Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Au Manako Maata mei te Puka a Ezera

Au Manako Maata mei te Puka a Ezera

E Mea Ora te Tuatua a Iehova

Au Manako Maata mei te Puka a Ezera

KUA akamata mai te puka Pipiria a Ezera i te ngai i akamutu ei a Paraleipomeno Rua. Kua akamata te tangata i tataia ai te reira, te taunga ko Ezera, ki te papaanga te orongaia mai anga te ture a te Ariki ko Kuro o Peresia i te akatikaanga i te toenga o te ngati Iuda i tuikaa i Babulonia kia oki atu ki to ratou enua anau. Kua ope te tataanga te raveanga a Ezera i te au takainga i te tamaanga i te aronga tei akaviivii ia ratou uaorai ma te au tangata o te enua. Te akamanako pouroa anga i te au mea ra, te kapi ra te puka i tetai tuatau e 70 mataiti​—mei te 537 ki te 467 M.T.N.

E akakoroanga meitaki to Ezera i te tataanga i te puka: te akaarianga mai e akapeea a Iehova i te akatupuanga i Tana taputou i te akarangatiraanga mai i Tona au tangata ei tuikaa ra i Babulonia e kia akaoki akaou mai i te akamori anga mou ki Ierusalema. No reira, te akakite ua maira a Ezera i te au tupuanga tei tau ki teia akakoroanga. E papaanga te puka a Ezera e i akapeea te iero i te patu akaouia anga e i akapeea te akamori anga a Iehova i te akanoo akaouia anga noatu te patoi anga e te tu apa o te au tangata o te Atua. Kia tatou nei e mea inangaro maataia te papaanga no te mea te noo katoa nei tatou i roto i tetai tuatau akaouanga. E manganui te tangata te aere maira ki runga “i te maunga o Iehova,” e te vaitata nei te enua katoa i te ‘akakiia ki te kite i te kakā o Iehova.’​—Isaia 2:2, 3; Habakuka 2:14.

PATU AKAOUIA TE IERO

(Ezera 1:1–​6:22)

Te ariu atu anga ki te ture akarangatiraanga a Kuro, mei te 50,000 ngati Iuda tuikaa i oki atu ki Ierusalema i raro ake i te aratakianga a te Kavana ko Zerubabela, me kore ko Sesebazara. Kua akanoo viviki te aronga i oki atura i te atarau ki runga i to te reira ngai e kua akamata i te oronga i te au atinga kia Iehova.

I tera mai mataiti kua tuku te ngati Iseraela i te tango o te are o Iehova. Kua tamanamanata ua mai te au enemi i te angaanga patu akaou anga e i te openga iora kua autu te raukaanga mai te akauenga a te ariki kia akamutuia te angaanga. Kua akamaroiroi te nga peroveta ko Hagai raua ko Zekaria i te au tangata kia akamata akaou i ta ratou patuanga i te iero noatu te araianga. Te mataku anga no te patoi anga i tetai ture Peresia taui koreia tei oronga muaia mai e Kuro kia akaatea mamao atu i to ratou au enemi. Kua kiteaia mai tetai kimikimianga tei manaia e te ariki ta Kuro akauenga no “te are o te Atua i Ierusalema.” (Ezera 6:3) Kua tere meitaki te angaanga e kua oti iora.

Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:

1:3-6—E paruparu ainei te ngati Iseraela kare i inangaro ana i te oki atu ki to ratou enua anau i roto i te akarongo? Penei kare etai i oki atu ana ki Ierusalema no te mea e manako pae kopapa to ratou me kore kare e akangateitei ana i te akamorianga mou, inara kare teia e tika ana ki te au tu ravarai. Te mea mua, ka pou e a me kore e rima marama me raveia te tere e 1,600 kiro mita ki Ierusalema. Tei runga ravao, te nooanga i te enua tei akataneaia e 70 mataiti e te raveanga i te angaanga patu akaou anga te umuumu maataia ra te maroiroi i te pae kopapa. No reira, kare ekoko anga e kua tapupu te au turanga tau kore, mei te au tu maki o te kopapa, te ruaine anga, e te au apainga a te ngutuare ra kia kore etai e oki atu.

2:43—Koai ma te Netini? E au tangata teia kare no roto mai i te ngati Iseraela te tavini ra ei au tavini i ko i te iero me kore e au orometua. I roto ia ratou ra ko te uanga a te ngati Gibeona i to Iosua tuatau e tetai aronga ke “tei akonoia e Davida e te aronga mamaata katoa ra no te rave i te angaanga a te ngati Levi.”​—Ezera 8:20.

2:55—Koai ma te tamariki a te au tavini a Solomona? Kua orongaia atu ki teia au tangata kare no te ngati Iseraela ra te au tukuanga angaanga i roto i ta Iehova angaanga. Penei kua tavini ana ratou ei aronga tata tuatua me kore e aronga kopi i ko i te iero me kore i roto i tetai angaanga akaaere anga.

2:61-63—Te Urima e te Tumima, tei taangaangaia me inangaroia tetai pau anga no ko mai ia Iehova ra, kua rauka ainei i te aronga tuikaa tei oki atura? Te aronga tei manako ana e e uanga ratou no te kau taunga kare i rauka ana i te akatumu i to ratou papaanga ka rauka ua i te akapapu i to ratou tika anga na te taangaangaanga i te Urima e te Tumima. Taiku maira a Ezera e penei ka rauka ua teia. Kare e rekoti i roto i te au Tuatua Tapu no te taangaangaanga i te Urima e te Tumima i te reira tuatau e i muri mai. Kia tau ki te peu ngati Iuda kua ngaro te Urima e te Tumima te takoreia anga te iero i te 607 M.T.N.

3:12—Eaa ra te “aronga tangata metua, tei kite i tei muatangana are” o Iehova ra i aue ei? Te maara ra i teia au tangata nei te manea te patuia anga te iero e Solomona. Te angaanga no te iero ou i mua ia ratou e “mea puapinga kore i tera, i to [ratou] na mata” me akaaiteia atu. (Hagai 2:2, 3) Ka akaoki akaou mai ainei ta ratou au tautaanga i te kaka anga o te iero o mua ana? Papu e kua manako taitaia ana ratou, e no reira ratou i aue ei.

3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—Eia au mataiti i pou te patu akaouia anga te iero? Kua akanooia te tango o te iero i te 536 M.T.N.​—“ki te rua o te mataiti o to ratou aerenga mai.” Kua akamutuia te angaanga patu anga i te au ra o te Ariki ko Aretekasaseta, i te 522 M.T.N. Kua tae ua atura te araianga ki te 520 M.T.N., te rua o te mataiti o te Ariki ko Dariu. Kua oti te iero i te patuia i te ono o te mataiti o tona au anga, me kore i te 515 M.T.N. (Akara i te pia te ingoa “Au Ariki o Peresia mei te 537 ki te 467 M.T.N.”) No reira, kua pou e 20 mataiti te patuia anga te iero.

4:8–​6:18—Kua tataia teia tuanga o Ezera i roto i te reo Arama. No teaa ra? Te maata anga o teia tuanga nei te vai ra te au kopi o te au reta no ko mai i te aronga maata o te kavamani ki te au ariki e ta ratou au pau anga. Kua kopi a Ezera i te reira mei roto mai i te au rekoti na te katoatoa tei tataia i roto i te reo Arama, e reo na te ngai okooko anga e na te kavamani o taua tuatau ra. Ko tetai au tuanga ke o te Pipiria tei tataia i roto i teia reo Temite taito ra ko Ezera 7:12-26, Ieremia 10:11, e Daniela 2:4e–​7:28.

Au Apiianga no Tatou:

1:2. Ta Isaia i totou maira mei te 200 mataiti i mua atu ana kua tupu mai te reira. (Isaia 44:28) Kare rava te au totou i roto i te tuatua a Iehova e poka ana.

1:3-6. Mei etai aronga o te ngati Iseraela tei noo atu i Babulonia, e manganui te Au Kite o Iehova kare e rauka i te rave i te angaanga orometua tamou me kore te tavinianga i te ngai te anoano maataia ra. Inara, te turu ra e te akamaroiroi ra ratou i te aronga ka rauka i te oronga e te tuku atu i te au moni tauturu ua kia akamaata atu i te angaanga tutuanga o te Patireia e te akariroanga i te tangata ra ei pipi.

3:1-6. I roto i te itu o te marama o te 537 M.T.N. (ko Titiri, aiteite kia Tepetema/Okotopa), kua oronga te aronga akarongo mou tei oki atu i ta ratou atinga mua. Kua tomo atu te au Babulonia ki Ierusalema i te rima o te marama (ko Aba, aiteite kia Tiurai/Aukute) o te 607 M.T.N. e e rua marama i muri mai kua oti meitaki te akapouanga o te oire. (2 Ariki 25:8-17, 22-26) Mei tei akakiteia mai, kua ope to Ierusalema 70 mataiti akataneaia anga i te tuatau tau tikai. (Ieremia 25:11; 29:10) E tika ua ana rai tetai au apinga ta te Tuatua a Iehova i akakite mai.

4:1-3. Kua kopae te toenga akarongo mou ra i tetai patianga te ka riro mai ei akamataanga i tetai pirianga akonoanga ma te aronga akamori pikikaa. (Exodo 20:5; 34:12) Kare katoa te aronga akamori o Iehova i teia tuatau e piri atu i roto i tetai ua atu au akaaerenga no te kairoanga i te akarongo.

5:1-7; 6:1-12. Ka rauka ia Iehova i te akaaere i te au apinga ei puapinga anga no tona au tangata.

6:14, 22. Te piri maroiroi anga i roto i ta Iehova angaanga te apai maira i tona mareka anga e te akameitakianga.

6:21. Te kiteanga i te tereanga o ta Iehova angaanga i akakeu ei i te au Samaria tei noo ana i roto i te enua o te ngati Iuda e te aronga i oki atu tei autuia e te au akakeu anga peikani ra kia rave i te au tauianga te anoanoia i roto i to ratou au oraanga. Kare ainei tatou e o rekareka atu ana ki roto i ta tatou angaanga tei orongaia mai e te Atua, kapitianga mai i te angaanga akakitekite i te Patireia?

KUA AERE ATU A EZERA KI IERUSALEMA

(Ezera 7:1–​10:44)

E 50 mataiti tei pati mei te tuatau i patu akaouia ai te are o Iehova no te akamanaanga. Te mataiti, e 468 M.T.N. Apai atura aia i tetai toenga o te au tangata o te Atua e te au akaputuanga moni tei orongaia mai, kua aere atu a Ezera mei Babulonia ki Ierusalema. Eaa tana i kite mai i reira?

Kua akakite atura te aronga mamaata kia Ezera e: “Te au tangata o Iseraela, e te kau taunga, e te au ngati Levi, kare i akataka ke ia ratou i te au tangata o te pae enua nei, i te rave katoa anga i to ratou au mea viivii.” Tei runga ravao, “te aronga mamaata e te aronga tutara tei maata ïa i taua ara nei.” (Ezera 9:1, 2) Kua poitirere a Ezera. Kua akaketaketaia aia kia “akamaroiroi, e rave.” (Ezera 10:4) Kua rave a Ezera i te au takainga tau, e kua ariu mareka mai te au tangata.

Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:

7:1, 7, 11—Te taiku pouroa ra ainei teia au irava nei kia Aretekasaseta tei akamutu ra i te angaanga no te patuanga? Kare. Te ingoa me kore te taoonga ko Aretekasaseta kua orongaia ki te nga ariki e rua o Peresia. Penei ko Bardiya tetai me kore ko Gaumata, tei akaue ra e kia akamutuia te angaanga i runga te iero i te 522 M.T.N. Te Aretekasaseta o taua tuatau i to Ezera aere mai anga ki Ierusalema ra ko Aretekasaseta Longimanus.

7:28–​8:20—Eaa ra te maata anga o te au ngati Iuda i Babulonia i kore ei e inangaro i te aru atu ia Ezera ki Ierusalema? Noatu e kua tere atu e 60 mataiti i topa te oki atu anga te pupu mua o te ngati Iuda ki to ratou enua anau, e meangiti ua te ngai i Ierusalema i nooia. Te oki atu anga ki Ierusalema te aiteanga te akamata akaou anga i tetai oraanga ou i raro ake i te au turanga ngata e te kino. Kare a Ierusalema o taua tuatau i oronga mai ana i te au manakonakoanga manea i te pae kopapa ki te au ngati Iuda tei puapinga ana ra i Babulonia. Auraka oki e akangaropoina te tereanga kino tikai. E rauka ai i te au tangata tei oki atu ra i te tuku i te akarongo ketaketa ki roto ia Iehova ra, e mea tau kia maroiroi no te akamorianga mou, e no te mataku kore no te neke atu anga. Kua akaketaketa katoa a Ezera iaia uaorai kia tau ki te rima o Iehova i rungao iaia ra. Ma te akamaroiroianga a Ezera, e 1,500 ngutuare​—penei ake kua taeria te numero ki te 6,000 tangata​—tei ariu mai. I muri ake te raveanga a Ezera i tetai au takainga ke atu, e 38 ngati Levi e e 220 Netini tei ariu mai.

9:1, 2—Mei teaa ra te kino te akaipoipo kairoanga ma te au tangata o te enua ra? E aronga tiaki te iti tangata tei akaokiia mai no te akamori anga a Iehova e tae ua maira te Mesia. Te akaipoipo kairoanga ma tetai au tangata ke e akakokoanga tika tikai i te akamori anga mou. No te mea kua akatupu etai aronga i te pirianga akaipoipo ki te au tangata te akamori ra i te itoro, i te openga iora penei kua kapitiia mai te iti tangata katoa ra ei tuanga ra ki roto i te au pa enua peikani. Penei ka ngaro ke atu te akamori anga ma mei te enua nei. Ka aere mai te Mesia, kiaai ma, i reira? No reira oki a Ezera i poitirere ei te kiteanga atu eaa tei tupu ana!

10:3, 44—Eaa ra te tamariki i tuku ke atuia ai ma te au vaine ra? Naringa te tamariki i noo mai, ka tupu mai te akapapuanga e ka oki mai te au vaine i tuku ke ia atu ra no te tamariki ra. Tei runga ravao, e mea matauia no te tamariki rikiriki ra i te anoano i te utuutuanga a to ratou metua vaine.

Au Apiianga no Tatou:

7:10. Ei tangata apiipii kite e e puapii tau no te Tuatua a te Atua, kua akanoo mai a Ezera i tetai akaraanga no tatou. Kua akapapa aia i tona ngakau na roto i te pure kia akara atu i te Ture a Iehova. Iaia e kimikimi ra i te reira, kua oronga maata atura a Ezera i tona manako ki ta Iehova e tuatua maira. Kua akono a Ezera i tana i kite ana e kua akamaroiroi iaia uaorai i te apii atu anga i tetai ke.

7:13. Te inangaro ra a Iehova i te au tavini puareinga ua.

7:27, 28; 8:21-23. Kua oronga a Ezera i te akameitakianga kia Iehova, kua rave i te patianga tika tikai kiaia i mua ake ka rave ei i te tereanga mamao e te kino ki Ierusalema, e kua oronga puareinga ua i tona uaorai oraanga no to te Atua kaka. I akanoo ei aia i te akaraanga memeitaki no tatou.

9:2. E mea tau kia akono tikai tatou i te ako anga kia akaipoipo “kia tau ra i te Atu.”​—1 Korinetia 7:39.

9:14, 15. Ka arataki atu te au kapitianga kino ki to Iehova mareka kore.

10:2-12, 44. Te au tangata tei akaipoipo i te au vaine ke kua tataraara akaaka e kua akatikatika i to ratou au aerenga tarevake. E meitaki tikai to ratou tu e ta ratou angaanga.

Kua Akono a Iehova i Tana Au Taputou

Mei teaa ra te puapinga te puka a Ezera kia tatou nei! I te tuatau tau tikai, kua akatupu a Iehova i tana taputou kia akarangatira mai i tona au tangata ei tuikaa ra mei ia Babulonia e te akaoki mai anga i te akamori anga mou ki Ierusalema. Kare ainei te reira e akaketaketa ana i to tatou akarongo i roto ia Iehova e i roto i tana au taputou?

E akamanako ana i te au akaraanga ta te puka a Ezera e oronga maira. Kua akaariia mai e Ezera e te toenga ra tei oki atura i te akaraanga no te akamori anga i te Atua kia piri atu ki roto i te akaouanga i te akamori anga ma i Ierusalema. Te akakite katoa maira teia puka i te akarongo o te aronga ke tei mataku i te Atua e te tu akaaka o te aronga rave kino tei tataraara. E tikai, te akakite maira te au tuatua akauruia a Ezera i te akapapu anga taka meitaki e “e mea ora oki te tuatua a te Atua, e te ririnui.”​—Ebera 4:12.

[Tutu i te kapi 18]

AU ARIKI O PERESIA MEI TE 537 KI TE 467 M.T.N.

Kuro Maata (Ezera 1:1) kua mate i te 530 M.T.N.

Cambyses, me kore ko Ahasueru (Ezera 4:6) 530-22 M.T.N.

Aretekasaseta​—ko Bardiya me kore ko Gaumata (Ezera 4:7) 522 M.T.N. (Taiaia i muri ake i te tutara anga e itu ua marama)

Dariu I (Ezera 4:24) 522-486 M.T.N.

Xerxes, me kore ko Ahasueru * 486-75 M.T.N. (Kua tutara ei oa tutara raua ko Dariu I mei te 496-86 M.T.N.)

Aretekasaseta Longimanus (Ezera 7:1) 475-24 M.T.N.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

^ para. 50 Kare a Xerxes i taikuia mai i roto i te puka a Ezera. Kua taikuia mai ra aia e ko Ahasueru i roto i te puka Pipiria a Esetera.

[Tutu]

Ahasueru

[Tutu i te kapi 17]

Ko Kuro

[Tutu i te kapi 17]

Kua akakite mai te Pokai a Kuro i te ture no te aronga tuikaa tei oki atu ki to ratou enua anau

[Akameitakianga]

Cylinder: Photograph taken by courtesy of the British Museum

[Tutu i te kapi 20]

Kua kite ainei koe eaa ra tei akariro ia Ezera kia riro mai ei puapii tau?