Tika E te tarevake Akapeea Koe me Iki?

TEI iaai te mana no te akanoo i te au turanga no te mea tika e te tarevake? Kua uiia mai taua uianga ra i te akamata roa anga mai te tuatua enua o te tangata. Kia tau ki te puka Pipiria o Genese, kua iki te Atua i tetai rakau e tupu ra i roto i te kainga i Edene e ko “te rakau e kite ei i te meitaki e te kino.” (Genese 2:9) Kua ikuiku te Atua ki nga tokorua mua auraka e kai i te ua mei teia rakau. Inara, kua tamanako ua atu te enemi o te Atua, ko Satani te Tiaporo, kia Adamu raua ko Eva e me kai raua mei teia rakau, “ka puera ïa” to raua mata e “ka riro [raua] mei te Atua ra te tu, i te kite i te meitaki e te kino.”​—Genese 2:16, 17; 3:1, 5; Apokalupo 12:9.

Kua aro atu a Adamu raua ko Eva i tetai ikianga​—ka ariki ainei raua i to te Atua au turanga no te meitaki e te kino me ka aru raua i to raua uaorai? (Genese 3:6) Kua iki raua i te akarongo kore i te Atua e kua kai  mei te rakau. Eaa ta teia raveanga ngoie ua e akakite maira? Na te kore anga e akangateitei i te kotinga ta te Atua i tuku ki runga ia raua, te akakite ra raua e ka meitaki atu raua e to raua uanga i te akanoo i to ratou uaorai au turanga no te mea tika e te tarevake. Mei teaa ra te manuia o te tangata i te titau anga kia taangaanga i teia mana mei to te Atua rai?

Au Manako Tukeke

Muri ake i te akara akaou anga i te au apiianga a te aronga manako teitei i roto i te au anere mataiti, kua akakite te Encyclopædia Britannica e mei te taime mai o te tangata kite pakari o Ereni ko Socrates ki te 20 anere mataiti, kua “taumaro putuputuia ana e eaa tikai te tu meitaki e te turanga o te mea tika e te tarevake.”

Ei akaraanga, ko te au Sophist e pupu puapii teitei i Ereni i te rima anere mataiti M.T.N. Kua apii ratou e na te manako tei matauia i akanoo i te au turanga o te mea tika e te tarevake. Kua tuatua tetai o taua tu puapii ra e: “Ko te au mea e akaraanga tau ra e te meitaki ki te oire okotai, te tau ra e te meitaki ra no taua oire ra, me ko ta ratou oki ia e manako ra.” Na teia turanga nei, ka tau ia a Jodie, tei taikuia i roto i te atikara mua, kia apai i te moni, i na penei ko te reira ta te maataanga i tona ngai e noo ra, me kore “oire,” ka rave.

E manako tuke rai, to Immanuel Kant, e tangata kite pakari rongonui i te 18 anere mataiti. Kua karanga te tianara Issues in Ethics e: “Kua tamou a Immanuel Kant e etai atu mei iaia . . . ki runga i te tikaanga o te tangata okotai kia iki nona uaorai.” Kia tau ki te apiianga a Kant, tera ua me kare a Jodie e takino atu i te tikaanga o tetai ke, tei runga ua iaia eaa tana ka rave. Auraka aia e akatika i te manako o te maataanga kia akanoo i tona au turanga.

No reira i akapeea a Jodie i te akono anga i tona manamanata? Kua iki aia i te toru o te ravenga. Kua akono aia i te apiianga a Iesu Karaiti, tei akapaapaaia tona au turanga tu akono tau e te au Kerititiano e e te aronga katoa kare i te Kerititiano. Kua apii a Iesu: “E te au mea katoa ta kotou i anoano ia etai ke ra, na reira katoa kotou ia ratou.” (Mataio 7:12) Ki te poitirere o tana client, kua oronga atu a Jodie i te $82,000 kiaia. Te ui angaia eaa aia i kore ei i apai i te reira, kua akamarama a Jodie e koia tetai o te Au Kite o Iehova e kua akakite e: “Kare naku te moni.” Kua manako pakari tikai a Jodie i te au tuatua a Iesu tei tataia ki roto i te Pipiria ia Mataio 19:18 e: “Auraka koe e keia.”

Manako Matauia e Aratakianga Tau Ainei kia Irinakiia?

Ka karanga paa tetai au tangata e e neneva tikai a Jodie no te tuatua tika. Inara kare te manako matauia i te aratakianga tau kia irinakiia. Ei akaraanga, me kua noo ana koe ki roto i tetai taiate tei ariki i te akaatinga tamariki ei mea tau, mei tei manakoia e tetai au taiate i mua ana, e angaanga tika ainei tera i te rave? (2 Ariki 16:3) Peea me i anauia koe i roto i tetai taiate tei manako e e angaanga meitaki te kai kiko tangata? Ko te aiteanga ainei i reira e kare tikai i te tarevake te kai i te kiko tangata? Kare te tu rongonui o tetai angaanga e akariro i te reira ei mea tika. Kua akamatakite takere mai, te Pipiria i taua  ereere ra, i te karanga anga e: “Auraka koe e aru i te urupu tangata i te kino.”​—Exodo 23:2.

Kua akakite mai a Iesu Karaiti i tetai tumu ke mai no te matakite i te ariki anga i te manako matauia ei aratakianga no te mea tika e te tarevake. Kua akaari pu ua aia ia Satani e ko te “tutara o teianei ao.” (Ioane 14:30, NW; Luka 4:6) Te taangaanga ra a Satani i tona taoonga i te pikikaa i “te ao katoa nei.” (Apokalupo 12:9) No reira, me akanoo koe i toou au turanga no te mea tika e te tarevake kia tau ua nei ki tei matauia, te ariki ra koe i to Satani manako no te tu akono tau, e e mea kino tikai te reira.

Ka Rauka Ainei ia Koe te Irinaki i Taau Uaorai Akavaanga?

Ka tau ainei i reira, te tangata tataki tai kia iki nona uaorai i tei tika e tei tarevake? Te karanga ra te Pipiria: “Auraka ra e irinaki ki toou uaorai kite.” (Maseli 3:5) No teaa ra? No te mea kua tu te tangata katoatoa i tetai kino maata te ka akatarevake i ta ratou akavaanga. I te patoi anga a Adamu raua ko Eva i te Atua, kua ariki raua i te au turanga a te pikikaa noinoi ko Satani e kua iki iaia ei metua pae vaerua no raua. Kua pati atu raua i reira i tetai tu no te pamiri ki ta raua uanga​—e ngakau pikikaa tei kite e eaa te mea meitaki inara te umuumu ra i te mea tarevake.​—Genese 6:5; Roma 5:12; 7:21-24.

I te uriuri anga i te au kaveinga tau, kua akakite te Encyclopædia Britannica, e: “Kare i te mea poitirere me kite te tangata eaa tei tau kia rave ratou inara kua rave atu rai i ta ratou uaorai i inangaro. Akapeea ra te oronga anga i te au tumu no te rave i te mea tika ki taua tu tangata ra kua riro ana ei manamanata maata no te au kaveinga tau o te pae Opunga.” Te akakite tika maira te Pipiria e: “E pikikaa maata to te ngakau i te au mea katoa nei, e kua kino takiri: koai te kite?” (Ieremia 17:9) Ka irinaki ainei koe i tetai tei kite matauia no te pikikaa e te kino katoa?

E tika e, e kite katoa to te aronga irinaki kore i te Atua kia akamako na roto i te tu akono tau tiratiratu e i te akatupu i te au papaanga kaveinga tau e te ngateitei. Inara, e putuputu, te au kaveinga teitei tei tukuia ki roto i ta ratou au papaanga i te akaata ua mai i te au turanga akono tau a te Pipiria. Noatu ka akakore taua aronga ra i te vaianga o te Atua, te akatutu maira to ratou au manako e e tikaanga natura to ratou i te akaata i to te Atua tu. Te akapapu maira teia mei ta te Pipiria i akaari mai e, i anga mua ia te tangata “i te tu o te Atua.” (Genese 1:27; Angaanga 17:26-28) Kua karanga te apotetoro ko Paulo e: “Kua akakite ua oki ratou i ta te ture i tataia i roto i to ratou ngakau.”​—Roma 2:15.

E tika, e tai ia apinga kia kite i te mea tika; e apinga ke rai te rauka anga te maroiroi akono tau kia rave i te mea tika. Akapeea e rauka ai i tetai te maroiroi akono tau tei anoanoia? I te mea na te ngakau e akakeu i te raveanga, ka riro te tatanu anga i te inangaro no Tei Tata i te Pipiria, koia te Atua ko Iehova, i te tauturu i tetai tangata kia akatupu i te maroiroi.​—Salamo 25:4, 5.

Rauka Anga te Maroiroi i te Rave i te Meitaki

Te takainga mua no te apii i te inangaro i te Atua koia oki ko te kimi e mei teaa te meitaki e te tauanga o tana au akauenga. “Teia oki te inangaro i te Atua,” e akakite ra te apotetoro ko Ioane, “ko te akono i tana au akauenga; kare oki tana au akauenga i te mea teiaa.” (1 Ioane 5:3) Ei akaraanga, tei roto i te Pipiria te au akonoanga tau te ka tauturu i te au mapu kia kite i te tika mei te tarevake i te iki anga me ka inu ratou i te kava akakona, ka kai i te au apinga akakona, me kore ka piri atu ki roto i te ainga i mua ake i te akaipoipoanga. Ka tauturu te Pipiria i te au tokorua akaipoipo kia kite e akapeea te akono i te au manamanata, e ka oronga te reira i te aratakianga ki te au metua  no te utuutu anga i te tamariki. * Me akonoia, ka puapinga te mapu e te pakari i te au turanga teitei o te Pipiria noatu to ratou turanga ki te tangata, te apii, me kore te peu matauia.

Mei te kai i te kai meitaki e oake maira i te maroiroi noou i te angaanga, ka oake mai rai te tatau anga i te Tuatua a te Atua i te maroiroi noou kia akono i tona au turanga. Kua akaaite a Iesu i te tuatua a te Atua ki te kai ora. (Mataio 4:4) Kua tuatua katoa aia: “Teia taku kai, ko te akono i tona anoano, to tei tono mai iaku ra.” (Ioane 4:34) Na te kai i te tuatua a te Atua i tauturu i te akapapa ia Iesu kia patoi i te au timataanga e i te rave i te au ikianga pakari.​—Luka 4:1-13.

I te akamata anga, ka ngata paa ia koe i te angai i toou manako ki te Tuatua a te Atua e te ariki i tana au turanga. Inara e akamaara penei i toou mapu anga, kare koe i reka ana i te tongianga o te kai meitaki naau. Kia tupu maroiroi, ka akamatau koe kia reka i taua tu kai meitaki ra. Na taua tu rai, penei ka anoanoia tetai tuatau noou kia akatupu i te tongianga no te au turanga a te Atua. Me aruaru koe, ka tupu marie toou inangaro i te reira e ka maroiroi i te pae vaerua. (Salamo 34:8; 2 Timoteo 3:15-17) Ka kite koe i te irinaki kia Iehova e ka akakeuia kia ‘rave i te meitaki.’​—Salamo 37:3.

Penei kare roa koe e aro atu i tetai tu mei ta Jodie i kite. Noatu ra, i te au ra ravarai e au ikianga kaveinga taau ka rave, tei iti e tei maata katoa. No reira, te raurau maira, te Pipiria ia koe: “E irinaki kia Iehova ma to ngakau katoa ra; auraka ra e irinaki ki toou uaorai kite. Auraka e akangaropoina iaia i toou ra au aerenga; e nana e akakite kia koe i toou ra au arataa.” (Maseli 3:5, 6) Te apii anga i te irinaki kia Iehova kare e akapuapinga anake ua ia koe i teianei mari ra ka oronga katoa atu i tetai tuatau noou kia ora e tuatau ua atu, no te mea ka arataki te arataa akarongo i te Atua ko Iehova ki te ora.​—Mataio 7:13, 14.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tataanga i te kapi 6]

Penei na te mana ririnui kitea koreia e akakeu ra i te manako matauia

[Au Tutu i te kapi 5]

I te au tuatau, kua taumaro ana te aronga manako i te itiu o te mea tika e te tarevake

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Au Akameitakianga]

Kant: From the book The Historian’s History of the World;

Socrates: From the book A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea

[Au Tutu i te kapi 7]

Te tauturu maira te Pipiria ia tatou kare anake ua e kia kite i te tika mei te tarevake mari katoa ra ka akakeu ia tatou kia rave i te mea tika