“Ei Oronga to Kotou ia Kotou Rai”

A PHEBE, e Kerititiano no te anere mataiti mua, e manamanata tona. Te teretere ra aia mei Cenchreae, i Ereni, ki Roma, inara kare oki aia i matau ana ma te au taeake irinaki i roto i taua oire ra. (Roma 16:1, 2) “Te ao o Roma [o taua tuatau ra] e ao kino ia e te kino tikai,” i karanga ai te tangata uri reo Pipiria ko Edgar Goodspeed, “e i te akaraanga kare te au ngai nooanga e au ngai ia no tetai vaine tau, koia tikai tetai vaine Kerititiano.” E no reira ka noo a Phebe kiea?

Kua teretere mamao te au tangata i te au tuatau Pipiria. Kua rave atu a Iesu Karaiti e tana au pipi i te reira kia tutu atu i te nuti meitaki i roto ia Iudea e Galilea. I muri poto ua ake, te au mitinari Kerititiano mei ia Paulo rai kua apai atu i te karere ki te au tuanga tukeke o te tai Metiterenia, kapiti mai ia Roma, te oire maata o te Pa Enua Roma. Me teretere ana te au Kerititiano no te anere mataiti mua, noatu me tei roto me kore tei vao i te ngai o te ngati Iuda, i noo ana ratou kiea? I te kimianga i te au ngai noo anga, eaa te au manamanata ta ratou i aro atu? Eaa ta tatou ka kite mai mei ia ratou no runga i te oronga anga i te tu maoraora?

“Ei to Are ra oki Au Noo ei Akonei”

Kua akatakaia te tu maoraora e ko te “arikianga takinga meitaki e te tau o te au manuiri,” e kua roa te reira ei tu kiteaia no te aronga akamori mou o Iehova. Ei akatauanga, kua akono a Aberahama, a Lota, e Rebeka i te reira. (Genese 18:1-8; 19:1-3; 24:17-20) I te akamanako anga i tona tu ki te au manuiri, kua karanga te pateriareka ko Iobu e: “Kare te tangata ke i moe ua i te arataa: kua kiriti au i toku ngutupa ki te tangata aere i te ara.”​—Iobu 31:32.

Kia rauka i te aronga teretere i tetai tu akonoanga maoraora mei te au taeake ngati Iseraela, kua tau putuputu ana kia noo ua ki raro i rotopu i te mataara o taua oire ra e kia tiaki atu no tetai patianga. (Te Au Akava 19:15-21) Tei matauia e orei ana te aronga tiaki i nga vaevae o to ratou au manuiri e kua oronga atu i te kai e te vai inu ki te aronga atorotoro, e i te oronga katoa anga i te kai no ta ratou au manu. (Genese 18:4, 5; 19:2; 24:32, 33) Te aronga teretere tei kare i inangaro ana kia riro mai ei teimaa ki to ratou aronga tiaki kua apai mai ratou i te au apinga umuumuia​—te varaoa e te uaina na ratou uaorai e te tanga iti e te kai no ta ratou au atini. E ngai nooanga ua ta ratou e umuumu ra no te po.

E e taki tai ua ake taime e akataka mai ana te Pipiria e akapeea a Iesu i te kite mai anga i tetai ngai nooanga i te tuatau o tona au teretereanga tutu anga, kua anoano aia e tana au pipi i tetai ngai no te moe anga. (Luka 9:58) I te atoroanga ia Ieriko, kua karanga ua a Iesu kia Zakaio e: “Ei to are ra oki au noo ei akonei.” Kua ariki a Zakaio i tana manuiri “ma te rekareka.” (Luka 19:5, 6) E putuputu ana a Iesu ei manuiri no tona au taeake ko Mareta, ko Maria, e Lazaro i Betania. (Luka 10:38; Ioane 11:1, 5, 18) E i te akaraanga e  i Kaperenauma, kua noo a Iesu kia Simona Petero.​—Mareko 1:21, 29-35.

Te akaari maata maira ta Iesu ikuikuanga orometua ki tana au pipi e 12 i te tu arikianga ta ratou ka tapapa atu i Iseraela. Kua akakite a Iesu kia ratou: “Auraka ei auro, e te ario, e te veo, i roto i to kotou tatua; Auraka ei pute e apaiia, auraka e taki rua pereue, auraka ei tamaka, auraka ei tokotoko: e tau oki i te rave angaanga tana kai. E te oire e te vila ta kotou e tomo, e ui atu i to reira tangata e tau; ei reira noo ei kotou, e ka aere atu ei.” (Mataio 10:9-11) Kua kite aia e ka apai te au tangata ngakau tika i tana au pipi ki roto, oronga anga kia ratou i te kai, te paruru anga, e tetai atu au apinga umuumuia.

Inara, te aere maira te tuatau, e te aronga tutu evangeria te teretere ra ka akono rai ia ratou uaorai e ka tutaki katoa i ta ratou uaorai au kaiou. I te akamanakoanga i te tu kino no te tuatau ki mua ki tana au pipi e te totoaanga o te angaanga tutu anga i roto i te au ngai i vao ake ia Iseraela, kua karanga a Iesu e: “E āriki moni tana ra, e apai ïa, e tana katoa oki pute.” (Luka 22:36) Te umuumu maataia ra te teretere e te ngai nooanga ki te totoa anga o te nuti meitaki.

“Ka Akamātau rai i te Takinga-Meitaki”

Te turanga au ua e tetai aereanga meitaki no te au mataara patuia i roto i te Patireia o Roma i te anere mataiti mua kua akatupu i tetai taiate teretere maata tikai. * Te maata o te aronga teretere kua akatupu i tetai inangaro maata no tetai ngai nooanga. Kua akonoia taua inangaro ra na te au ngai nooanga e tai ra te mamao i rotopu i tetai e tetai i te teretere anga na runga i te au mataara maata. Inara, te karanga ra The Book of Acts in Its Graeco-Roman Setting e: “Tei kiteaia o taua au ngai ra i roto i te au puka te oronga maira i tetai tutu akaraanga tau koreia ra. Te au puka te vaira e te au tumu anga no te kimikimi anga apinga taito kua matauia i te kiteaia mai ei au ngai reporepo e te pueu, e kare takiri e maata ana te au apinga, e au manumanu i runga i te roi, te tu reka kore o te kai e te vai inu, te au ona e te aronga angaanga irinaki kore, te aronga tau kore tei noonoo mai, e tei matauia te au tu akono tau kore.” Ma te marama, ka tau tetai tangata teretere ngakau tika no te tu akono tau i te kopae i te noo anga i taua au ngai nooanga me ka rauka ia.

I reira, kare e poitirere anga, kua taokioki te au Tuatua Tapu i te raurau anga i te au Kerititiano kia oronga i te tu maoraora ki tetai ke ra. Kua akamaroiroi a Paulo i te au Kerititiano i Roma e: “Ka oronga atu i te apinga i te aronga tapu i to ratou ra ngere anga; ka akamātau rai i te takinga-meitaki i te tangata ke ra.” (Roma 12:13) Kua akamaara atu aia i te au Kerititiano ngati Iuda e: “Auraka e akakore i te kite atu i te tangata ke ke ra: e angela oki tei kiteia atu e tetai aronga, kare oki i kite e angela.” (Ebera 13:2) Kua raurau a Petero i tona au taeake akamori kia “oronga to kotou ia kotou rai ma te karapii kore.”​—1 Petero 4:9.

Inara, te vaira te au atianga, e kare e tau ana i te oronga i te tu maoraora. No runga i “tei rave i te ara ra, e kare i tāpu tamou tikai i te tuatua a te Mesia ra,” kua karanga te apotetoro ko Ioane e: “Auraka e akatomo mai iaia ki roto i to kotou au are, auraka e karanga atu iaia e, Kia ora na i te aerenga: Ko tei karanga atu oki iaia e, Kia ora na i te aerenga, kua kapiti atu ïa iaia i tana au tuatua kikino.” (2 Ioane 9-11) No runga i te aronga ara tataraara kore, kua tata a Paulo e: “Auraka kotou e kapiti atu i te tangata e karangaia e taeake kia riro ei tangata kanga, e te noinoi apinga, e te akamori idolo, e te akakino, e te kona kava, e te aru; auraka katoa e kai atu i te manga i reira.”​—1 Korinetia 5:11.

Penei ake kua tauta te aronga pikikaa e tetai atu ke i te akono tau kore i te tu meitaki o te au Kerititiano mou. Te akamaroiroi ra tetai rua anere T.N. tataanga Pipiria akaou mai no te akarongo Kerititiano tei kiteaia e ko The Didache, me kore te Teaching of the Twelve Apostles, e kia akonoia tetai tangata teretere tutu aere no “etai ra okotai, me ka umuumu akaouia e rua i reira.” I muri ake i tera, e kua tukunaia atu aia kia aere, “auraka aia e ariki i tetai ua atu apinga mari ra e varaoa ua . . . Me ka pati mai aia i tetai moni, e peroveta pikikaa aia.” Te karanga katoa ra te tataanga e: “Me ka inangaro aia i te noo i rotopu ia kotou e e tu karape tona, e tuku iaia kia angaanga no tana varaoa. Inara me kare ra ona tu  karape e tauturu atu iaia tei tau ki toou kite, kia kore tetai tangata e noo kope ua i rotopu ia kotou no te mea e Kerititiano aia. Inara me kare aia e rave i te reira, te maani moni ra aia ia Karaiti; kia matakite i taua ra.”

Kua matakite te apotetoro ko Paulo kia kore e tuku i tetai apainga tutaki maata ki runga i tona au aronga tiaki i tona au nooanga e roa te tuatau i roto i tetai au oire tikai. Kua angaanga aia ei tangata anga are kakau i te akono iaia uaorai. (Angaanga 18:1-3; 2 Tesalonia 3:7-12) I te tauturu anga i te aronga teretere tau tei rotopu ia ratou, i te akaraanga kua taangaanga te au Kerititiano mua i te au reta akameitaki, mei taua ra o ta Paulo akakiteanga no Phebe. “Te tuku atu nei au i to tatou tuaine ia Phebe kia kotou na ma te akameitaki,” i tata ei a Paulo, “kia āriki meitaki kotou iaia i te Atu nei. . . e kia tauturu mai kotou iaia i te au mea katoa e tau iaia ra.”​—Roma 16:1, 2.

Au Akameitakianga mei te Tu Maoraora

Te au mitinari Kerititiano i te anere mataiti mua kua irinaki ki roto ia Iehova i te akono mai i to ratou au umuumuanga katoatoa. Inara ka tapapa ainei ratou i te rekareka atu anga i te tu maoraora o te au taeake irinaki? Kua akatuera a Lydia i tona ngutuare kia Paulo e ki etai ke ra. Kua noo te apotetoro ki ko ia Akuila e Peresila i Korinetia. Kua akapapa tetai tangata tiaki mouauri i tetai kainga kai no Paulo raua ko Sila. Kua ariki takinga meitakiia a Paulo e Iasona i Tesalonia, e ia Philipi i Kaisarea, e ia Nasona i runga i te mataara mei Kaisarea mai ki Ierusalema. Te aere atura ki Roma, kua arikiia a Paulo e te au taeake i Puteoli. Mei teaa tikai teia au atianga i riro ei akameitakianga i te pae vaerua no te aronga tiaki tei ariki mai iaia!​—Angaanga 16:33, 34; 17:7; 18:1-3; 21:8, 16; 28:13, 14.

Kua karanga te tangata apiipii ko Frederick F. Bruce e: “Teia au taeake e te au taeake angaanga, te au tiaki tane e te au tiaki vaine, kare atu o ratou manako ke i te tauturu atu anga mari ra no te aroa no Paulo e te aroa no te Pu tana e tavini ra. Kua kite ratou e i te tavini anga i tetai te tavini katoa ra ratou i tetai mai.” E akakeuanga meitaki tikai teia no te tu maoraora.

Te vaira rai te umuumuanga no te oronga atu anga i te tu maoraora. Kua rauka i te au tauatini ua atu komono teretere no te Au Kite o Iehova i te tu maoraora mei te au taeake irinaki. E teretere ana tetai aronga tutu Patireia i to ratou uaorai moni tutaki i te tutu anga i te au ngai kare e tae putuputu ana ia ma te nuti meitaki. E maata te au akameitakianga te tupu mai ana mei te akatuera anga i to tatou au ngutuare, noatu te tu akaaka, ki taua aronga ra. Te tu maoraora pumaana ki te ngakau penei ka kapitiia mai e kare ua atu mari ra ko tetai kaikai anga tau ua te oronga maira i te au atianga meitaki tikai “kia pumaana” e i te akaari anga i te aroa no to tatou au taeake e no to tatou Atua. (Roma 1:11, 12) E akameitaki anga tikai taua au atianga no te aronga tiaki, no te mea “e mea meitaki i te oronga atu i te rave mai.”​—Angaanga 20:35.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 23]

Te au Kerititiano “ka akamātau rai i te takinga-meitaki”