua ra?
[Au Uianga Apii]
[Tutu i te kapi 22]
(No runga i teia, akara i te puka)
TURANGA TUMU ANGA NO RUNGA I TE TOTO
TOTO KATOA
KARE E AKATIKAIA
Au teera muramura
Au teera teatea
Au potonga toto akatokaia
Paratima
KIA IKI TE KERITITIANO
Au tuanga meangiti mei te au teera muramura
Au tuanga meangiti mei te au teera teatea
Au tuanga meangiti mei te au potonga toto akatokaia
Au tuanga meangiti mei te paratima
[Tutu i te kapi 20]
Kua taopenga mai te pupu akaaere e ko te au Kerititiano e mea tika e ‘auraka e kai i te toto’
[Tutu i te kapi 23]
Auraka e akarongo kore ki toou akava ngakau me aro atu koe i tetai ikianga no runga i te tuanga meangiti o te toto