Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Au Manako Maata Mei te Puka Mua a te Au Ariki

Au Manako Maata Mei te Puka Mua a te Au Ariki

E Mea Ora te Tuatua a Iehova

Au Manako Maata Mei te Puka Mua a te Au Ariki

“KIA akamaataia te aronga tuatua-tika ra, kua rekareka te tangata: kia tutara ra te tangata kino ra, kua aue anake te tangata.” (Maseli 29:2) Te akaari meitaki maira te puka Pipiria Mua a te au Ariki i te tika anga o teia materi. Te akakite maira te reira i te tua oraanga o Solomona, i te tuatau te rekareka ra tona taoonga ariki i Iseraela taito ra i tetai tuatau no te tinamou e te tu puapinga maata. Kua kapiti katoa mai te puka Mua a te au Ariki i tetai papaanga no te akapae anga i te iti tangata i muri ake i to Solomona matenga e te au ariki e 14 i muri mai iaia, ko tetai ra i Iseraela e ko tetai ra i Iuda. E rua ua rai o teia au ariki nei tei vai tiratiratu ana kia Iehova. Kapiti atu, te akakite maira te puka i te au angaanga a nga peroveta toko ono, kapiti anga mai ia Elia.

Na te peroveta na Ieremia i tata iaia i Ierusalema e i Iuda, te kapi ra te tataanga i tetai tuatau mei te 129 mataiti​—mei te 1040 M.T.N. ki te 911 M.T.N. Iaia e akapapa ra i te puka, i te akara anga kua akara atu a Ieremia ki roto i taua au tataanga taito “ki roto i te buka angaanga a Solomona.” Kare taua au tataanga takake e vai akaou ana.​—1 Ariki 11:41; 14:19; 15:7.

TE AKAMAROIROI RA TETAI ARIKI PAKARI I TE AU E TE TU PUAPINGA

(1 Ariki 1:1–​11:43)

Kua akamata te puka Mua a te au Ariki ma tetai papaanga umere no tetai tauta anga a te tamaiti a te Ariki ko Davida koia a Adonia kia peke mai kiaia te taoonga ariki o tona metua tane. Na te ravenga viviki a te peroveta ko Natana i tapu i te parani, e kua akariroia te tamaiti a Davida ko Solomona ei ariki. Kua reka a Iehova i te pati anga a te ariki akataoonga ouia e kua oronga atu kiaia “i te ngakau karape e te kite” e kapiti atu te “apinga, e te akangateitei.” (1 Ariki 3:12, 13) Kare e akaaiteia to te ariki pakari, e tana apinganui kare e rauka kia akaaiteia. Kua rekareka te Iseraela i tetai tuatau no te au e te tu puapinga.

I rotopu i te angaanga patu anga ta Solomona i akaoti koia oki to Iehova iero e te au are kavamani tukeke. Kua akapapu atura a Iehova kia Solomona e: “Ei reira au [e] akamou ei i te terono i toou ra basileia ki runga ia Iseraela e tuatau ua atu,” me akono tamou ra te ariki i te akarongo. (1 Ariki 9:4, 5) Kua akamatakite katoa mai te Atua mou kiaia ra i te au tupuanga no te akarongo kore. Inara, e manganui ta Solomona au vaine ke. I raro ake i ta ratou akakeu anga, kua anga ke atu aia ki te akamori anga pikikaa i tona ruaine anga. Kua akakite atura a Iehova e ka akatakakeia tona patireia. I te 997 M.T.N., kua mate a Solomona, kua ope teia i tona tutara anga e 40 mataiti. Kua aere mai tana tamaiti ko Rehoboama ki runga i te terono.

Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:

1:5—Eaa ra a Adonia i tauta ai i te rave mai i te terono i te mea e te ora ua ra rai a Davida? Kare te Pipiria i akakite mai ana. Inara, e mea tau i te akamanako e no te mea e kua mate takere to Adonia nga taeake mua ko Amanona raua ko Abasaloma ra, e penei paa te tamaiti a Davida ko Kileaba, kua manako a Adonia e tei iaia te tika anga ki te terono e koia te mataiapo o nga tamariki tamaroa a Davida te ora ua ra rai. (2 Samuela 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Te rauka anga mai te turuanga a te rangatira ririnui o te nuku vaeau ko Ioaba e te akakeuanga a te taunga maata ko Abiatara, penei ua ake kua manako papu a Adonia e ka autu tana tauta anga. Kare te Pipiria i karanga mai ana e me kua kite ana aia i ta Davida parani kia rauka mai ia Solomona te terono. Inara, kare a Adonia i pati ana ia Solomona e tetai ke te tiratiratu ra kia Davida ki ‘tetai ko anga.’ (1 Ariki 1:9, 10) Te akakite maira teia e te manako ra aia ia Solomona ei enemi.

1:49-53; 2:13-25—Eaa ra a Solomona i tamate ei ia Adonia i muri ake i te akakore anga i tana ara? Noatu e kare a Bateseba i kite ana i te reira, kua kite ra a Solomona i te parani tikai o ta Adonia pati anga kia pati atu aia ki te ariki kia oake mai ia Abisaga ei vaine nana. Noatu e kare a Davida i piri atu ana kiaia, kua manakoia a Abisaga purotu ra ei vaine tavini no Davida. Kia tau ki te peu i taua tuatau, ka riro aia ei apinga anake na te tama ariki tikai a Davida. Penei kua manako a Adonia e na te rave anga ia Abisaga ei vaine nana ra, ka rauka akaou iaia i te tauta i te rave mai i te terono. I te akamanako anga i ta Adonia pati anga ei akakiteanga noinoi no te taoonga ariki, kua tapu a Solomona i tana akakore anga i te ara.

6:37–8:2—I naea i akamanaia ai te iero? Kua oti te iero i te varu marama o te 1027 M.T.N., i te 11 mataiti o to Solomona tutara anga. I te akara anga te apai anga mai i te au apinga i roto ra e te maani anga i tetai au akapapaanga kua tere atu e 11 marama. Penei kua raveia te akamana anga i te marama itu o te mataiti 1026 M.T.N. Kua akataka mai te tataanga i tetai au angaanga patu anga i muri ake te oti anga te iero e i mua ake ka taikuia mai tona akamanaanga, i te akara anga te oronga maira i tetai akataka anga tikai no runga i te au angaanga patu anga.​—2 Paraleipomeno 5:1-3.

9:10-13—Kua rotai ainei ta Solomona apinga oronga ki te Ariki ko Hirama o Turia no te au oire e 20 ra i roto i te enua i Galilea ra ki te Ture a Mose? Te Ture tei akakiteia mai ia Levitiku 25:23, 24 penei kua manakoia e te akono anakeia ra ki tetai ngai te nooia ra e te ngati Iseraela. Penei ua ake te au oire ta Solomona i oake kia Hirama te nooia ra e te au tangata kare i te ngati Iseraela, noatu e te vai ra te reira i roto i te kotinga o te Enua Taputouia. (Exodo 23:31) Penei te akaari katoa maira ta Solomona ravenga e kare aia i akono tikai ana i te Ture, i tona ‘akamaata anga i te oroenua nana ra’ e te rave anga i te au vaine e manganui. (Deuteronomi 17:16, 17) Noatu e eaa te tu, kare a Hirama i mareka ana i te apinga oronga. Penei kare paa te au oire i akono meitakiia ana e tona au tangata peikani, me kore penei kare taua ngai ra e tau ana.

11:4—Na te tu neneva ainei i akatupu ia Solomona kia tiratiratu kore i tona ruaine anga? I te akara anga kare ko teia te tu. Te ou ua ra rai a Solomona i te akamata anga aia i te tutara, e noatu kua tutara aia e 40 mataiti, kare i taeria ana e ia te ruaine anga. Tei runga ravao, kare aia i akamutu tikai ana i te aru ia Iehova. I te akara anga kua tauta aia i te rave i tetai tu kairo anga akarongo.

Au Apiianga no Tatou:

2:26, 27, 35. Ta Iehova i akakite mai ana e tika ua ana rai. Te akaateaia anga a Abiatara, e uanga no Eli, kua akatupuia ‘te tuatua a Iehova, tana i tuatua ki te ngutuare o Eli ra.’ Te tupauia anga a Abiatara e Zadoka ki te uanga a Phinehaza e akatupuanga ia ia Numero 25:10-13.​—Exodo 6:25; 1 Samuela 2:31; 3:12; 1 Paraleipomeno 24:3.

2:37, 41-46. Mei teaa te kino i te manako anga e ka rauka i tetai ra i te aere ke atu e kare e akautungaia! Te aronga tei akakoro i te aere ke atu i te aru anga i te ‘piri o te ara, e tae atu ei ki te ora ra’ ka mamae i te au tupuanga no taua ikianga tau kore.​—Mataio 7:14.

3:9, 12-14. Te pau maira a Iehova i te au pure ngakau tika a tona au tavini no te pakari, te kite, e te aratakianga i te rave anga i tana angaanga.​—Iakobo 1:5.

8:22-53. Mei teaa atura te ariki rekareka anga ma te ngakau tae ta Solomona i akakite maira no Iehova​—e Atua aroa takinga meitaki, Tei Akatupu ra i te au taputou, e Tei Akarongo mai i te pure ra! I te akamanako oonu anga ki runga i te au tuatua o ta Solomona pure akamana anga ra e ka akamaata mai ei i to tatou ariki rekareka anga i teia e tetai atu au tu o to te Atua tu peretana.

11:9-14, 23, 26. Te akamata anga a Solomona i te akarongo kore i te au mataiti i muri maira, kua akatupu iora a Iehova i te aronga patoi. “E patoi te Atua i tei nengonengo, e oronga mai i te meitaki no tei akaaka,” i karanga ai te apotetoro ko Petero.​—1 Petero 5:5.

11:30-40. Kua kimi te Ariki ko Solomona i te ta ia Ieroboama no ta Ahia i totou no runga ia Ieroboama. Mei teaa ra te tuke to te ariki ariu anga i etai 40 mataiti i mua atu ana i tona patoi anga i te kimi i te ta atu ia Adonia e tetai aronga kotikoti kupenga! (1 Ariki 1:50-53) No tona aere ke mai anga mei ia Iehova i tupu mai ei teia taui anga.

KUA MAVETE KEIA TETAI PATIREIA TAOKOTAIIA

(1 Ariki 12:1–​22:53)

Kua aere mai a Ieroboama e te au tangata ki te Ariki ko Rehoboama i te pati kia akamama mai aia i te apainga tei tukunaia mai e tona metua tane, ko Solomona. Kare i akatika atu ana i ta ratou pati anga, kua tamataku a Rehoboama i te tuku atu i te apainga teiaa roa atu ki runga ia ratou. Kua orureau te kopu tangata tino ngauru e kua akariro atura ia Ieroboama ei ariki i rungao ia ratou. Kua mavete te patireia. Ko Rehoboama te tutara i te patireia i tonga, i te kopu tangata o Iuda e Beniamina, e ko Ieroboama te tutara i te patireia tino ngauru i tokerau o Iseraela.

Kia akamaroiroi kore atu i te au tangata no te aere atu anga ki Ierusalema kia akamori ra, kua akatu a Ieroboama e rua nga punua puakatoro auro​—e tai i Dana e tetai ki Betela. I roto i te au ariki tei tutara ana i Iseraela i muri ake ia Ieroboama ko Nadaba, Baasa, Ela, Zimeri, Tibeni, Omeri, Ahaba, e Ahazia. Kua tupau atura a Abiama, Asa, Iehosaphata, e Iehorama ia Rehoboama i Iuda. Te au peroveta te maroiroi ra i taua au tuatau o teia au ariki nei te kapiti maira ia Ahia, Semaia, e tetai tangata a te Atua kare oki ona ingoa, pera katoa a Iehu, Elia, e Mikaia.

Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:

18:21—Eaa ra te au tangata i muteki ei i te pati anga a Elia kia aru ratou ia Iehova me kore ia Baala? Penei kua kite ratou e kare i rauka ana ia ratou i te oronga i te akamori anake ra kia Iehova tana e umuumu maira e no reira kua tataraara tikai. Me kore penei kua marokiakia to ratou au akava ngakau i te kite atu anga ratou e kare e tarevake i te akamori atu ia Baala i te karanga anga e e aronga akamori ratou ia Iehova. I muri ua ake i te akaari mai anga a Iehova i tona mana i tuatua ai ratou e: “Ko Iehova, koia te Atua; ko Iehova, koia te Atua.”​—1 Ariki 18:39.

20:34—I muri ake i te oake anga a Iehova i te autu anga kia Ahaba i rungao ake ia Suria, eaa ra a Ahaba i akaora mai ei i to ratou ariki, ia Bene-adada? Kare i ta atu ana ia Bene-adada, kua papau a Ahaba i tetai koreromotu kiaia e ko teea te au mataara i roto i te oire maata o Suria, i Damaseko ra, ka orongaia atu kia Ahaba, i te akara anga e ngai no te okooko anga, me kore no te au makete. I mua atu ana, kua tuku katoa te metua tane o Bene-adada i te au mataara i Samaria kiaia uaorai no te au akakoroanga okooko. No reira, kua tukunaia mai a Bene-adada kia rauka oki ia Ahaba i te akanoo i te au inangaro okooko i Damaseko.

Au Apiianga no Tatou:

12:13, 14. Me rave i te au ikianga puapinga maata i roto i te oraanga, e kimi tatou i te ako anga pakari mei te aronga pakari tataki tai tei kite i te au Tuatua Tapu e te manako ngateitei ra i te au kaveinga tu akono i te Atua.

13:11-24. Te ako anga me kore tetai tuatua te ekokoia ra, noatu e no ko mai te reira i tetai taeake irinaki meitaki ra, e mea tau kia akaaiteia atu ki te aratakianga tau i roto i ta te Atua Tuatua.​—1 Ioane 4:1.

14:13. Te makitoro marie ra a Iehova ia tatou i te akara i te meitaki i roto ia tatou. Noatu e mei teaa te meangiti o taua meitaki ra, ka rauka iaia i te akatupu i te reira ia tatou e rave ra i te mea meitaki i te tavini anga iaia.

15:10-13. E kopae mataku kore tatou i te apoteiti kareka ra e akatupu i te akamori anga mou.

17:10-16. Kua kite te vaine takaua o Zarephata ia Elia ei peroveta e kua ariki atu iaia ei peroveta, e kua akameitaki atura a Iehova i tana au angaanga no te akarongo. I teia tuatau, te kite katoa maira a Iehova i ta tatou au angaanga no te akarongo, e ka tutaki mai aia i te aronga tei turu i te angaanga a te Patireia na roto i te au mataara tukeke.​—Mataio 6:33; 10:41, 42; Ebera 6:10.

19:1-8. Me aro atu i te patoianga pakari, te papu ra ia tatou ta Iehova turu anga.​—2 Korinetia 4:7-9.

19:10, 14, 18. Te aronga akamori mou ra kare ko ratou anake ua. Tei ia ratou a Iehova e to ratou taokotaianga taeake i te ao katoa.

19:11-13. Kare a Iehova i te atua no te natura me kore kare ei akatutu ua anga no te au mana natura.

20:11. Te akatietie anga a Bene-adada no runga i te akapouia anga ia Samaria, kua pau atura te ariki o Iseraela e: “Auraka tei akamou i te taoonga tamaki [ki runga i tona paruru no te teateamamao anga no te tamaki] ra e akatietie mei te mea te kiriti ra” i tona paruru i te oki autu mai anga i muri ake i te tamaki anga. Me aro atu i tetai angaanga ou, e kopae ke tatou i te tu irinaki maata roa ei tangata akatietie.​—Maseli 27:1; Iakobo 4:13-16.

Te Mea Puapinga Maata kia Tatou

I te akakite anga i te oake anga i te Ture i te Maunga Sinai, kua akakite a Mose ki te tamariki a Iseraela e: “I na, te tuku nei au i te meitaki e te kino ki mua ia kotou i teianei rā: Kia akarongo kotou i te au akauenga a to kotou Atua ra a Iehova taku e akaue atu kia kotou i teianei rā, ko te meitaki ïa; E kia kore kotou e akarongo i te au akauenga a to kotou Atua ra a Iehova, kia tatipake ra kotou i te arataa taku i akaue atu ia kotou i teianei rā.”​—Deuteronomi 11:26-28.

Mei teaa atura te akataka anga meitaki o teia tuatua mou puapinga maata tei akakiteia mai kia tatou nei i roto i te puka Mua a te au Ariki! Mei ta tatou i kite ana, te apii katoa maira teia puka i tetai au apiianga puapinga maata. E ora oki e te ririnui tikai ta te reira karere.​—Ebera 4:12.

[Tutu i te kapi 29]

Te iero e tetai au are ta Solomona i patu

[Tutu i te kapi 30, 31]

I muri ake i te akaari anga a Iehova i tona mana, kua tuatua te au tangata e: “Ko Iehova, koia te Atua.”