Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Koai oki a Ponotio Pilato?

Koai oki a Ponotio Pilato?

Koai oki a Ponotio Pilato?

“E TANGATA tuatua enua taitoito e te ekoko a Pilato te vai ua nei rai i runga i to tatou manakonako anga. Ki etai pae e tainiti aia, ki tetai papaki e tumu anga paruparu o te tangata, e akaraanga meitaki no tetai tangata poritiki e puareinga ua ra i te akaatinga i tetai tangata no te akono anga i te tu ngaueue kore.”​—Pontius Pilate, na Ann Wroe.

Noatu e te akatika ra koe i tetai o taua au manako ra me kare ra, kua maani a Ponotio Pilato i tetai ingoa nona uaorai i te tu i akono ei aia ia Iesu Karaiti. Koai oki a Pilato? Eaa tei kiteaia no runga iaia? Na tetai marama meitaki anga no runga i tona taoonga e akamaata atu i to tatou kite no te au tupu anga puapinga maata tei tupu ana i runga i te enua nei.

Te Taoonga, te Au Angaanga, e te Mana

Kua iki te Emepera Roma ko Tiberio ia Pilato ei kavana no te tapere o Iudea i te 26 T.N. Ko taua au tutara e aronga akaoro oroenua​—e aronga apinganui i raro mai ake, e tuke roa mei te aronga tumu enua no te turanga teitei roa. Penei kua piri atu a Pilato ki roto i te vaeau ei tangata opita vaeau, me kore ei rangatira akaaere mapu; tei na roto mai i te au pupu vaeau i te tuatau teretere anga tei aru mai no te angaanga vaeau; e kua ikiia ei kavana i mua ua ake ka tae ei aia ki te 30 mataiti.

Me tei roto i te kakau vaeau, kua aao paa a Pilato i tetai kakau maaniia ki te kiri manu e te tapoki umauma auri. Tona kakau i te ngai tangata e kakau teatea ma te tapa vareau. E rauru poto tona e kua ma tona uruuru vaa i te varuia. Noatu e kua irinaki etai e no Paniora mai aia, te akakite maira tona ingoa e no roto mai aia i te kopu tangata o Pontii​—e aronga rongonui Samnite mei te pae tonga ia Itaria.

E tono uaia ana te au tutara o to Pilato turanga ra ki te au ngai mamao ke roa atu. Ko Iudea taua ngai ta te au Roma e manako ana. Kapiti atu ki te akono anga i te tu mako, na Pilato i akaaere i te koi anga i te au tero tei tukunaia ki runga i tetai tangata e tero na tetai tangata ke mai e te tero voti anga. Te akaaereanga i te akavaanga mei tera ra ki tera ra tei raro ake i te ture a te au paepae akavaanga ngati Iuda, inara ko te au oroanga te umuumuia ra te akautunga anga mate i te akara anga ka tukunaia atu ki te kavana, koia te mana taoonga akava teitei roa atu.

Ma te aronga angaanga meangiti o te au tata tuatua, te au oa, e te au karere ra, kua noo a Pilato raua ko tana vaine i roto i te oire uapu o Kaisarea. E rima pupu vaeau tauturu ta Pilato i akaaere mei te 500 ki te 1,000 tangata e pera katoa e 500 pupu vaeau i runga i te oroenua. E tamate putuputu ua ana tona au vaeau i te aronga tei aati i te ture. I te tuatau au, kua aru mai te au tamate anga i te au oroanga poto ua, inara i te tuatau o tetai patoi anga, kua tamate vivikiia atu te aronga meameaau e maata tei tamateia atu. Ei akaraanga, e 6,000 tavini ta te au Roma i tamate i te takore atu i te orureau na te Spartacus e arataki ana. Me akakoko mai te orureau ia Iudea, tei matauia ka anga atu te kavana ki te au vaeau a te emepera i Suria, tei akaaere i te pupu vaeau. Inara, te maata anga o te tuatau o to Pilato tutara anga, kare te vaeau e tae mai ana, e mea tau kia viviki ua a Pilato i te akaope atu i te au tu kononinoni anga.

E komunikeiti putuputu ana te au kavana ki te emepera. Te au tumu te o maira tona tu ngateitei me kore tetai ua atu au akakoko anga ki te mana taoonga Roma te umuumuia ra te au ripoti e tei tupu mai ka tukunaia mai te au akauenga a te emepera. Penei te inangaro ra tetai kavana i te oake atu ki te emepera i tana uaorai papaanga no te au tupu anga i roto i tona ngai i mua ake ka koumuumu ei tetai papaki. Te tupu maira te pekapeka i Iudea, e tika tikai taua au manako ra kia Pilato.

I te pae mai i te au papaanga Evangeria, ko nga tangata tata tuatua enua ko Flavius Josephus raua ko Philo te nga tumu maata no te akakitekite anga mai no runga ia Pilato. Kua akakite katoa mai te tangata tata tuatua enua Roma ko Tacitus e kua tamate a Pilato ia Karaitu, te ngai i rave mai ei te au Kerititiano i to ratou ingoa.

Kua Akakokoia to te Ngati Iuda Makitakita

Te karanga ra a Josephus e i te akamanako anga i te patoi anga a te au ngati Iuda no runga i te maani anga i te au tiki, kua kopae te au kavana o Roma i te apai atu ki Ierusalema i te au reva vaeau te akaari maira i te au tutu o te emepera. No te mea e kare a Pilato i akaari ana i taua akakoromaki anga, kua aere viviki atu te au ngati Iuda makitakita ki Kaisarea i te koumuumu. E rima ra kare roa a Pilato i rave ana i tetai apinga. I te ono o te ra, kua akaue atu aia i tona au vaeau kia koropini i te aronga patoi e te tamataku atu e ka tamateia ratou me kare ratou e akaatea. Te karanga mai anga te au ngati Iuda e te inangaro ratou i te mate i te kite anga i ta ratou Ture e akakinoia ra, kua tuku atu a Pilato i te au e kua akaue atura e kia akaateaia mai te au tiki.

Kua rauka ia Pilato te taangaanga i te maro anga pakari. I roto i tetai tupu anga ta Josephus i tata mai, kua akamata te tutara i te angaanga i runga i tetai ara vai no te apai mai i te vai ki roto ia Ierusalema e te taangaanga anga i te au moni no roto mai i te pia moni o te iero kia tutaki atu i te angaanga. Kare ra a Pilato i rave ua mai i te moni, no te mea kua kite aia e e mea kino te keia mei te iero e ka akatupu te reira i te au ngati Iuda makitakita kia pati atu kia Tiberio e kia akaateaia aia. No reira i te akara anga kua turu mai te au mana taoonga o te iero ia Pilato. Te au moni tei orongaia, te aite anga “kia tapu,” e tika e kua taangaangaia no te au angaanga i te ngai tangata kia puapingaia te oire. Inara e tauatini ua atu te au ngati Iuda tei akaputuputu mai i te akaari mai i to ratou riri.

Kua tuku atu a Pilato kia kapiti atu te pupu vaeau ki roto i te urupu tangata ma te akauenga e auraka e rave mai i te au koke mari ra e papa i te aronga patoi ki te au rakau. I te akara anga te inangaro ra aia i te akaaere i te pupu ma te kore e akakeu i tetai ta anga. I te akara anga kua puapingaia teia, inara kua mate etai au tangata. Ko tetai aronga tei ripoti atu kia Iesu e kua kairo a Pilato i te toto o te au tangata Galilea ki ta ratou au atinga ra penei te taiku ra ki teia tupuanga nei.​—Luka 13:1.

“Eaa te Tuatua-Mou?”

Ko te mea tei akariro ia Pilato ei tangata rongonui kino ra tona kimikimianga i te au akaapa anga a te kau taunga nunui ngati Iuda e te aronga pakari e te akatutu maira a Iesu iaia uaorai ei Ariki. I te akarongo i ta Iesu akakoro anga kia tutu aere i te tuatua mou, kua kite atura a Pilato e kare te mouauri e akakoko ra ia Roma. “Eaa te tuatua-mou?” i ui ei aia, i te manako anga e kare te manako no te tuatua mou e maramaia ana kia orongaia atu te manako anga tau. Tona manako openga? “Kare rava e ara i kitea e au i teianei tangata.”​—Ioane 18:37, 38; Luka 23:4.

Tika anga tikai ko te openga ia no to Iesu akava anga, inara kua maro atu te au ngati Iuda e te taoriori ra aia i te pa enua. No te vareae oki te tumu i tuku atu ei te kau taunga nunui ia Iesu, e kua kite rai a Pilato i te reira. Kua kite katoa rai aia e me tataraia mai a Iesu ka tupu mai te manamanata, ko tetai apinga te reira tana e inangaro ra i te kopae ke. E maata te manamanata, no te mea ko Baraba e tetai papaki tangata kua opuia ei mouauri no te kaitamaki e te ta tangata. (Mareko 15:7, 10; Luka 23:2) Tei runga ravao, no te au taumaro anga i mua atu ana a te au ngati Iuda i akakinoia ai to Pilato turanga kia Tiberio, e tangata rongonui no te ravenga kino pakari i runga i te au kavana kino. Inara, te tuku ua atu anga ki te ngati Iuda ka riro mai te reira ei akairo no te tu paruparu. No reira kua aro atu a Pilato i tetai manamanata.

I te akarongo anga e noea mai a Iesu, kua tauta a Pilato i te tuku atu i te akavaanga kia Heroda Anitipa, te tutara no te tapere o Galilea. Te autu kore anga te reira, kua tauta a Pilato kia rauka i te aronga tei akaputu mai i vao i tona are ariki kia patiia atu kia tataraia mai a Iesu, tei tau ki te peu no te tatara mai anga i te tangata mouauri i te Pasa. Ko Baraba ta te urupu tangata i ava maata mai.​—Luka 23:5-19.

Penei te inangaro ra a Pilato i te rave i te mea tika, inara te inangaro katoa ra aia i te akaora mai iaia uaorai e te akamareka atu i te urupu tangata. I te openga iora, kua tuku atu aia i tona taoonga ki mua ake i te akava ngakau e te tuatua tau. I te pati atu anga i te vai, kua orei aia i tona nga rima e kua akakite atu i te tu apa kore no te mate tana e akatika ra i teianei. * Noatu e te irinaki ra aia e e tangata apa kore a Iesu, kua tuku atu a Pilato kia papaia aia e kua akatika atu i te au vaeau kia aviri, kia rutuaia, e kia tutua i te uavare ki rungao iaia.​—Mataio 27:24-31.

Kua rave a Pilato i tetai tauta anga openga kia tatara mai ia Iesu, inara kua kapiki atu te urupu tangata e me rave aia i te reira, kare aia i te oa no Kaisara. (Ioane 19:12) I te akarongo anga i te reira, kua tuku ua a Pilato i te au. Kua karanga tetai tangata apii no runga i teia no ta Pilato iki anga: “Mama ua te pauanga: e tamate i te tangata. Ko te mea te ka ngaro ua ko te oraanga o tetai ngati Iuda puapinga kore ua; e mea neneva oki me tuku ua kia tupu mai te manamanata nona ua oki.”

Eaa Tei Tupu kia Pilato?

Te tupu anga openga tei tataia no ta Pilato angaanga ra ko tetai maro anga ke. Kua karanga a Josephus e e maata te au tangata Samaria ma te apinga tamaki tei akaputu mai i runga i te Maunga Gerizima i te irinaki anga e ka kitenaia mai te au apinga akaperepere tei manakoia ana e kua tanuia e Mose ki reira. Kua akao mai a Pilato ki roto, e e maata te urupu tangata ta tona vaeau i tamate atu. Kua koumuumu te au Samaria ki to Pilato tangata mamaata, kia Lucius Vitellius, te kavana o Suria. Kare i akakiteia mai ana e me kua manako ana a Vitellius e e kino roa ta Pilato ravenga. Noatu eaa te tu, kua akaue atu aia kia oki mai a Pilato ki Roma kia akakite atu ki te emepera ra e eaa tana au angaanga. Inara, i mua ake ka tae atu ei aia, kua mate a Tiberio.

“I taua taime ra,” i karanga ai tetai makatini, “kua ngaro ke atu a Pilato mei te tuatua enua ki roto i te au tua.” Inara e manganui tei tauta ana i te oronga mai i tetai au akataka anga tei ngaro ana. Kua manakoia e kua riro mai a Pilato ei Kerititiano. Kua akariro te “au Kerititiano” Etiopia iaia ei “tainiti.” Ko Eusebius, tei tata i te openga o te toru e te akamata anga o te a anere mataiti, koia te tangata mua o te au tangata e manganui tei karanga mai e kua tamate a Pilato, mei ia Iuda Ikariota rai, iaia uaorai. Inara, kare ua tetai tangata i kite tikai e eaa tei tupu kia Pilato.

E marokiakia, e tu akangateitei kore, e e kino pakari a Pilato. Inara kua mou aia i te taoonga e tai ngauru mataiti, kareka ra te maata anga o te au tutara o Iudea e poto ua te tuatau no te au taoonga. No reira, mei te tumu manako o tetai tangata Roma, e tangata tau tikai a Pilato. Kua kapikiia ana aia ei tangata mataku ua tei tuku tikai kia tamamaeia e kia tamateia a Iesu ei paruru anga iaia uaorai. Kua taumaro tetai pae e ta Pilato angaanga ra kare no runga ua i te mou anga i te tuatua tau mari ra kia akamaroiroi i te au e te au inangaro o Roma.

E tuke tikai to Pilato tuatau mei to tatou uaorai. Inara, kare te akavanui e akaapa ua i tetai tangata tana i manako ra e kare e apa ana. Naringa kare aia i aravei atu ana ia Iesu, penei ua ake e ingoa ua a Ponotio Pilato i roto i te au puka tuatua enua.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

^ para. 19 Te tama anga i te rima e tu akaari anga na te ngati Iuda e kare e piri atu ki roto i te akamaringi anga toto, kare oki e na te Roma.​—Deuteronomi 21:6, 7.

[Tutu i te kapi 11]

Kua kiteaia mai teia tataanga i Kaisarea tei akataka mai ia Ponotio Pilato ei tutara no Iudea