Baruka te Tata Tuatua Tiratiratu o Ieremia

KUA kite ainei koe ia “Baruka te tamaiti a Neria”? (Ieremia 36:4) Noatu e a rai au pene o te Pipiria tei taiku mai iaia, kua kite meitakiia ra aia e te aronga tatau Pipiria ei tata tuatua e te taeake piri tikai no te peroveta ko Ieremia. Kua na roto ana raua i te au mataiti manamanata openga e 18 o te patireia o Iuda, i te takore angaia a Ierusalema e Babulonia i te 607 M.T.N., e te akatuitarere angaia ki Aiphiti.

I te au mataiti ua akenei, kua riro te kitea anga mai o nga tapao karakaraea * no te itu anere mataiti M.T.N. e te tataanga “No Berekia [te ingoa Epera o Baruka], tamaiti a Neria [te ingoa Epera o Neria], te Tata Tuatua,” i te akakeukeu i te inangaro o te aronga kite i roto i teia tangata o te Pipiria. Koai ra a Baruka? No teea uanga mai aia, tana apiianga, e tona au taoonga? Eaa te akaariia maira e tona turanga ngaueue kore ma Ieremia? Eaa ta tatou apiianga ka mou mai mei iaia? Ka kimikimi ana tatou i te au pauanga na te akarakara anga i te au akakiteanga Pipiria e te tuatua enua i rauka mai.

Turanga e te Taooanga

Maata te aronga kite i teia tuatau e irinaki ra e no roto mai a Baruka i tetai pamiri tata tuatua papanunui i Iuda. Maata ta ratou au tumu e oronga maira no teia. Ei akaraanga, e maata te au taoonga ngateitei ta te Pipiria e kapiki ana ia Baruka, e ko “te tata tuatua” i roto i tetai au urianga. Te taiku katoa ra te au Tuatua Tapu e ko tona taeake a Seraia, e opita puapinga aia i te paepae o te Ariki ko Zedekia.​—Ieremia 36:32; 51:59.

No runga i te au tata tuatua i te tuatau o Ieremia kua tata te tangata keri apinga taito ko Philip J. King e ko te: “Au tata tuatua, te au mema no tetai pupu kite takake, e aronga papanunui i Iuda i te tuanga openga o te itu e te tuanga mua o te ono anere mataiti M.T.N. . . . Kua orongaia te reira taoonga no te au opita teitei o te are ariki.”

Tetai katoa, ko te papaanga i roto ia Ieremia pene 36 ta tatou ka akamanako tataki tai, te oronga maira i te manako e, e tikaanga to Baruka ki te aronga ako o te ariki, e e akatikaia ana aia kia aere ki roto i te pia kaikai, me kore i te pia paramani o Gemaria, e ui mataiapo me kore e tangata mana. Te akakite ra te tangata kite Pipiria ko James Muilenberg e: “Ka rauka ua ia Baruka kia tomo ki roto i te pia paramani o te au tata tuatua no te mea e tikaanga rai tona ki reira, e e mema uaorai aia no te aronga mana o te ui ariki tei putuputu mai i taua atianga puapinga ra no te tatau anga i te pokaikai ki te katoatoa. Koia tetai i rotopu i tona au taeake opita.”

Te kapiti maira te puka Corpus of West Semitic Stamp Seals i tetai maroanga ke mai no te taoonga o Baruka: “No tei kitea kapitiia mai te tapao karakaraea o Berekia ki roto i tetai aka putunga tapao karakaraea o tetai aronga mana ke mai, e mea tau rai kia tamanakoia e te angaanga ra a Baruka/Berekia i roto i taua akatereanga rai e angaanga ra taua aronga mana ra.” Te akara anga te akaari maira te akakiteanga e vaira, e e nga aronga mana a Baruka raua ko tona taeake ko Seraia, ko tei turu i te peroveta akarongo ko Ieremia i te au mataiti manamanata i mua ake i te takoreangaia a Ierusalema.

 Turuturu a te Tangata ia Ieremia

I roto i te papaanga, i taiku muaia mai a Baruka i roto ia Ieremia pene 36, i “te mataiti a o Iehoiakima,” me kore mei te 625 M.T.N. Tae mai ki teia taime e 23 o Ieremia mataiti i te tavini anga ei peroveta.​—Ieremia 25:1-3; 36:1, 4.

I teianei kua akakite a Iehova kia Ieremia: “Ka rave ana koe i tetai buka pokaikai ra, ka tataʼi i te au tuatua katoa ki roto, taku i karanga atu kia koe ra ia Iseraela, e ia Iuda, e i te au enua katoa, . . . mei te au rā mai o Iosia ra, e tae ua maira ki teianei rā.” Kua na ko atura te papaanga e: “Kua karanga aturā Ieremia, kia Baruka, te tamaiti a Neria ra: kua tata iorā Baruka i te vaa o Ieremia i te au tuatua katoa a Iehova i tuatua mai kiaia ra.”​—Ieremia 36:2-4.

Eaa a Baruka i kapikiia mai ei? Kua akakite a Ieremia kiaia: “Kua tapekaia au, Kare au e tika kia aere ki roto i te are o Iehova.” (Ieremia 36:5) Te taka meitaki ua ra e, kua araiia a Ieremia mei te iero te ngai ka tatauia te karere a Iehova, penei kua riri te aronga mana i te au karere o muao. (Ieremia 26:1-9) Kare e ekoko e tangata akamori ngakau tae a Baruka ia Iehova, e kua ‘pera oki aia i ta te peroveta ra, ta Ieremia, i akaue mai kiaia ra.’​—Ieremia 36:8.

Kua roa rai te tata anga i te au akamatakiteanga tei orongaia i te 23 mataiti i aereia mai, e penei te tiaki ra a Ieremia no te tuatau tau. Kareka ra i roto ia Noema me kore ia Titema 624 M.T.N., “kua tatau iorā Baruka i roto i taua buka ra i te au tuatua a Ieremia, i roto i te are o Iehova, i te pia o Gemaria . . . , i te taringa o te au tangata ra” ma te mataku kore.​—Ieremia 36:8-10.

Kua akakite atura a Mikaia te tamaiti a Gemaria ki tona papa e te ui mataiapo i tei tupu, e kua pati atura ratou ia Baruka kia tatau pu mai i te pokaikai i te rua o te taime. “E ope akera taua tuatua ra i te akarongoia e ratou ra,” e karanga ra te papaanga, “kua mataku ua iora ratou tetai e tetai: E kua karanga atura kia Baruka, E riro matou i te akakite ki te ariki i teia katoa nei au tuatua. . . . Ka aere ka pipini, korua ko Ieremia, e auraka e tangata e kite i to korua ngai.”​—Ieremia 36:11-19.

I te rongo anga te Ariki ko Iehoiakima i ta Baruka i tata mei i te vaa o Ieremia, kua vetevete aia i te pokaikai ma te riri, kua titiri ki roto i te ai, e kua akaue i tona au tangata kia opu ia Ieremia raua ko Baruka. I te akauenga a Iehova, kua maani akaou nga puke tangata i te rua o te pokaikai ia raua e pipini ra.​—Ieremia 36:21-32.

Kare e ekoko kua marama ua a Baruka i te kino e o maira i roto i teia tukuanga angaanga. Kare e kore kua kite takere aia e kua tamatakuaia ana a Ieremia i te au mataiti i muao. Kua rongo katoa ana rai aia i tei tupu kia Uriia, tei totou ana “mei te au tuatua katoa a Ieremia ra” inara kua tamateia aia e te Ariki ko Iehoiakima. Noatu ra, kua inangaro rai a Baruka i te taangaanga i tona kite takake e tona au pirianga taeake ki te aronga mana o te kavamani i te tauturu ia Ieremia i roto i tana tukuanga angaanga.​—Ieremia 26:1-9, 20-24.

Auraka e Kimi i te “Meitaki Maata”

I te taime e tataia ra te pokaikai mua, kua na roto a Baruka i tetai tuatau manamanata. Kua akakite aia: “E ae oki au nei e! kua kapiti katoa mai a Iehova i te mii ki toku mamae nei; kua roiroi au i toku ngengeti ua anga, e kare oku e akaeaanga i kitea.” Eaa te tumu no teia manamanata?​—Ieremia 45:1-3.

Kare e pauanga i oake tikaia mai. Inara ka akamanako ana i te turanga o Baruka. Te tuatua ua anga no runga i te 23 mataiti o te au akamatakiteanga ki te iti tangata o Iseraela e to Iuda, tei akapapu mai e kua akaruke ratou, e kua kopae ratou ia Iehova. Te ikianga a Iehova kia takore ia a Ierusalema e Iuda, e kia akatuitarere ia te iti tangata ki Babulonia no te 70 mataiti​—te akakiteanga tei akakiteia mai e Iehova i taua mataiti ra, e penei kua kapitiia ki roto i te pokaikai​—kare e kore kua akataitaia tikai teia ia Baruka. (Ieremia 25:1-11) Tei runga ravao, penei ka riro tana turuturu ngaueue kore ia Ieremia i teia taime puapinga tikai i te akangere iaia i tona taoonga e tana angaanga.

Noatu ra eaa te tu, kua tauturu a Iehova ia Baruka kia akamaara i te akavaanga te ka tae mai. “I na, ko taku i patu ra, ko taku ïa e vavaʼi  ki raro, e ko taku i tanu ra, ko taku ïa e kiriti, koia te enua katoa nei,” i tuatua mai ei a Iehova. I reira kua ako aia ia Baruka: “Te kimi ra ainei koe i te meitaki maata noou uaorai? Auraka e kimiia.”​—Ieremia 45:4, 5.

Kare a Iehova i akataka mai ana eaa teia au “meitaki maata,” inara kare e kore kua kite a Baruka e, me e au anoano noinoi te reira, me e au turanga papanunui, me e au apinga nui. Kua ako a Iehova iaia kia akamanako meitaki e kia akamaara eaa te ka tupu i mua: “I na oki, te apai mai nei au i te kino ki runga i te tangata katoa ra, . . . e oronga atura au i te ora noou ei apinga, i te au ngai katoa taau e aere na.” Ta Baruka apinga puapinga roa atu, koia oki ko tona oraanga, ka akaoraia te reira noatu eaa te ngai tana ka aere.​—Ieremia 45:5.

Muri ake i teia au mea tei akatakaia mai i roto ia Ieremia pene 36 e te 45, tei tupu mei te 625 ki te 624 M.T.N., kare te Pipiria i taiku akaou mai ana ia Baruka e tae ua atu ki te au marama i mua ake ka takore ei to Babulonia ia Ierusalema e Iuda i te 607 M.T.N. Eaa tei tupu i taua taime ra?

Turuturu Akaou a Baruka ia Ieremia

I te tuatau e koropini ra to Babulonia ia Ierusalema, kua taiku akaouia mai a Baruka i roto i te papaanga Pipiria. Ko Ieremia tei “roto i te paepae o te are tapeka anga ra” i akakite ei a Iehova kiaia kia oko mai i te kainga o tona taeake i Anatota ei akairo e, e akaouanga tetai ka raveia. Kua patiia atu a Baruka kia tauturu i te akono i te au mea o te ture.​—Ieremia 32:1, 2, 6, 7.

Kua akamarama atu a Ieremia: “Kua tata atura au ki roto i tetai tuatua, e kua akairoia iora, e akataka iora au i te aronga kite ei kite, e kua akaaite iora au i te moni ki roto i te aite tuatau. Kua rave iora au i te tuatua oko ra, i tei akairoia ra, . . . e tei kore i akairoia. Kua tuku atura i taua tuatua oko ra kia Baruka.” I reira kua akaue atura aia ia Baruka kia tuku i teia nga pokaikai tuatua oko ki roto i te ariki karakaraea kia vai ua. Kua irinaki tetai aronga kite e, i te tuatua anga a Ieremia e nana i “tata” i te pokaikai tuatua oko, ko te aiteanga nana i akakite kia Baruka, koia oki te tata tuatua karape, te ka rave i te tataanga tikai.​—Ieremia 32:10-14; 36:4, 17, 18; 45:1.

 Kua aru a Baruka raua ko Ieremia i te au peu matau a te ture i taua tuatau ra. Tetai tuanga koia oki ko te maani anga e rua pokaikai tuatua oko. Te akamarama maira te puka Corpus of West Semitic Stamp Seals e: “Kua karangaia te pokaikai tuatua oko mua e ko te ‘tuatua oko akairoia’ no te mea kua pokaikaiia te reira e kua akairoia ki te tapao karakaraea; tei roto i reira te tataanga mua o te koreromotu. . . . Te rua, ko te ‘tuatua oko tei kore i akairoia’ e kopi no te mea tei akairoia, ka mana rai teia kopi, e kua akakoroia ei tatau anga na te katoatoa. No reira, e rua nga tataanga, te mea mua e te mea kopi ia, tei tataia ki runga i te nga vaanga raupo ke ke e rua.” Te akapapu maira te au mea taito tei kiteaia mai e te aronga keri apinga taito e, e peu matauia te tuku i te au pokaikai puapinga ki roto i te au ariki karakaraea kia vai ua.

I te openga ra, kua ninaia a Ierusalema e to Babulonia, kua tutungiia, e kua apai pouroaia atu ratou ei tuitarere, mari ua ko tetai au tangata putaua. Kua akariro a Nebukaneza ia Gedalia ei tutara. Kua tamateia e rua marama i muri mai. Kua parani te toenga o te ngati Iuda kia aere ki Aiphiti, noatu te akamatakiteanga akauruia a Ieremia, e i roto i teia aerenga tuatua i taiku akaouia mai ei a Baruka.​—Ieremia 39:2, 8; 40:5; 41:1, 2; 42:13-17.

Kua akakite te au arataki ngati Iuda kia Ieremia: “E pikikaa taau i tuatua mai: kare to matou Atua ra, ko Iehova, i tono mai ia koe kia tuatua mai e, Auraka kotou e aere ki Aiphiti ka noo ei i reira: Ko Baruka ra, te tamaiti a Neria ra, te akakoko ïa ia koe ia matou nei, kia tukuia matou ki te rima o te Kaledea, kia mate matou ia ratou, e kia apai tuikaa ia matou ki Babulonia.” (Ieremia 43:2, 3) I te akara anga te akaari maira te akaapaanga e te irinaki ra te au arataki ngati Iuda e, e mana maata to Baruka ki rungao ia Ieremia. Te irinaki ra ainei ratou e no to Baruka taoonga me kore no te roa i tona pirianga taeake kia Ieremia, kare i reira aia i te tata tuatua ua no te peroveta? Penei rai, inara noatu eaa te manako o te au arataki ngati Iuda, no ko mai ia Iehova te karere.

Noatu te au akamatakiteanga tu-Atua, kua aere atu rai te toenga o te ngati Iuda, e kua apai atura i te “peroveta ra ko Ieremia, e ko Baruka te tamaiti a Neria” kia aru ia ratou. Kua rekoti a Ieremia: “Tomo iora ratou i te enua ra i Aiphiti: kare oki ratou i akarongo i te reo o Iehova: e tae atura ratou ki Tahapene,” e oire vaitata ua atu ki te tua itinga i te au mata vai o te kauvai Nile, i te kena i Sinai. I reira, kua ngaro ua atu a Baruka mei te papaanga Pipiria.​—Ieremia 43:5-7.

Eaa ta Tatou ka Tamou Mai Mei ia Baruka?

E maata te au apiianga puapinga ta tatou ka tamou mai mei ia Baruka. Tetai apiianga takake rava koia oki tona inangaro puareinga ua i te taangaanga i tona kite angaanga karape e tona au taeake no te angaanga a Iehova, noatu eaa te ka tupu. Manganui te Au Kite o Iehova i teia tuatau​—te au tane e te au vaine​—e akaari ra i taua tu vaerua ra, i te taangaanga i to ratou kite i roto i te angaanga i Betela, te angaanga patuanga, e te vai atura. Akapeea ra koe i te akaari anga i teia tu vaerua mei to Baruka rai?

I te akamaaraia atu anga a Baruka e kare te au ra openga o Iuda i te taime no te kimi i te “meitaki maata,” kua ariu marie atura aia ma te akarongo, e kua rauka atura iaia te ora. E mea tau kia akono tatou uaorai i teia akoanga, i na, te noo katoa nei tatou i roto i te au ra openga o teia akatereanga o te au mea nei. Ko te reira rai ta Iehova i taputou mai kia tatou​—ka akaora aia ia tatou. Ka ariu ainei tatou ki taua au akamaaraanga mei ia Baruka rai?

E apiianga tau katoa tetai kia tamouia mai mei teia tua. Kua tauturu a Baruka ia Ieremia e tona metua i te akono i te au mea o te ture i roto i ta raua pitiniti, noatu e e kopu tangata teia nga tangata. Kia riro teia ei akaraanga Tuatua Tapu no te au Kerititiano e rave pitiniti ra ki to ratou au taeake e te au tuaine pae vaerua. Te tau ra te reira ki te Tuatua Tapu, e mea puapinga e te tu takinga meitaki kia aru i teia akaraanga o te rekoti anga i te au koreromotu.

Noatu rai e poto ua te taiku anga ia Baruka i roto i te Pipiria, kua tau tikai kia akamanakoia aia e te au Kerititiano katoatoa i teia tuatau. Ka aru ainei koe i te akaraanga meitaki o teia tata tuatua tiratiratu no Ieremia?

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 16]

Tapao karakaraea o Baruka

[Akameitakianga]

Bulla: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem