Koai te Arataki Tau Tikai no Teia Tuatau?

I te1940, kua tupu te kino ki te arataki anga i roto i te Paramani o Peritane. Kua rauka i te tangata itu ngauru ma itu mataiti ko David Lloyd George, tei akarongo atu ki te taumaroanga, i te arataki ia Peritane ki te autuanga i te Tamaki I o te Ao, e kua riro tona au mataiti e manganui i roto i te poritiki i te tauturu iaia kia akara meitaki tikai i te angaanga a te aronga teitei. I roto i tetai tuatuaanga ki te House of Commons ia Me 8, kua akakite aia: “Kua papa ua te iti tangata no te au akaatingaanga ravarai me ka rauka ra tetai arataki anga, me ka rauka i te Kavamani i te akaari taka meitaki mai e eaa ta ratou e akakoro ra e kia rauka i te enua i te irinaki e te rave ra te aronga e arataki ra i te katoanga i ta ratou ka rauka.”

TE AKATAKA meitaki maira te au tuatua a Lloyd George e te tapapa maira te tangata i to ratou au arataki kia tau tikai e kia rave i te au tautaanga tika i te tamata anga kia akameitaki atu i te au apinga ravarai. Kua tuatua tetai tangata angaanga no te oroanga o te ikianga na teia mataara: “Me tuku te tangata i tetai voti no te peretiteni, te tuku ra ratou i te voti no tetai tangata ta ratou i irinaki tikai i te tuku i to ratou oraanga ki roto, to ratou tuatau ki mua, ta ratou tamariki.” E angaanga maata tikai te paruru anga i taua irinakianga ra. No teaa ra?

Kua ki to tatou ao i te au manamanata e patoi ra i te ravenga. Ei akaraanga, koai ia arataki, tei rauka iaia uaorai te pakari e te mana ririnui e ka rauka iaia kia takore i te rave kino e te tamaki? Koai ia i rotopu i te au arataki i teia tuatau tei rauka te au ravenga e te aroa kia oronga atu ki te au tangata ravarai i te kai, te vai ma, e te akonoanga i te pae oraanga kopapa? Koai ia tei tu i te kite e te maroiroi kia paruru e kia akaoki akaou mai i te tu o te enua? Koai ia tei tau tikai e tei rava te mana i te akapapu e kia rekareka te tangata i tetai oraanga roa e te mataora?

Kare e Rauka i te Tangata kia Rave i te Angaanga

E tika e kua rauka ana i tetai au arataki te manuia tau ua. Inara, ka tavini ratou no etai ngauru mataiti ua i te maataanga​—e oti koai i reira te ka aru mai? Kua akamanako ana tetai o te au arataki tau roa atu tei noo ana, ko te Ariki ko Solomona o te ngati Iseraela i taito, i teia uianga. Kua taopenga aia: “Mainaina roa akera au i taku ra au angaanga i angaangaia e au i raro ake i teianei rā; no te mea teia au ka vaio i taua au mea ra na te tangata e na muri mai iaku nei; E koai oki tei kite iaia e e tangata pakari, e e neneva? e riro ra aia ei  pu i taku katoa nei angaanga i rave pakariia e au i raro ake i teianei rā. E mea puapinga kore katoa to te reira.”​—Koheleta 2:18, 19.

Kare a Solomona i kite e me ka rave atu rai tona mono i tana angaanga meitaki me ka takore pouroa i te reira. Kia Solomona, ko te aerenga no te mono anga i te au tutara taito ki te aronga ou e mea “puapinga kore” ua. Kua kapiki tetai au urianga Pipiria i teia angaanga e “kare e puapinga,” me kore e “kare e tumuanga.” Te karanga ra tetai urianga e: “Kare tikai e aiteanga.”

I tetai au taime, e taangaangaia ana te ta ua ei maro i tetai tauianga i roto i te au tutara. Kua tamateia ana tetai au arataki tau ia ratou e rave ra i ta ratou angaanga. Ko Abraham Lincoln, tetai peretiteni akangateitei roaia atu o Marike, kua akakite ana ki tetai aronga e akarongo ra e: “Kua ikiia au ei apai i tetai taoonga puapinga no tetai tuatau poto ua, e i teianei, tei mua au i to kotou mata, kua akataoongaia ki te mana te ka ngaro ke atu kare e roa atu ana.” E tika rai e mea poto roa tana angaanga. Noatu pouroa tana i rave e tona anoano kia rave maata atu no te tangata, kua arataki te Peretiteni ko Lincoln i tona enua e a ua rai mataiti. I te akamataanga i te rua o tona tuatau ki runga i te taoonga, kua tamateia aia e tetai tangata tei inangaro i tetai tauianga i roto i te arataki anga.

Kare rai e rauka i te au arataki meitaki roa atu i te akapapu i to ratou uaorai tuatau ki mua. Ka tau ainei koe, i reira, kia irinaki ia ratou kia akapapu mai i toou? Te karanga ra te Pipiria e: “Auraka e irinaki ki te ui ariki, i te tamaiti a te tangata nei, kare oki ona ora. Te riro nei oki tona vaerua, te oki nei aia ki tona ra one; kore rava atura tana i akakoro i taua rā ra.” Te karanga ra te urianga a Byington i te pae openga o te irava 4 e: “I taua ra ra kua kore takiri tana angaanga meitaki.”​—Salamo 146:3, 4.

Penei e ngata i te ariki i te akoanga e auraka e irinaki ki te au arataki tangata ua nei. Inara, kare te Pipiria e karanga ana e kare rava e rauka i te tangata te arataki anga meitaki, mou. “I na, e tutara mai tetai ariki ma te tuatua-tika ra,” i karanga ai a Isaia 32:1. Kua akapapa, te Atua ko Iehova, Tei Anga mai i te tangata i “tetai ariki,” tetai Arataki, te kare e roa atu ana ka akatere pu tikai i te au mea katoa o te enua nei. Koai ra aia? Te akataka maira te au totou o te Pipiria iaia.

 Tetai Tei Tau Tika Tikai i te Arataki

E rua tauatini mataiti i topa akenei, kua akakite tetai angera ki tetai vaine mapu ngati Iuda ko Maria te ingoa: “Ka to oki koe, e ka anau taau tamaiti, e naau e tapa i te ingoa ia Iesu. Ka maata aia, e ka tuatuaia i te Tamaiti na Tei Teitei: e na te Atu ra, na te Atua e oronga mai i te terono o tona metua o Davida nona: Ei iaia te au i te kopu tangata o Iakoba e tuatau ua atu, kare rava ïa e kore tona basileia.” (Luka 1:31-33) Ae, ko Iesu o Nazareta te Ariki no te totou o te Pipiria.

Putuputu ua te au angaanga ati i te akaari ia Iesu ei pepe, ei pepe paruparu kare i utuutu meitakiia ana, me kore ei tangata ngoie uaorai tei tuku ua ki te tetai ua atu ka tupu kiaia. Kare teia au tutu nei e akakeu i te irinakianga ki roto iaia ei Tutara. Kareka, ko te Iesu Karaiti tikai o te Pipiria, kua tupu mai ei tangata maroiroi, ei tangata tupu meitaki tei ki i te toto mapu e te kite. E kua rauka iaia tetai au tu ke atu tei akariro iaia kia tau no te arataki anga. (Luka 2:52) Te ka aru mai koia oki ko etai au tuanga o tona tu takake tikai.

Kua akono marie tikai a Iesu i te tu tiratiratu apa kore. No tona tu tuatua tika, te tu tau kua akaaoanga atu aia i tona au enemi i te ngai tangata kia oronga mai i tetai akaapaanga tau tikai no te patoi iaia. Kare i rauka ana ia ratou. (Ioane 8:46) Kua riro tana au apiianga pikikaa kore i te akakeu i te tangata ngakau tae e manganui kia riro ei au pipi nana.​—Ioane 7:46; 8:28-30; 12:19.

Kua akatapu takiriia a Iesu ki te Atua. Kua akakoro tikai aia kia akaoti i tana angaanga tei tukuia mai e te Atua e kare roa i rauka ana i tetai enemi​—tangata me kore temoni—​i te tapu iaia. Kare te au ravenga kino i tamataku ana iaia. (Luka 4:28-30) Kare te roiroi e te pongi i akaparuparu ana iaia. (Ioane 4:5-16, 31-34) Noatu kua akarukeia aia e tona au taeake, kare roa aia i uri ke ana mei tona akakoroanga.​—Mataio 26:55, 56; Ioane 18:3-9.

E manako oonu tikai to Iesu no te tangata. Kua oronga aia i te kai na tei pongi. (Ioane 6:10, 11) Kua oronga aia i te akapumaanaanga ki tei taitaia te ngakau. (Luka 7:11-15) Kua akaora i te matapo kia kite akaou, kia rongo, e te oraanga kopapa meitaki ki te aronga tei anoano i te rapakauanga. (Mataio 12:22; Luka 8:43-48; Ioane 9:1-6) Kua oronga aia i te akamaroiroianga ki tana au apotetoro angaanga pakari. (Ioane, pene 13-17) Kua papu tikai e koia “te tiaki mamoe meitaki” tei akono tikai i tana au mamoe.​—Ioane 10:11-14.

Kua inangaro tikai a Iesu i te angaanga. Kua orei aia i te vaevae o te au apotetoro kia rauka i te apii i tetai apiianga puapinga kia ratou. (Ioane 13:4-15) Kua ki tona uaorai nga vaevae i te repo iaia e tutu aere ra i te tuatua meitaki na runga i te au mataara pueu o Iseraela. ( Luka 8:1) E iaia katoa e manako ra i te akaangaroi i “tetai ngai motutaa,” kua ariu atu aia i te kimi anga mai te urupu iaia no tetai ikuikuanga akaou atu. (Mareko 6:30-34) No reira kua tuku tikai aia i tetai akaraanga maroiroi no te au Kerititiano.​—1 Ioane 2:6.

Kua akaoti a Iesu i tana tukuanga angaanga e kua takake atu mei te enua nei. Ei tutaki no tona tu tiratiratu, kua oronga te Atua ko Iehova i te taoonga ariki e te tu mate kore i te rangi nona ra. No runga ia Iesu tei akatu akaouia, te karanga ra te Pipiria: “Ko te Mesia i akatuia mei te mate maira, kare ïa e mate akaou, kare oki e mana akaou te mate iaia.” (Roma 6:9) Kia papu tikai ia koe e koia te Arataki meitaki roa atu e vai nei no te tangata. Me akamata a Iesu Karaiti i te akatere anga pu tikai ki rungao i te enua nei, kare e anoanoia kia akamana i tetai ke atu, e kare katoa e anoano akaouia te tauianga i roto i te arataki anga. Kare rava aia e akaateaia mei te taoonga, e kare tana angaanga e takoreia me kore e takinoia e tetai komono tau kore. Inara eaa tikai tana ka rave kia puapingaia te tangata?

Eaa ta Teia Arataki Ou ka Rave

Te oronga maira te Salamo 72 kia tatou i tetai au akatakaanga totouia e akapeea teia Ariki apa kore, mate kore me tutara. I roto i te nga irava 7 e te 8, ka tatau tatou: “I tona ra au rā e ruperupe ei te aronga tuatua-tika e maata roa oki te au, e ope ua atu te marama. Ka riro aia ei ariki mei tetai tai e tae ua atu ki tetai tai, e mei te vai ra e tae ua atu ki te openga o te enua.” I raro ake i tana tutaraanga puapingaia, ka perepere kavana te au tangata o te enua nei i te tu tinamou mutu kore e te openga kore. Ka takore pouroa aia i te au taonga tamaki e vai ra e ka akaatea katoa i te anoano  no te tamaki mei te ngakau o te tangata. Taua au tangata ra i teia tuatau e tamaki atura i etai ke mei te au riona kaki pangia kore ra me kore mei te au tapa ae ki to ratou tangata tupu ka taui takiriia to ratou au tu. (Isaia 11:1-9) Ka maata rava oki te au.

Kua tuatua atu rai te Salamo 72 i roto i te au irava 12 ki te 14 e: “Ko tei putaua ra me kapiki maira, nana ïa e akaora; e tei akaaka ra, e kare ona e tauturu. Ka akaperepere aia i tei apikepike ra e tei putaua, e akaora oki aia i te au vaerua o te aronga ao ra. Ka akaora aia i to ratou vaerua i te takinga-kino e te rotoriri ra, e to ratou toto, ka riro ïa ei mea apinga nana.” Ka riro tei akaaka, tei putaua, e tei takinga kinoia ei tuanga no te pamiri tangata mataora okotai, tei taokotaiia i raro ake i te arataki anga a te Ariki ko Iesu Karaiti. Ka riro te rekareka, kare te mamae e te taitaia, ei tu matauia no to ratou au oraanga.​—Isaia 35:10.

Te taputou maira te irava 16 e: “E manga sitona okotai rima i ki i te enua nei, i runga i te take o te au maunga ra.” Te tupu putuputu ua nei te onge ki te au mirioni i runga i te enua i teia tuatau. Te riro ra te poritiki e te noinoi i te arai putuputu i te tuaanga tau o te kai kia rava, no reira kua matemate te manganui anga, te tamariki tikai, no te onge. Inara i raro ake i te tutaraanga a Iesu Karaiti, ka ngaro teia manamanata. Ka akameitakiia te enua ki te au mou memeitaki o te au kai reka tikai. Ka kaikai meitaki te au tangata ravarai.

Ka inangaro ainei koe kia rekareka i taua au akameitakianga o te arataki anga meitaki? Me koia ia, te akamaroiroi atu nei matou ia koe kia apii no runga i te Arataki te ka taangaanga i te akatereanga pu tikai ki rungao i te enua kare e roa atu. Ka rekareka roa te Au Kite o Iehova i te tauturu ia koe kia pera katoa. Kare koe e taitaia, no te mea te na ko maira te Atua uaorai ko Iehova no tana Tamaiti e: “Kua akatainu ra au i taku ariki i runga i toku maunga tapu ra, i Ziona.”​—Salamo 2:6.

[Pia i te kapi 5]

NGERE POITIRERE UA I TE MANA AKATERE

Tei matauia ka rauka i tetai tutara kia irinaki ki runga i te akangateiteianga e te turuturuanga a tona au tangata me apai mai aia i tetai au turanga tau o te oraanga au e te tinamou no ratou. Inara, me kore ana te irinakianga o te tangata ki roto iaia no tetai ua atu tumu, penei kare e roa atu ana e tangata ke ua te ka noo ki runga i te taoonga mana akatere. Te ka aru mai ko tetai au akaraanga o te au turanga tei maro poitirere ua i te au tutara ririnui kia ngere i te mana akatere.

Kino te au turanga o te oraanga. Kia tae ki te openga o te 18 anere mataiti, e manganui te au tangata Varani tei maroia kia noo i te oraanga maata tikai te au tero e meangiti ua ra te kai ka rauka. Kua riro teia au turanga i te akatupu i te Orureau Anga o Varani, tei tuku i te Ariki ko Louis XVI i te 1793 ki te ngai pari anga katu.

Tamaki. Kua riro te Tamaki I o te Ao i te takore i te tutaraanga a etai o te au emepera ririnui roa atu i roto i te tuatua enua. Ei akaraanga, i te 1917 kua riro te rava kore o te kai tei akatupuia e te tamaki i St. Petersburg, Rutia, i te akatupu i te Orureau o Peperuare. Kua akaateaia te Czar ko Nicholas II mei runga i te terono no teia orureau e kua arataki atu ki te tutaraanga Komuniti. I roto ia Noema 1918, kua inangaro a Tiamani i te au, inara kare tona au Oa Turu i akamotu ana i te tamaki e na te rave roa angaia tetai tauianga i roto i te arataki anga. Tei tupu, kua maroia te Emepera o Tiamani ko Wilhelm II kia noo tuitarere ua i te Neterani.

Te anoano no tetai au akatereanga tuke o te kavamani. I te 1989 kua akaateaia te Arai Auri. Kua pururu te au tutaraanga tei akara anga mei te toka rai te maro i te kopae anga to ratou au tangata i te Komuniti e kua akanoo i te au tu tutaraanga tuke tuke.

[Au Tutu i te kapi 7]

Kua angai a Iesu i te mate pongi, kua akaora i te maki, e kua akanoo i tetai akaraanga meitaki no te au Kerititiano ravarai

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 4]

Lloyd George: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images