Tua Oraanga

Kua Noo Maua ma To Iehova Maroiroi

AKAKITEIA E ERZSÉBET HAFFNER

“Kare roa au e akatika ia ratou kia akaoki ia koe,” i karanga ai a Haffner i tona kite anga e kua akaueia au kia akaruke ia Tekorovakia. Kua tuatua katoa aia: “Me ka akatika koe, ka akaipoipo au ia koe, e ka noo mai koe kiaku nei e tuatau ua atu.”

I ROTO ia Tianuare 29, 1938, nga epetoma ua i muri ake i taua patianga tapapa koreia, kua akaipoipo au ia Tibor, te taeake Kerititiano tei tutu mua mai ki toku ngutuare tangata. Kare te reira i te iki anga ngoie ua. Koi 18 ua ake rai au, e ei orometua tamou no te Au Kite o Iehova, kua inangaro au i te akatapu i toku au mataiti mapu katoa ki ta te Atua angaanga anake. Kua aue au. Kua pure au. I muri ua ake i toku maru mai anga i kite mai ei au e ko ta Tibor i oronga mai kiaku kare ua mari ra ko tetai patianga takinga meitaki, e kua manako mai au e ka inangaro au i te noo ki teia tangata tei inangaro tikai iaku.

Inara eaa oki au i o atu ei ki roto i te kino no te akaatea anga? E oti akera, kua noo au ki roto i tetai enua tei ngakau parau i to te reira akaaereanga temokarati e te tu rangatira no te akonoanga. Ina, i teia taime ra kua manako mai au e ka inangaro au i te akakite maata atu i te ngai i aere mai ei au.

Kua anauia au ia Titema 26, 1919, ki nga metua Ereni e te Katorika i roto i te oire o Sajószentpéter, i Ungari, mei tetai 160 kiro mita i te itinga o Budapest. Ma te tangi, kua mate toku metua tane i mua ake i kite ei au iaia. Kare i roa ana kua akaipoipo toku metua vaine i tetai tangata takaua e a tamariki, e kua neke atu matou ki Lučenec, e oire maata manea i roto i taua taime ra i Tekorovakia. I taua au mataiti, kare i te mea ngoie ua, i te nooanga ki roto i tetai pamiri e metua ke. Ko te openga o nga tamariki e rima, i te mea ra e ko au te rima o te uira i runga i tetai pereo. E ngata tikai te turanga i te pae moni, e kua akangereia au kare anake e ki te au apinga materia pera katoa ki tetai tuanga matau uaia o te manakoanga e te aroa o te metua.

 E Tangata Ainei Tetai i Kite i te Pauanga?

I te 16 anga au, kua manata au i te au uianga pakari tikai. Kua tatau au ma te inangaro maata i te tuatua enua o te Tamaki I o te Ao, e kua poitirere au i te au ta anga katoatoa tei tupu i rotopu i te pa enua kua marama oki tei karangaia ra e e Kerititiano. Pera katoa, kua kitea mai e au te tupu mai anga i te tu tamaki i te au ngai katoatoa. Kare roa tetai o te reira i rotai ana ki taku i tamou mai i te pure no runga i te aroa no te tangata tupu.

No reira, kua aere atu au ki tetai orometua Katorika e kua ui atu kiaia: “Ko teea akauenga te ka akamouia ki runga ia tatou ei au Kerititiano​—kia aere ki te tamaki e kia ta i to tatou au tangata tupu me kore kia aroa atu ia ratou?” Kua riri no taku uianga, kua pau mai aia e kua apii aia i tana i rauka mai mei te au mana akaaere teitei atu. Kua tupu tetai apinga mei tera rai i toku atoroanga i tetai orometua Calvin e oti i tetai rapi ngati Iuda. Kare i rauka mai ana iaku tetai pauanga, tera kua poitirere ratou no taku uianga tuke ake rai. I te openga iora, kua aere atu au i te akara i tetai orometua Luther. Kua riri aia, inara i mua ake i akaruke ei au, kua karanga mai aia: “Me te inangaro tikai ra koe i te kite i tetai apinga no runga i te reira, e ui atu ki te Au Kite o Iehova.”

Kua tauta au i te kimi i te Au Kite inara kare i rauka ana. I nga ra i muri ake iaku e oki maira ki te kainga mei te angaanga mai, kua kite atu au i te ngutupa e tuera apa ua ra. Te tatau ra tetai tangata mapu akaraanga manea mei te Pipiria ki toku metua vaine. Kua o viviki mai tetai manako i roto i toku manako, ‘Ko te reira oki ia, e Kite no Iehova!’ Kua pati atu maua i teia tangata, ko Tibor Haffner, ki roto, e kua ui akaou atu au i taku au uianga. Kare oki i pau mai ana i roto i tana uaorai au tuatua, kua akaari mai aia kiaku i ta te Pipiria e tuatua ra no runga i te akairo o te au Kerititiano mou, e pera katoa no runga i te au tuatau e noo ra matou ki roto.​—Ioane 13:34, 35; 2 Timoteo 3:1-5.

I roto i nga marama iti ua, i mua ake ka 17 mai ei au, kua papetitoia au. Kua manako mai au e te inangaroia ra te katoatoa i te akarongo i teia au tuatua mou akaperepere taku i kite mai ma te ngata tikai. Kua akamata au i te tutu tamou, tei riro ei akaaoanga tikai i Tekotorovakia i te tuatau openga o te 1930 aere. Noatu e kua retitaia ta matou angaanga kia mana, kua aro atu matou i te patoi anga pakari, tei akamataia e te au orometua.

Kiteanga Mua no te Takinokino Anga

I tetai ra i te tuanga openga o te 1937, te tutu aere ra au ma tetai atu tuaine Kerititiano i roto i tetai oire vaitata mai ki Lučenec. Kare i roaia ana kua tapekaia maua e kua apainaia atu ki te are auri. “Ka mate korua i konei,” i karanga ai te tiaki mouauri, te reru anga i te ngutupa o to maua pia kia piri.

Tae ki te aiai, e a o maua taeake akaou mai i roto i te pia. Kua akamata maua i te akamaroiroi atu ia ratou e kua oronga i tetai akakiteanga. Kua maru mai ratou, e kua angaanga maua i te katoaanga o te po i te oronga anga kia ratou i te tuatua mou o te Pipiria.

I te ora ono i te popongi, kua kapiki mai te tiaki mouauri kia aere atu au ki vao i te pia. Kua karanga atu au ki toku tokorua: “Ka aravei akaou taua i roto i te Patireia o te Atua.” Kua pati atu au iaia kia akakite ki toku pamiri eaa tei tupu me ka ora atu aia. Kua oronga au i tetai pure muteki ua e kua aru atu i te tiaki mouauri. Kua apai aia iaku ki tona apatimani i roto i te ngai o te are auri. “E au uianga taku naau, e maine,” i karanga mai ei aia. “Inapo kua karanga koe e ko Iehova te ingoa o te Atua. Ka rauka ainei ia koe i te akaari mai i te reira kiaku i roto i te Pipiria?” Mei teaa tikai te poitirere e te maru! Kua apai mai aia i tana Pipiria, e kua akaari atu au kiaia e tana vaine i te ingoa ko Iehova. E manganui tana au uianga ke atu no runga i te au tumu tuatua ta maua i uriuri ei ki te nga vaine e a i te po ra. Kua mataora i te au pauanga, kua pati atu aia i tana vaine kia teateamamao mai tetai kaikaianga popongi na maua e toku tokorua.

Nga ra e rua i muri mai, kua tukunaia atu maua ki vao, inara kua iki tetai akava maata e mei te mea ra e tangata tikai au no Ungari, ka umuumuia au kia akaruke ia Tekorovakia. I muri ua ake i teia tupuanga i pati mai ei a Tibor Haffner iaku kia riro  mai ei vaine nana ra. Kua akaipoipo maua, e kua neke atu au ki roto i te are o tona nga metua.

Pakari Mai te Takinokino Anga

Kua rave tamou ua atu rai maua ei tokorua i roto i te angaanga tutuanga, noatu e angaanga akaaere katoa ta Tibor i te rave. Nga mea ra ua i mua ake ka tomo mai ei te au vaeau o Ungari ki roto i to matou oire maata ia Noema 1938, kua anau mai, ta maua tamaiti, ko Tibor, Meangiti. I roto ia Europa, te mama maira te Tamaki II o te Ao. Kua aere mai te maataanga o te tuanga o Tekorovakia i raro ia Ungari, apai anga mai i te takinokino anga pakari i runga i te au tangata o te Au Kite o Iehova i roto i te au ngai i raro ake i te reira.

I roto ia Okotopa 10, 1942, kua akaruke a Tibor no Debrecen kia aravei i etai au taeake. Inara, i teia taime ra, kare aia i oki mai ana. Kua akakite mai aia kiaku i muri ake eaa tei tupu. E kia aravei atu oki te au taeake, ko etai au tane akava tei runga i te ana i roto i to ratou kakau angaanga i te ngai ka raveia ai te araveianga. Te tiaki ra ratou i taku tane e ia Pál Nagypál, e ko raua te aronga openga tei tae mai. Kua apai te akava ia ratou ki te are o te akava e kua papa i to ratou vaevae tikai ma te au rakau e ngaro ua atu te ao ia ratou no te mamae oki.

I reira kua akaueia ratou kia aao i to ratou au puti e kia tu ki runga. Noatu te mamae, kua maroia ratou kia aere ki te ngai o te rerue. Kua apai mai te akava i tetai tangata akaou mai e kua takai roaia tona katu e kare aia e kite meitaki. Ko András Pilling teia Taeake, tei aere katoa mai ki te araveianga. Kua apainaia taku tane na runga i te rerue ki te ngai tapekaanga i Alag, vaitata mai ki Budapest. Kua tuatua aviri atu tetai o te au tiaki mouauri tei kite i to Tibor vaevae paii: “Aue te kino tikai tetai papaki tangata e! Auraka e manamanata, na matou e rapakau ia koe.” Kua akamata e rua nga tiaki mouauri ke mai i te papa ia Tibor i runga i tona vaevae, pititi ua mai te toto i te au ngai katoatoa. I muri ake i nga mea miniti ua, kua ngaro te ao iaia.

I te marama tei aru mai, kua akavaia a Tibor e tei tere atu i te 60 au taeake e te au tuaine ke mai. Kua akautungaia te au Taeake ko András Bartha, ko Dénes Faluvégi, e János Konrád ki te mate na te tariangaia. Kua rauka i te Taeake ko András Pilling te utunga no te oraanga katoa, e kua akautungaia taku tane e 12 mataiti i roto i te are auri. Ta ratou apa? Kua akaapa te roia akaapa ia ratou no te pikikaa maata, kopaeanga i te angaanga tamaki, te aroro anga, e te akakino anga i te ekaretia tapu roa atu. I muri mai kua tauiia te au utunga no te mate ki te tapekaanga no te oraanga katoa.

Aru Anga i Taku Tane

E rua ra i muri ake i akaruke ei a Tibor no te aravei anga i Debrecen, kua tu mai au i mua ake i te ora ono, te auri ra i to maua kakau. Ma te poitirere e topapa anga tetai ki te ngutupa. ‘Tei konei ratou,’ i manako ei au. Kua tomo mai ki roto e 6 akava tane e kua akakite mai kiaku e e tikaanga to ratou i te rave i tetai kimikimianga. Pouroa tei roto i te are kua tapekaia e kua apainaia atu ki te ngai akava, kapiti mai ta maua tamaiti e toru mataiti te pakari. I taua ra tikai kua tukuna ia atu matou ki tetai ngai ke i Pétervására, i Ungari.

I muri ake i te tae atu anga, kua tupu tetai piva kiaku e kua akatakakeia mei tetai atu aronga mouauri. I toku meitaki anga, tei roto e rua nga vaeau i toku pia, te tauetono ra no runga iaku. “Ka pupui taua iaia! Naku e pupui iaia!” i karanga ai tetai. Inara kua inangaro tetai mai i te akara i te turanga o toku oraanga i te pae kopapa i mua ake ka rave ei raua i tetai angaanga. Kua pati akatenga atu au kia raua kia akatika kia ora uatu au. I te openga iora kua akaruke raua i toku pia, e kua akameitaki au ia Iehova no te tauturu anga iaku.

E ravenga takake ta te au tiaki mouauri no te uiui anga. Kua akaue ratou iaku kia takoto ki runga i te taua te mata ki raro, kua tauru te au totini ki roto i toku vaa, e kua tapeka i toku nga rima e te vaevae, e kua papa iaku e tae ua atu toku toto. Kua tapu ua raua i te karanga anga tetai o te nga vaeau e kua roiroi aia. Kua ui mai raua kiaku e koai ta  taku tane ka aravei i te ra i tapekaia ai aia. Kare oki au i akakite ana kia raua, e no reira kua aere uatu te papaanga e toru ra. I te a o te ra, kua akatikaia au i te apai i taku tamaiti ki toku metua vaine. Na roto i te reva anu tikai, kua amo au taku tamaiti meangiti i runga i toku mokotua takinga kinoia e kua aere au no tetai 13 kiro mita ki te ngai o te rerue. Mei reira, kua aere atu au ki te kainga na runga i te rerue, inara kia oki mai au ki te ngai tapekaanga i taua ra tikai.

Kua akautungaia au e ono mataiti i roto i tetai are auri i Budapest. I toku tae anga, kua kite mai au e tei reira katoa a Tibor. Mei teaa tikai to maua mataora i te raukaanga ia maua te tikaanga kia tuatua ki tetai e tetai, noatu e no nga mea miniti ua na roto i tetai aua auri! Kua kite maua i to Iehova aroa e kua akamaroiroiia i teia au tuatau akaperepereia tikai. I mua ake i te aravei akaou anga maua, kua aere maua roa ai na roto i te au timataanga rikarika tikai, putuputu te taime kua ora ua atu maua i te mate mei te vaito ua o te rouru.

Mei Tetai Are Auri ki Tetai Are Auri

Mei tetai 80 ia matou au tuaine tei akatomoia ki roto i te pia okotai. Kua umuumu maata matou no tetai kai pae vaerua, inara kia rauka mai tetai apinga i roto i te are auri i te akaraanga e mea ngata ia. Ka rauka ainei ia matou i tetai apinga mei roto mai i te are auri? E akatika mai iaku i te akakite atu eaa ta matou i rave. Kua oronga atu au i te ripea i te au totini no te au karaka o te are auri. I roto i tetai o te au totini, kua tuku atu au i tetai vaanga pepa ma tetai patianga no te numero akapapaanga no te Pipiria i roto i te ngai vairanga puka o te are auri. Kia kore e tarotokakaia, kua kapiti atu au e rua akaou mai ingoa.

I tera mai ra, kua rauka akaou mai iaku tetai putunga totini mei te au karaka mai. I roto i tetai o te reira ko te pauanga ia. I reira kua oake atu au i teia au numero ki te tiaki are auri e kua pati atu au no te au puka. Mei teaa tikai te rekareka i te rauka anga mai ia matou teia au puka, kapiti mai te Pipiria! Te toenga o te au puka kua taui matou, inara kua vaoo mai matou i te Pipiria. I te ui mai anga te tiaki are auri no runga i te reira, kua karanga ua ana rai matou e: “E aka puka te reira, e te inangaro ra te katoatoa i te tatau i te reira.” E no reira i rauka ai ia matou i te tatau i te Pipiria.

I tetai ra, kua pati mai tetai tangata opita iaku ki tona opati. E akaraanga tuke ake rai tona tu maru.

“Mrs. Haffner, e nuti meitaki taku naau,” i karanga ai aia. “Ka rauka ia koe i te oki ki te kainga. Penei apopo. Me e rerue tetai, penei a teia ra.”

“E meitaki tikai tena,” i pau atu ei au.

“E tika oki, ka kore ei,” i karanga ai aia. “E tamaiti taau, e kua irinaki au ka inangaro koe i te utuutu iaia.” I reira kua kapiti mai aia, “E taina ua koe i teia reta.”

“Eaa oki teia?” i ui atu ei au.

“Eiaa koe e manamanata i te reira,” i maro mai ei aia. “E taina ua, e ka rauka ia koe i te aere.” Kua akakite mai aia i reira kiaku: “Me tae tika atu koe ki te kainga, e rave ua i taau ka inangaro. Inara i teia taime nei e taina koe e ka akamutu koe i te riro e ko tetai o te Au Kite o Iehova.”

Kua neke au ki muri e kua patoi ma te ngaueue kore.

“Ka mate i reira koe i konei!” kua ava riri mai aia e kua tono atu iaku kia aere.

I roto ia Me 1943, kua tukunaia atu au ki tetai atu are auri i Budapest e i muri akera ki tetai oire o Márianosztra, e kua noo matou i roto i tetai are mongoka mei tetai 70 paretenia. Noatu te pongi e tetai atu au tu ngata, e inangaro to matou i te oronga atu i to matou manakonakoanga kia ratou. Kua akaari mai tetai o te au paretenia i te inangaro tikai i roto i ta matou karere e kua karanga mai e: “E manea tikai teia au apinga. Kare roa au i rongo ana i tetai apinga mei te reira rai. E akakite maata mai kiaku, ine.” Kua akakite atu matou kiaia no runga i te ao ou e te oraanga meitaki i reira. Ia matou e pukapuka ra, kua tae mai te metua vaine akaare. Kua apaina viviki keia atu te paretenia e inangaro ra, e kua kiritiia tona au kakau, e kua papa kino tikaiia ki te taura papa. I te aravei  akaou anga matou iaia, kua pati mai aia: “E pure kia Iehova kia rauka iaia i te akaora iaku e kia apai ke atu iaku mei konei, ine. Ka inangaro au kia riro mai e ko tetai ia kotou.”

To matou ngai tei aru mai ko tetai are auri takere i Komárom, ko tetai oire maata i runga i te Kauvai Danube, mei tetai 80 kiro mita i te opunga o Budapest. E kino tikai te turanga no te oraanga. Mei tetai o te au tuaine e manganui, kua maki kinoia au i te typhus, ruaki anga i te toto e kua paruparu tikai. Kare o matou vairakau, e kua manako au e kua tae mai toku openga. Inara te kimi ra te au tangata opita i tetai tangata te ka kite i te angaanga opati. Kua taiku atu te au tuaine i toku ingoa. No reira, kua oakenaia mai tetai vairakau noku, e kua meitaki mai au.

Taokotai Akaouia ma Toku Pamiri

I te aere mai anga te vaeau Toviete mei te opunga, kua maroia matou kia neke atu ki te itinga. Kia akataka i te au tumatetenga kino i na roto mai ei matou e tuaanga roa tikai te reira. E manganui te au taime kua vaitata ua au ki te mate, inara kia akameitakiia to Iehova rima paruru, kua ora mai au. I te taopenga anga i te tamaki, tei roto matou i te oire maata o Tieki ko Tábor, mei tetai 80 kiro mita mei Prague mai. Kua pou tetai toru epetoma akaou i mua ake ka tae atu ei toku taokete e au ki to matou kainga i Lučenec, ia Me 30, 1945.

Mei te ngai mamao rai, kua kite atu au i toku metua vaine ongai e taku tamaiti akaperepere tikai, ko Tibor, i roto i te aua. Kua ki toku nga mata i te roimata, e kua kapiki atu au, “E Tibike!” Kua oro mai aia e kua rere mai ki roto i toku nga rima. “Kare koe e aere akaou, e Mama, ine?” Ko te reira oki tana au tuatua mua kiaku, e kare roa e ngaropoina iaku te reira.

Kua akaaroa katoa a Iehova i taku tane, ko Tibor. Mei te are auri i Budapest, kua tukunaia atu aia ki te puakapa angaanga i Bor, ma etai 160 au taeake ke mai. E manganui te au taime tei te ngutupa ratou o te mate, inara ei pupu, kua akaoraia ratou. Kua oki mai a Tibor ki te kainga ia Aperira 8, 1945, mei te okotai marama i mua ake iaku.

I muri ake i te tamaki, kua umuumu katoa rai matou i to Iehova ra maroiroi kia ora atu i te au taomi anga ravarai o te 40 mataiti ka aru mai i raro ake i te tutara Komuniti i Tekorovakia. Kua akautunga akaouia a Tibor ki tetai tuatau roa i roto i te are auri, e kua akono au i ta maua tamaroa e kare oki aia. I muri ake i tona tukuna mai anga ki vao, kua tavini a Tibor ei akaaere tutaka. I te tuatau o te 40 mataiti o te Komuniti, kua taangaanga matou i te au tuatau ravarai i te akakite atu i to matou akarongo. Kua rauka ia maua i te tauturu i te manganui kia kite i te tuatua mou. Kua riro mai ratou i reira ei tamariki na maua i te pae vaerua.

Mei teaa tikai te mataora i te rauka anga ia matou te tu rangatira no te akonoanga i roto i te 1989! Te mataiti tei aru mai, kua aere atu maua ki te uruoaanga mua i roto i to matou enua i muri ake i tetai tuatau roa tikai. I te kiteanga maua i te au tauatini ua atu o to tatou au taeake e te au tuaine e kua tamou marie i to ratou tu tiratiratu no te au ngauru mataiti, kua kite maua e e tumu maata tikai a Iehova no te ketaketa no ratou katoatoa.

Taku tane akaperepere, ko Tibor, kua mate tiratiratu ki te Atua ia Okotopa 14, 1993, e te noo nei au vaitata ua ki taku tamaiti i Žilina, i Torovakia. Kare e maata roa ana te maroiroi i te pae kopapa i roto iaku, inara te maroiroi nei toku vaerua i to Iehova mana ra. Kua irinaki au ma te ekoko kore e na roto i tona maroiroi ka rauka iaku i te akakoromaki i tetai ua atu timataanga i roto i teia akatereanga takere. Pera katoa, te akara nei au ki mua ki te tuatau e, na to Iehova takinga meitaki, ka rauka iaku i te noo e tuatau ua atu.

[Tutu i te kapi 20]

Taku tamaiti ko Tibor, Meangiti, (e a mataiti) i akaruke ei au ki muri

[Tutu i te kapi 21]

Ko Tibor, Maata, ma etai o te au taeake ke mai i Bor

[Tutu i te kapi 22]

Matou ko Tibor e Magdalena, toku taokete, i te 1947, i Brno

[Au Tutu i te kapi 23]

E manganui te au taime kua vaitata ua au ki te mate, inara kia akameitakiia to Iehova rima paruru, kua ora mai au