Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

“Te Au Taiku Anga Mua Kiteaia o te Au Tataanga Pipiria”

“Te Au Taiku Anga Mua Kiteaia o te Au Tataanga Pipiria”

“Te Au Taiku Anga Mua Kiteaia o te Au Tataanga Pipiria”

E RUA ngauru ma rima mataiti i topa akenei, kua kite mai te aronga Iseraela ko apinga taito i tetai kiteanga umere tikai. I roto i tetai ana tanumanga i runga i te paepae o te O o Hinoma i Ierusalema, kua kite mai ratou e rua nga pokaikai tuatua ario ma te au tataanga Pipiria rekotiia i runga i te reira. Te oki ra te mataiti o teia nga pokaikai tuatua i mua atu i to Babulonia takoreanga ia Ierusalema i te 607 M.T.N. Te taiku maira te au tataanga i te tuanga akameitakianga rekotiia ia Numero 6:24-26. To te Atua ingoa tikai, ko Iehova, e manganui te au taime i kiteaia i runga i nga pokaikai tuatua roa ai. Teia au tataanga kua akatakaia e ko “te apinga taito roa atu tei kiteaia mei te ao taito ra te rekoti ra i te au irava mei te Pipiria Epera.”

Inara, tetai aronga apiipii, te ekoko ra i te mataiti e te akaapa ra e kua tataia te au pokaikai tuatua i te rua anere mataiti M.T.N. Tetai tumu no teia pekapeka koia oki no te tu o te au tutu mua o teia au pokaikai tuatua meangiti tikai kare i rauka ana kia akara meitaki tikaiia te au akatakaanga. Kia akatikatikaia te manamanata no te mataiti, kua rave tetai pupu apiipii i tetai apii ou. Kua taangaanga ratou i te tekinoroti ou no te neneianga e te akatutuanga a te komupiuta kia nenei i te au tutu digital taka meitaki tikai o te au pokaikai tuatua. Te au tupuanga o te akarakaraanga ou kua nenei ua akenei ia. Eaa te au taopenga anga ta te pupu apiipii i itae atu?

Te mea mua, te akakite maira te aronga apiipii e te kiteanga no runga i te apinga taito te turu ra i tetai tuatau i mua ake te tuikaanga ki Babulonia. Te au akarakaraanga no te tu tataanga​—te kiteanga i te mataiti o te au tataanga mei te tu o te reta, te tu tataanga, te nooanga, te papaanga o te kikaanga, e te aere anga o te tataanga​—te tou ra ki taua tuatau rai, koia oki, ki te openga o te itu anere mataiti M.T.N. E taopenga ra, i te akamanakoanga i te apiianga i te tu tataanga, te apiianga taineti no te tipera, kua taopenga teia pupu e: “Te au kiteanga o te apiianga tata i runga i te au toka [au pokaikai tuatua] te aite ra ki te akapapuanga no te kimikimianga apinga taito ra e te tu tataanga o te reira no runga i te mataiti o te au tataanga.”

Kua taopenga te tianara Bulletin of the American Schools of Oriental Research na te karanga anga i te apii o nga pokaikai tuatua ario ra, tei kitea katoaia e ko te au tataanga Ketef Hinnom, ki tei aru mai: “Ka rauka ia tatou i te akapapu i te taopenga anga taeria e te maataanga o te aronga apiipii e ko te au tataanga kiteaia i runga i teia au toka ra te akaora ra i te au taikuanga taito roa atu kiteaia o te au tataanga Pipiria.”

[Au Akameitakianga no te Tutu i te kapi 32]

Cave: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; inscriptions: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority