Tua Oraanga

Tetai Oraanga Merengo Anga Noatu te Au Mamae Ngakau

AKAKITEIA E AUDREY HYDE

Te oki anga i te akamaara e tere atu i te 63 mataiti i roto i te angaanga orometua tamou​—e 59 o te reira i te opati maata o te Au Kite o Iehova​—te rauka nei iaku i te tuatua e e oraanga merengo anga toku. E tika rai, te kite anga i taku tane mua i te mate marie anga i te maki cancer e te rua o taku tane i te mamae anga mei te au tupu anga kino tikai o te maki Alzheimer e mea mamae tikai ia. Inara e akatika mai ana kia akakite atu au kia koe e akapeea au i te vai tamou anga i toku rekareka noatu teia au tumatetenga nei.

I TOKU tamariki anga kua maata mai au i runga i tetai pama te vaitata atura ki tetai taoni meangiti o Haxtun i runga i te au ngai mataataa i te tua itinga tokerau o Colorado, vaitata atu ki te kotinga i Nebraska. Ko au te rima o ta Orille raua ko Nina Mock tamariki toko ono. Kua anauia a Russell, Wayne, Clara, e Ardis i rotopu i te 1913 e te 1920, e kua anauia mai au i tera mai mataiti. Kua anauia a Curtis i te 1925.

I te 1913, kua riro mai a Mama ei vaine Apiipii Pipiria, tei tapaia te Au Kite o Iehova ra. Kare i roa ana, kua riro katoa mai te toenga o to matou ngutuare ko te reira.

Tetai Oraanga Tau i Runga i te Au Ngai Mataataa

E viviki tikai a Papa i te ariki i te au manako ou. E au mori uira to matou i roto katoatoa i to matou au are i runga i te pama, e apinga tuke tikai i taua au tuatau. Kua rekareka katoa matou i te au ua rakau tei matauia no te angaanga anga i runga i te pama​—te au ua moa mei ta matou uaorai au moa, e te u, te kirimi, e te pata mei ta matou uaorai au puakatoro. Kua taangaanga matou i te au oroenua no te angaanga anga i te enua e te tanu anga i te au toroperi (strawberry) e te au pitete, pera katoa te titona e te kaoni.

 Kua irinaki a Papa e e mea tau kia kite matou katoatoa te tamariki ra i te au angaanga. I mua ake ka akamata ai au i te apii, kua tereniia au kia angaanga i roto i te ngai tanutanu anga. Te maara nei iaku te au ra maana i raro ake i tetai ra vera tikai, i te pari anga i te one i roto i ta matou aua kai. ‘Ka tae ainei au ki te openga?’ i manako ei au. Kua taetae mai te ou i runga i toku kopapa, e kua pao mai te au rango meri iaku. I tetai au taime, kua tangi au iaku uaorai no te mea kare tetai au tamariki e angaanga pakari roa ana mei ia matou rai. Inara, i te tika anga, i te oki anga au i te akamaara i toku tamariki anga, te mareka nei au e kua apiiia mai matou kia angaanga.

Ko matou pouroa e au tukuanga angaanga tetai. E meitaki atu a Ardis iaku i te akatae i te u o te au puakatoro, no reira ko taku angaanga koia oki kia tama i te au ngai o te manu i roto i te are vairanga oroenua, i te tuapara anga i te maniua ki vao. Inara, kua mataora katoa matou e kua kangakanga i te au apinga tamataora. Kua kanga pa poro maua ko Ardis i roto i tetai pupu i te reira ngai. Naku e pei i te poro, me kare ko au i te kini toru, e ko Ardis i te kini mua.

E manea tikai te au rangi i te po i runga i te ngai mataataa. Te akamaaraara maira te au etu e tauatini ua atu kiaku i Tei Anga ia tatou, i te Atua ko Iehova. Noatu e e tamariki ua, e akamanako ana au ia Salamo 147:4, te tatau ra e: “Kua ope te au etu i te tatauia e ia [Iehova]; nana i tapa i to ratou katoa ra au ingoa.” I roto i teia au po manea e manganui, ka tuku mai ta matou puakaoa, ko Judge, i tona upoko ki runga i toku ua e koia toku tokorua. E noo putuputu ana au i runga i to matou porotito i te avatea e te akara mareka anga i te au ngai tanutanu o te titona matie i te pupui ua anga te matangi i te reira, i te akariro anga i te reira mei te ario rai i te akara anga i roto i te marama o te ra.

Te Akaraanga Memeitaki o Mama

E vaine akono meitaki tikai toku metua vaine. Ko Papa te upoko o te ngutuare, e na Mama i apii mai ia matou kia akangateitei iaia. I te 1939 kua riro katoa mai aia ko tetai o te Au Kite o Iehova. Kua kite matou e te aroa maira a Papa ia matou noatu e kua maani aia kia angaanga pakari matou e kare i akono akaperepere ana ia matou. E maata te taime i te tuatau paroro kua tapeka aia i tetai pupu oroenua e kua akaoro ia matou na runga i tetai tereti. Mei teaa ra to matou rekareka no te kanapanapa o te kiona!

Inara, na Mama, i utuutu mai ia matou kia aroa atu i te Atua e kia akangateitei i te Pipiria. Kua kite matou e ko Iehova te ingoa o te Atua e koia te Tumu o te ora. (Salamo 36:9; 83:18) Kua kite katoa matou e kua oronga mai aia kia matou te au kaveinga, kare kia akangere i te tu rekareka o matou, mari ra kia puapingaia matou. (Isaia 48:17) E tuku ua ana a Mama ki mua ia matou i te tika anga e e angaanga takake ta matou ka rave. Kua kite matou e kua akakite a Iesu ki tana au pipi e: “E tutu aereia te evangelia o te basileia nei, e kako rava ake te ao katoa nei; ei kite no te  pa enua ravarai; ko te openga iora ïa i reira ra.”​—Mataio 24:14.

I taua au tuatau akamata anga, me oki mai au ki te kainga mei te apii mai e kare toku mama i roto i te are i te kainga, ka kimi au iaia. E tai taime, te vaitata ra au ki te ono me kare i te itu mataiti, kua kite mai au e tei roto aia i te are vairanga mauku. I akamata ai i reira te ua pakari anga. Tei runga maua i te taua i runga roa, e kua ui atu au kiaia e me te tuku mai nei te Atua i tetai Vaipuke. Kua akapapu mai aia kiaku e kua taputou mai te Atua e kare rava aia e takore akaou i te enua na roto i tetai tiruvi. Kua maara katoa iaku te au tuatau e manganui i te oro anga ki te ngai i raro ake i te are, e mea matauia te au puaioio.

I mua ake ka anauia mai au, kua piri ana a Mama ki roto i te angaanga tutu anga. E aravei ana tetai pupu i roto i to matou are, pouroa ratou e manakonako anga te noo anga ma Karaiti i te au rangi. Noatu e akaaoanga te tutu anga mei tera are ki tera are no Mama, kua tuku aia i tona aroa no te Atua kia autuia tona mataku. Kua vai tiratiratu aia e tae atu ki te ra i mate ei aia, ia Noema 24, 1969, i tona 84 mataiti anga. “E mama, te aere nei koe ki te rangi, e ka noo koe ma te aronga taau i kite,” i koumuumu atu ei au ki roto i tona taringa. Mei teaa ra toku mataora e tei te pae au ia Mama i taua atianga e kua akakite atu i toku irinaki anga kiaia ra! Kua tuatua maru ua mai aia, “E meitaki tikai koe kiaku.”

Kua Akamata Matou i te Tutu Aere

I te 1939, kua riro mai a Russell ei painia, ei tangata tutu evangeria tamou i rotopu i te Au Kite o Iehova tei kapikiia ra. Kua painia aia i Oklahoma e Nebraska e tae ua atu i te 1944 i te kapikiia anga mai aia kia angaanga i te au opati maata o te Au Kite o Iehova (tapaia ko te Betela), i Brooklyn, New York. Kua akamata au i te painia ia Tepetema 20, 1941, e kua angaanga i te au ngai tukeke i Colorado, Kansas, e Nebraska. E tuatau mataora tikai taua au tuatau ra no te painia anga kare e kua rauka ua iaku i te tauturu i tetai kia kite no runga ia Iehova kareka katoa ra no te mea kua irinaki tikai au ki runga iaia.

Mei te tuatau i akamata ai a Russell i te painia, tei te apii kaoreti a Wayne i te tua itinga i taatai i muri ake i te raveanga i te angaanga moni no tetai tuatau. I muri mai, kua patiia mai aia ki Betela. Kua angaanga aia no tetai tuatau i te Pama Patireia, vaitata atu i Ithaca, New York. I te reira ngai, kua tanuia te kai na te pamiri meangiti o te pama pera katoa na etai 200 aronga angaanga i te Betela i Brooklyn. Kua taangaanga a Wayne i tona kite karape e te kite i roto i te angaanga a Iehova e tae ua atu ki tona matenga i te 1988.

Kua akaipoipo toku tuakana ko Ardis ia James Kern, e e rima a raua tamariki. Kua mate atu aia i te 1997. Ko tetai o toku tuakana ake, ko Clara, te vai tiratiratu ua ra rai kia Iehova i teia ra, e i te tuatau o toku au orote e atoro ua ana rai au iaia i tona kainga i Colorado. Kua aere mai, to matou teina, ko Curtis, ki te Betela i Brooklyn i rotopu i te 1940. Nana e akaoro ana i te toroka mei te Pama Patireia ma te au apinga tukeke e te au kai. Kare aia i akaipoipo ana, e kua mate aia i te 1971.

Toku Anoano​—Angaanga i Betela

Kua aere ke atu ana toku nga tungane ki te Betela, e ko toku anoano te reira kia angaanga ki reira katoa. Te papu nei iaku e no to raua akaraanga memeitaki i patiia mai ei au. I te akarongo anga ki toku metua vaine i te tuatua anga no runga i te tuatua enua no te akaaerenga a te Atua e te kite anga iaku uaorai i te tupuanga o te au totou o te Pipiria no runga i te au tuatau openga  i tatanu ei ki roto iaku ra tetai inangaro anga kia angaanga i te Betela. Kua tia au kia Iehova na roto i te pure e me ka akatika aia kia tavini au i te Betela, kare roa au e akaruke mari ra me e au apainga Kerititiano taku kia akono.

Kua tae atu au ki Betela i roto ia Tiunu 20, 1945, e kua tukunaia kia rave i te angaanga ei vaine tama are. E 13 pia moe taku i tama, e te akamanea anga e 26 roi i te au ra ravarai, kapiti mai te ara aere anga, te au ngai kakekake anga, e te au maramarama kia tamaia. E ngata tikai te angaanga. I te au ra ravarai iaku e angaanga ra, e akakite ua ana au kiaku uaorai e, ‘E tika, e roiroi koe, inara tei te Betela nei koe, i roto i te are o te Atua!’

I te tuatau akamata anga o taku angaanga i te Betela, kua tupu tetai apinga akama tikai kiaku. No te utuutuia anga i te au ngai i uta, kare au i kite ana e ko te dumbwaiter ko tetai pia teretere meangiti te apai ra i te au apinga mei tetai taua ki tetai. I na, i tetai ra kua ringiia mai au i te angaanga te pati anga mai e, “E tika ia koe e tono mai i te dumbwaiter ki raro nei?” Kua akamutu viviki ua te tangata i tuatua mai, no reira kare au i kite e eaa te ka raveia. Inara kua maara iaku e ko tetai tangata tuati (waiter) o te au taeake ra te noo ra i te taua i taku tuanga angaanga tama anga are. No reira kua topapa atu au ki runga i tona ngutupa e kua tuatua atu kiaia e, “Te inangaro maira ratou ia koe i roto i te ngai tunuanga kai.”

Akaipoipoanga kia Nathan Knorr

Mei te 1920, ko te au tangata Betela te inangaro ra i te akaipoipo kua umuumuia kia akaruke ia Betela e kia angaanga i tetai ngai ke no te au anoano Patireia. Inara i te akamata anga o te 1950, tokoiti ua te au tokorua te angaanga ra i te Betela no tetai tuatau kua akatikaia kia akaipoipo e kia noo mai. No reira te akaari anga mai a Nathan H. Knorr, i te inangaro iaku, koia tei rave i te arataki anga i roto i te angaanga Patireia i te ao katoa, kua manako au e, ‘I na, ko tera te tangata ka noo mai!’

E manganui te au apainga ta Nathan i akono no te akaaere anga i te angaanga i te ao katoa a te Au Kite o Iehova. No reira kua tuatua tiratiratu tikai mai aia kiaku, i te oake anga mai kiaku i te au tumu e manganui e eaa au ka matakite ei i mua ake ka ariki ei au i tana pati anga no te akaipoipo. I taua au tuatau, e aere putuputu ana aia i te atoro i te au manga o te Au Kite o Iehova i te ao e e aere putuputu ana i te au epetoma e manganui. No reira kua akamarama mai aia e ka takake maua no tetai au tuatau roa.

Ei tamaine ou, kua moemoea au e ka akaipoipo i te tuatau tupu anga rau e ka orote i muri ake i te akaipoipo anga i te au airani i te Patipika o Vaii. I na, kua akaipoipo maua i te tuatau paroro, i roto ia Tianuare 31, 1953, e kua rave maua i to maua orote i muri ake i te akaipoipo anga i tera mai avatea Maanakai e i te Tapati i New Jersey. I te Monite kua akamata akaou maua i te angaanga. Inara, i tera mai epetoma, kua aere atu maua e tai epetoma no te orote i muri ake i te akaipoipo anga.

 Tetai Tokorua Angaanga Pakari

E 18 o Nathan mataiti i tona aere anga mai ki te Betela i te 1923. Kua rauka iaia te tereni anga puapinga mei te aronga ruaine mei ia Joseph F. Rutherford, tei rave i te arataki anga i roto i te angaanga a te Au Kite, e te manitia nenei anga ko Robert J. Martin. Te mate anga te Taeake ko Martin i roto ia Tepetema 1932, kua riro mai a Nathan ei manitia nenei anga. I tera mai mataiti, kua apai atu te Taeake ko Rutherford ia Nathan ei tokorua i tona atoro anga i te au manga o te Au Kite o Iehova i Europa. I roto ia Tianuare 1942 te mate anga te Taeake ko Rutherford, kua orongaia kia Nathan te apainga kia akaaere i te angaanga i te ao katoa a te Au Kite o Iehova.

E akara ana a Nathan ki mua, i te parani ua anga no te tupuanga i te tuatau ki mua. Kua manako etai e kare e tau ana teia, i te mea e te vaitata tikai maira te openga o teia akatereanga o te au mea nei. Ko te tika, e tai tei kite i te au parani a Nathan kua ui atu kiaia e: “Eaa teia, e te Taeake Knorr? Kare ainei oou irinaki anga?” Kua pau atu aia: “Ae, e irinaki anga toku, inara me kare te openga e tae vave mai i ta tatou e tapapa atura, kua papa ua tatou.”

Okotai irinaki anga tikai o Nathan ko te akanoo anga i tetai apii no te au mitinari. No reira, i roto ia Peperuare 1, 1943, kua akamataia tetai apii mitinari i te pama maatamaata te ngai e tavini ra toku tungane ko Wayne. Noatu e te kapiti maira te apii i tetai apii Pipiria vaitata e rima marama, kua akapapu atu a Nathan e kia rauka i te aronga apiipii ra tetai tarekarekaanga. I te tuatau o te au pupu mua, kua piri atu aia ki roto i te au tarekarekaanga kanga poro, inara i muri mai kare aia i kanga ana no te mataku e ka kino mai e penei e ka tapupu i tona aere anga atu ki te au uruoaanga tapere i te tuatau maana. Kua iki aia kia riro mai ei umpire. Kua rekareka te aronga apiipii i te taui takiri anga tikai aia i te au ture no te aronga apiipii ke tei kangakanga ra.

Au Teretere Anga ma Nathan

I te openga iora, kua akamata au i te teretere ki tetai enua ma Nathan. Kua rekareka au i te tua anga i te au tupuanga ma te aronga tauturu i te manga e te au mitinari. Kua rauka iaku i te kite uaorai i to ratou aroa e te akonoanga, e kua kite au i ta ratou angaanga e te au turanga noo anga i roto i te au enua tei tonoia atu ratou. Tere atu i te au mataiti, kua rauka ua mai rai iaku te au reta i te akakite anga mai i te mareka anga no taua au atoro anga.

I te akara anga ki muri i to maua au teretere anga, e manganui te au tupuanga taku e maara nei. Ei akaraanga, i to maua atoro anga ia Porani, e rua nga tuaine te koumuumu ra ki tetai e tetai i mua iaku. Kua ui atu au kia raua e, “Eaa korua i koumuumu ei?” Kua tataraara mai raua, e kua akataka mai e kua matau raua i te koumuumu, i te araiia anga te angaanga a te Au Kite o Iehova i Porani e kua taereere niuniuia to ratou au are.

Ko te Tuaine ko Adach tetai o te manganui tei angaanga ana i raro ake i te arai anga i Porani. E rauru mingimingi tona ma te repe. Okotai taime kua taaki aia i tona repe e kua akaari mai kiaku i te motu oonu, no tei reruia e tetai tangata takinga kino. Kua poitirere tikai au i te kite mua anga i te au tupuanga no te ravenga kino ta to tatou au taeake e te au tuaine e akakoromaki ra.

Aru mai i te Betela, ko Vaii taku ngai reka roa atu. Te maara nei iaku te uruoaanga i reira i roto i te oire o Hilo i te 1957. E atianga maata tikai te reira, e e maata atu te aronga tei tae mai i te katoa anga o te numero o te Au Kite o te reira ngai. Kua oronga katoa te akaaere maata o te oire kia Nathan i te taviri no te oire. E manganui tei aere mai i te aravei ia maua, te akaei anga mai ia maua ma te au ei.

Ko tetai uruoaanga rekareka ra kua raveia i roto ia Nuremberg, i Tiamani, i te 1955, tei taangaangaia ana ei au ngai akaariari anga na Hitler. Kua kite meitakiia e kua tia ana a Hitler e kia takoreia te au tangata o Iehova i Tiamani, inara i teianei kua ki teia taitiamu i te Au Kite o Iehova! Kare e rauka iaku i te tapu i toku roi mata. E maatamaata tikai te paata e e ngai manea tetai no te 144 pou maatamaata. Tei runga au i te paata e kua akara atu i  te aronga akarongorongo e manganui e tere atu i te 107,000. E mamao roa te ngai ki muri e kare e kitenaia atu e au te pa i muri roa.

Kua kite maua i te tu tiratiratu o te au taeake Tiamani e te maroiroi tei rauka ia ratou mei ia Iehova i te tuatau o to ratou takinokino angaia i raro ake i te tutara Nazi. Kua akaketaketa te reira i to maua uaorai manako pakari kia vai tiratiratu e kia vai tamou ua atu i to maua tiratiratu kia Iehova. Na Nathan i oronga i te tuatua openga, e i te ope anga te reira, kua tarevareva tata aia ki te aronga akarongorongo. Kua ariu viviki mai ratou na te tarevareva tata anga i to ratou au orei. Akaraanga e mei tetai ngai manea no te au tiare.

Kare i ngaropoina katoa ana, to maua atoro anga ia Potukara i roto ia Titema 1974. Ko maua tetai tei tae atu ki te uipaanga mua a te Au Kite i Lisbon i muri ake i te akamanaia anga ta tatou angaanga akakitekite. Kua araiia te reira e 50 mataiti! Noatu e te vai ua ra e 14,000 aronga tutu Patireia i roto i te enua i taua taime ra, kua tere atu i te 46,000 tei tae mai no nga uipaanga e rua tei raveia. Kua apai mai te reira i te au roi mata ki toku nga mata i te tuatua anga te au taeake e: “Kare tatou e pipini akaou. Kua rangatiraia tatou.”

Mei toku au ra teretere anga ma Nathan e tae mai ki teia ra, te rekareka ra au i te akakitekite ua anga​—i runga i te au pairere, i roto i te au are kaikai​—e te akakitekite anga i runga i te mataara. E apai ua ana au i te au puka kia papa ua au. E tai taime i to maua tiaki anga i tetai pairere tei taroaroaia, kua ui mai tetai vaine e e angaanga ana au kiea. Kua taki atu te reira ki roto i tetai pukapukaanga kiaia e ki tetai ke te takapini maira ia maua te akarongorongo maira. Na te angaanga Betela e taku angaanga tutu anga i angaanga maata ai au e i mataora tikai ai.

Makiia e te Akamaroiroianga Openga

I te 1976, kua rokoia a Nathan e te maki cancer, e ko au, kapiti mai te aronga angaanga o te Betela, i tauturu kia akakoromaki aia. Noatu tona maki i te pae kopapa, ka pati atu maua ki to maua pia i te au mema tukeke o te au opati manga mei te ao katoa tei aere mai ki Brooklyn no te tereni anga. Te maara nei iaku te au atoro anga a Don raua ko Earlene Steele, ko Lloyd raua ko Melba Barry, ko Douglas raua ko Mary Guest, ko Martin raua ko Gertrud Poetzinger, ko Pryce Hughes, e tetai papaki e manganui. E putuputu te taime kua oronga mai ratou kia maua i etai au tupuanga mei to ratou enua mai. Kua reka tikai au i te au tupuanga te piri ra ki te tu tiratiratu o to tatou au taeake tei raro ake i te arai anga.

Te kite anga a Nathan e te vaitata maira tona matenga, kua oake mai aia i etai ako anga meitaki e tauturu ei kia akono atu au i te turanga takaua. Kua tuatua mai aia e: “E mataora to taua akaipoipo. E manganui te au tangata kare roa i kite ana i te reira.” Ko tetai apinga tei akariro i to maua akaipoipo kia mataora oki no to Nathan manako meitaki. Ei akatauanga, me aravei maua i tetai aronga ke i roto i ta maua au teretere anga, ka tuatua mai aia kiaku: “E Audrey, me kare au e akaaravei atu ia koe kia ratou i tetai au taime, no teia ua nei kua ngaropoina iaku to ratou ingoa.” Kua rekareka tikai au e kua akakite mai aia i mua ake.

Kua akamaara mai a Nathan kiaku e: “I muri ake i te matenga, kua papu to tatou manakonakoanga, e kare roa tatou e mamae akaou.” Kua raurau mai i reira aia iaku e: “E akara ki mua, no te mea te vai ra toou tutaki anga i reira. Auraka e manakonako ua i te tuatau i topa​—noatu e ka vai ua rai te au maaraara anga. Na te tuatau e tauturu i te akamaru ia koe. Auraka e riri e kia tangi ia koe uaorai. Kia rekareka ra e kua rauka ia koe teia au rekareka anga e te au akameitaki anga. I muri mai, ka kite koe e ka apai mai te au maaraara anga i te rekareka kia koe. E apinga aroa na te Atua te au akamaara anga kia tatou.” Kua tuatua katoa mai aia e: “Kia rave maata i te angaanga​—e tauta i te taangaanga i toou oraanga i te rave i tetai mea no tetai ke. Na teia e tauturu ia koe kia kite i te rekareka i te ora anga.” I te openga iora, ia Tiunu 8, 1977, kua takake atu a Nathan mei te enua nei.

Akaipoipoanga kia Glenn Hyde

Kua akakite mai ana a Nathan kiaku e ka akamaaraara au i te tuatau i topa me kare ra ka patu au i tetai oraanga ou. No reira i te 1978, i muri ake i toku neke anga atu ki te Pama Punanga Tiaki i Wallkill, New York, kua akaipoipo au ia Glenn Hyde, e tangata manea tikai,  marie, e te maru. I mua ake ka riro mai ei aia ei Kite, kua angaanga ana aia i roto i te Vaeau Moana i te tamaki anga atu a Marike kia Tiapani.

No runga ana a Glenn i tetai pai PT (tiaki topito) e kua tukunaia atu ki roto i te are initini. No te turituri i te initini, kua turi tetai tuanga o tona taringa. I muri ake i te tamaki, kua riro mai aia ei tangata tamate ai. No te au mataiti e rika moe ana aia no te au tupuanga i te tuatau tamaki anga. Kua apii aia i te tuatua mou Pipiria mei tana tekeretere, tei akakitekite ua kiaia ra.

I muri mai, i te 1968, kua kapikiia atu a Glenn ki te Betela kia angaanga ei tangata tamate ai i Brooklyn. E oti, i te rauka anga i te Pama Punanga Tiaki to ratou toroka tamate ai, kua tukunaia atu aia ki reira i te 1975. Kare i roa ana, kua rokoia aia e te maki Alzheimer. I muri ake i to maua akaipoipo anga e tai ngauru mataiti, kua mate atu a Glenn.

Akapeea au i te akakoromaki anga? Te pakari ta Nathan i oronga mai kiaku ra i tona kite anga e ka mate aia kua riro akaou ei akapumaana anga noku. E tatau ua au i tana i tata mai kiaku no runga i te akono anga i te turanga takaua. E tua ua ana rai au i teia au tuatua ki tetai ke tei mate to ratou tokorua, e kua akapumaana katoaia ratou e ta Nathan ako anga. Ae, e meitaki tikai i te akara ki mua mei tana i akamaroiroi mai kia rave au.

Tetai Akataeake Anga Akaperepere

Eaa tikai tei orongaia mai ki toku oraanga mataora e te merengo anga ra ko te au oa akaperepere i roto i te pamiri i te Betela. Ko tetai tikai ra ko Esther Lopez, tei karatuati mai i te 1944 mei te pupu toru o te Apii Pipiria Punanga Tiaki o Gileada. Kua oki mai aia ki Brooklyn i roto ia Peperuare 1950 kia angaanga ei vaine uri reo no ta tatou au puka Pipiria i roto i te reo Paniora. E putuputu te taime me aere a Nathan ki tetai ngai ke, ko Esther toku oa vaitata. Tei te Pama Punanga Tiaki katoa aia. I teianei tei roto i tona 90 mataiti, te kino ua atura tona oraanga kopapa e te akonoia ra i roto i to tatou are akono maki.

No toku ngutuare tangata tikai, ko Russell raua ko Clara te ora nei rai. Kua tere atu to Russell mataiti ki te 90 e te tavini tiratiratu ra i te Betela i Brooklyn. Koia tei rotopu i te aronga mua tei akatikaia kia noo i te Betela i muri ake i te akaipoipo anga. I te 1952, kua akaipoipo aia i te tuaine angaanga Betela ko Jean Larson. Kua aere mai te tungane o Jean ko Max ki te Betela i te 1939 e kua mono atura ia Nathan ei akaaere nenei i te 1942. E maata ta Max apainga e rave ra i te Betela, kapiti anga mai i te tauturu anga i te akono i tana vaine akaperepere, ko Helen, te akakoromaki ra i te maki multiple sclerosis.

I te oki anga i te akara ki muri e tere atu i te 63 mataiti i roto i te angaanga tamou a Iehova, te rauka nei iaku i te tuatua e e oraanga merengo anga tikai toku. Kua riro a Betela ei kainga noku, e te angaanga nei rai au i konei ma te ngakau rekareka. Te aere nei te akameitaki anga ki toku nga metua no te tuku anga mai ki roto ia matou i te puapinga o te angaanga e te anoano kia tavini ia Iehova. Inara ko teaa tikai tei akariro kia akamerengo i te oraanga ra koia oki to tatou akataeake anga umere e te manakonako anga kia ora atu ma to tatou au taeake e te au tuaine i runga i tetai enua parataito, i te tavini anga i Tei Anga Mekameka ia tatou, te Atua mou anake ra, ko Iehova, e tuatau ua atu.

[Tutu i te kapi 24]

Toku nga metua i to raua ra akaipoipoanga i roto ia Tiunu 1912

[Tutu i te kapi 24]

Kaui ki te katau: Ko Russell, ko Wayne, ko Clara, ko Ardis, ko au, e ko Curtis i te 1927

[Tutu i te kapi 25]

Tu anga i rotopu ia Frances raua ko Barbara McNaught, i te painia anga i te 1944

[Tutu i te kapi 25]

I te Betela i te 1951. Mei te kaui ki te katau: Ko au, ko Esther Lopez, e toku taokete, ko Jean

[Tutu i te kapi 26]

Ma Nathan e tona nga metua

[Tutu i te kapi 26]

Ma Nathan i te 1955

[Tutu i te kapi 27]

Ma Nathan i Vaii

[Tutu i te kapi 29]

Ma te rua o taku tane, ko Glenn