Te Kimi Anga i te Kavamani Meitaki

“Te irinakianga maata o te ao ki runga i tetai e tetai kua riro ei akatupu i te au tu manamanata i te ao katoa nei e kare e rauka i te au enua tataki tai e na ratou uaorai e akatika. Ka na roto ua rai i te taokotaianga a te ao katoa e rauka ai ia tatou i te akono i te au kino e te au akaaoanga e tupu ua atura ta te tangata e aro atu nei.”​—Ghulam Umar, tangata kimikimi no te poritiki i Pakitana.

KUA ki ua te ao o teia tuatau nei i te au turanga patoi tau kore. I rotopu tikai i te mataaanga o te apinga pae kopapa, te ngata ua ra e rauka mai ei i te manganui te au mea o te oraanga. Ka tika rai e ko teia te uki apii roaia atu i te komupiuta e te kite roa atu e tae ua mai ki teianei, inara e maata e e maata ua atu te tangata e kimi ngata nei i tetai ngai angaanga tinamou. Noatu i te akaraanga e e maata atu te tu rangatira o te tangata i to mua ana, e mirioni ua atu te noo nei i roto i tetai turanga mataku, tinamou kore, e te papu kore. Penei te koropiniia nei tatou e te au tuatau meitaki, kareka ra kua riro te pikikaa e te aati ture i roto i te au turanga teitei e te akaaka i te akatupu i te manako puapinga kore no te manganui.

Te maata o te au manamanata e aro atu nei i te tangata e pakari tikai e e maata roa atu te reira i ta tetai ua atu enua okotai, me kore pupu pa enua, ka rauka i te akono. No reira, e manganui te aronga akarakara tei taopenga e no te au e te tinamou o teianei ao kia tupu tikai, ka anoanoia te pa enua katoatoa kia taokotai ki raro ake i tetai kavamani okotai. Ei akaraanga, ko Albert Einstein, kua roa i te turuturu anga i taua manako ra. I te 1946, kua akakite papu aia e: “Te irinaki tikai nei au e ka inangaro te maataanga o te tangata i roto i teianei ao i te noo ma te au e te tinamou . . . Na te anga ua anga i tetai kavamani no teianei ao e akatupuia ai te anoano o te tangata no te au.”

E rima ngauru mataiti i muri mai, kare ake rai teia anoano puapinga nei i akamerengoia. I te papa anga i te au akaaoanga o te 21 anere mataiti, kua akakite tetai tataanga i roto i te nuti pepa Le Monde o Paris, Varani, e: “Ka anoanoia kia anga i tetai au tango no te akamanaanga ture, te akaaereanga, e te ture enua no tetai kavamani no te pa enua te ka rauka i te aere viviki atu i te tauturu, i te au ngai ravarai i roto i teianei ao e, i roto i te au tu e tairipotiia nei te au tangata eteniki. Ka anoanoia kia ariki i te manako e mei teianei e aere ua atu ko te Enua e okotai rai ia enua.” Koai e eaa tei rauka te mana e te tu kite kia akatupu i teia ei akapapu anga e e tuatau au ki mua to te tangata nei?

Ko te Taokotaianga Pa Enua Ainei te Pauanga?

E manganui tei tuku i to ratou manakonakoanga no te au i teianei ao ki roto i te akaaerenga o te Taokotaianga Pa Enua. Ko te UN ainei te kavamani te ka rauka i te apai mai i te au tikai e te tinamou ki te ao nei? Kare e ekoko e, kare e ngereanga o te au tuatua poritiki akavare ua tei tangi anga reka tikai e te meitaki. Ei akatauanga, i roto i ta te reira “Akakiteanga Mareniamu” o te 2000, kua maani te Akaputuputuanga a te Taokotaianga Pa Enua na te Katoatoa i teia ikianga papu: “Kare  matou e akaruke i te tauta kia akamatara mai i to tatou au iti tangata mei te tamamaeanga o te tamaki, noatu me tei roto ua me kore me tei rotopu i te au Enua, tei tere atu i te 5 mirioni oraanga tei tamateia i te ngauru mataiti i topa.” Kua apai mai taua au akakiteanga ra i te akapaapaa anga no te UN e te akangateiteianga mei te au tuanga e manganui, e pera katoa te 2001 Nobel Peace Prize. I te akangateitei anga i reira i te UN, kua akakite te Kumiti Nobel o Norue e ko “te mataara ua rai e rauka ai te au e te taokotaianga o te ao katoa nei koia oki na ko i te Taokotaianga Pa Enua.”

Noatu oki teia au mea pouroa, kua rauka ainei te akaaerenga Taokotaianga Pa Enua, tei akatumuia i te 1945, i te akapapuia e ko te kavamani te ka rauka i te apai mai i te au e tinamou tikai ki teianei ao? Kare, no te mea kua riro te anoano uaorai e te au umuumuanga pa enua o to te reira au mema enua i te tamanamanata i te manganui anga o ta te reira au tautaanga. Te manako o te katoatoa, i te tuatua anga a tetai etita nuti pepa, koia oki ko te UN kare nei tera ua “mei te tu rai o te vaito reva no te manako o te tangata i te ao katoa nei” e “ko ta te reira papaanga kua ki i te au manamanata kua taumaroia ana i te au mataiti ma te kore e kiteaia te ravenga.” Te vai nei rai te uianga e: Ka taokotai tikaia ainei te pa enua o te ao a tetai tuatau?

Te akakite maira te Pipiria e kare e roa atu ka tupu taua tu taokotaianga ra. Akapeea teia i te tupu anga? E eaa te kavamani te ka akatupu i te reira? No te au pauanga, e tatau i te atikara ka aru mai ine.

[Tutu i te kapi 3]

Kua turuturu pakari a Einstein i te umuumuanga no tetai kavamani no teianei ao

[Akameitakianga]

Einstein: U.S. National Archives photo