Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Akairo ‘No leukala’

Akairo ‘No leukala’

Akairo ‘No leukala’

I TE itu anere mataiti M.T.N., kua autu a Nebukanesa te tutara o Kaledea ki rungao ia Ierusalema, kua tutungiia te oire, e kua ruruia te patu ki raro. Kua opu aia e kua tamatapo ia Zedekia, te ariki o Iuda. Tetai, “kua ta katoa iora te ariki o Babulonia i te ui ariki katoa o Iuda ra.”​—Ieremia 39:1-8.

Tetai ui ariki, me kore ui mataiapo o Iuda, tei mate i te rima o Babulonia koia oki ko Leukala, te tamaiti a Selemia. E taopengaanga tetai ki te tua o Leukala. Inara, i mua ake ka akamanako ei i te reira, ka akara ana tatou eaa ta te au Tuatua Tapu e akakite maira no runga ia Leukala e tona tuatau.

“Kare Koe e Rauka ia Ratou”

Kua akaue a Iehova i te peroveta ko Ieremia kia akakite i tetai karere akavaanga no Iuda e Ierusalema. Kua akakite te Atua kia Ieremia e ka “tamaki mai,” te ui ariki, te ui mataiapo, te kau taunga, e te iti tangata o Iuda iaia. “E kare ra koe e rauka ia ratou; tei ia koe oki au” te tuatua maira a Iehova.​—Ieremia 1:17-19.

I te koropini anga to Babulonia ia Ierusalema, te oire maata o Iuda, kua tono te Ariki ko Zedekia e rua karere kia Ieremia i te ui me ka akaatea rai a Nebukanesa mei te oire e te pati i te peroveta kia pure no te reira kia tupu. Tetai o nga komono o te ariki koia oki ko Leukala. Ko te karere a Ieremia no ko mai i te Atua, ka takoreia te oire e to Babulonia me kore e to Kaledea. Tetai ua atu tangata ka toe mai i Ierusalema ka mate ia i te onge, te maki mate, e te koke. I tetai tua, ko te aronga e aere ki o Kaledea ka ora ia. Kare aiteia te riri o te ui mataiapo o Iuda i te tuatua a Ieremia!​—Ieremia 21:1-10; 37:3-10; 38:1-3.

Ko Leukala oki tetai o te ui mataiapo tei akamaroiroi ia Zedekia: “Kia mate atu teianei tangata [Ieremia], . . . no te mea nona i paruparu ei te rima o te aronga toa.” Ko te tangata kino katoa ko Leukala tetai o te aronga tei uri ia Ieremia ki roto i te vaarua vari, i akaoraia mai ei te peroveta mei roto i muri mai. (Ieremia 37:15; 38:4-6) No te akarongo ia Iehova, kua ora mai a Ieremia i te takore angaia a Ierusalema, kareka a Leukala kua mate aia i te takore angaia te akatereanga tikai tana i irinaki.

Tetai Taopengaanga Umere

Penei ka tau kia karangaia e ko te taopengaanga ki te papaanga no runga ia Leukala i “tataia” i Ierusalema i te mataiti 2005 ua akenei. Te ko ra te aronga keri apinga taito i tetai ngai ta ratou e irinaki ra e ka kitea mai te are ariki o te Ariki ko Davida. Ko ta ratou ra i kite mai e aka patu toka maatamaata tei irinaki ratou e kua takoreia i te nina angaia a Ierusalema e to Babulonia i te tuatau o Ieremia.

Kare rai i papu e me ko te are ariki teia o Davida me kare. Inara, kua rauka i te aronga keri apinga taito i te akataka mai i tetai apinga tei kiteaia mai​—e karakaraea kua tataia tetai akairo ki runga, e tai teni mita te atea, tei akaariia mai i roto i te kapi 14. Kua akairo ana te reira i tetai pepa puapinga kua pe ra oki i teianei. Te tatau ra te tataanga e: “No Yehuchal te tamaiti a Selemia te tamaiti a Shovi.” Te taka ua ra e kua akairaia teia tataanga ki te akairo o Yehuchal, me kore o Leukala, te tamaiti a Selemia, te tangata patoi ia Ieremia.

Kua tata te tangata keri apinga taito ko Eilat Mazar, tei uri i te tataanga e, ko Leukala te “rua o te minita no te ui ariki,” i muri ake ia Gemaria, te tamaiti a Saphana, tei kitea tona ingoa i roto i te tataanga i runga i te akairo tei kiteaia mai i roto i te Oire o Davida. *

Kare te akarongo i roto i te Tuatua a te Atua e akatumuia ki runga i te kiteaanga mai o tetai ua atu apinga taito; ko te akatupuanga ra o te totou akauruia te tumu, no te irinakianga i roto i te Pipiria. Te akapapu maira te au tumu tuatua enua e kua tano tikai te totou anga a Ieremia no runga i te takore angaia a Ierusalema. Kia riro te openga ngateitei kore o te aronga patoi ia Ieremia ei akaketaketa i to tatou irinakianga e me tiratiratu tatou mei ia Ieremia rai, ‘kare tatou e rauka i to tatou au enemi no te mea tei ia tatou a Iehova.’

[Tataanga Rikiriki i Raro]

^ para. 11 No tetai akakiteanga no runga ia Gemaria e Saphana, e akara i te atikara “Kua Matau Ainei Koe ia Saphana e Tona Pamiri?” i roto i Te Punanga Tiaki o Titema 15, 2002, kapi 19-22.

[Tutu i te kapi 15]

Kare a Ieremia i tuku ua atu ana ki te taomianga kia akamaru mai i te karere a te Atua

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 14]

Gabi Laron/Institute of Archaeology/​Hebrew University ©Eilat Mazar