Ako Irinakiia no te Utuutu Tamariki

“I TAUA taime ra e 19 oku mataiti, e te noo ra i tetai ngai mamao roa mei te au mema o te pamiri, e kare takiri au i papa,” i karanga ai a Ruth no tona nuianga mua. Koia anake rai aia, e kare roa aia i manako ana kia riro mai ei metua. Ka aere ra aia kiea no tetai ako irinakiia?

Ko Jan, i tetai tua, e metua tane aia no e rua nga tamariki mamaata, kua maara iaia: “I te akamataanga kare au i ekoko ana. Inara kare i roa ana kua akamanako au i reira e kare tikai aku apinga i kite.” Me kare te au metua i kite e ka akapeea me kore kare ratou i papu tikai, ka aere ra ratou kiea kimi ei i te tauturu i te ngaki i ta ratou tamariki?

Teia tuatau, e manganui ua atu te kimi ra i roto i te Internet. Inara, penei te umere ra koe, e me ka tau ainei kia irinakiia te ako ka kiteaia i reira. E tumuanga tau tikai tetai kia matakite meitaki. Kua kite tikai ainei koe e koai te oronga maira i te ako i roto i te Internet? Kua puapingaia ainei ratou i te ako i ta ratou uaorai tamariki? Kare e ekoko e ka inangaro koe kia matakite i roto i te au mea ka o mai toou pamiri. Mei ta te atikara i mua ake i akakite, e i tetai au taime kare rai e puapingaia ana te ako a te aronga kite. I na ka aere koe i reira kiea?

Te Tumu puapinga roa atu o te ako no runga i te utuutu anga tamariki, koia oki ko te Atua ko Iehova, Tei Akamata i te kopu tangata ravarai. (Ephesia 3:15) Koia anake ua te peretana kite tikai. I roto i tana Tuatua, i te Pipiria, te oronga maira aia i te apiianga tau tikai kia irinakiia, e te ka puapingaia. (Salamo 32:8; Isaia 48:17, 18) Inara, tei runga ia tatou, te taangaanga i te reira.

Maata te au tokorua tei patiia kia akakite mai i ta ratou i kite, i te utuutu anga i ta ratou tamariki kia riro mai ei aronga mamaata mako e te mataku i te Atua. Kua akakite ratou e ko te tumu maata i puapingaia ai ratou koia oki, no te taangaanga i te au kaveinga Pipiria. Kua kitea mai e ratou e te irinakiia nei te ako a te Pipiria i teia tuatau mei te taime mua rai i tataia ai te Pipiria.

Akapou i te Taime kia Ratou

I te uiia anga kia Catherine, e rua ana tamariki e, eaa te ako tei tauturu maata roa atu iaia, kua tou viviki ua aia kia Deuteronomi 6:7. Te karanga ra taua irava ra: “E ka apii tamou tikai koe i te [au kaveinga Pipiria] ki taau au tamariki, ko taau ïa e tuatua kia noo ua koe i roto i to are, e kia aere ua koe na te arataa ra, e kia akāvai koe ra, e kia tu koe ki runga ra.” Kua akamanako a Catherine e e rauka ai i te aru i taua ako ra, ka anoanoia aia kia akapou i tetai taime ki tana tamariki.

Penei te manako ra koe e ‘e mama atu te tuatua ua i to te raveanga.’ Me te anoanoia ra nga metua roa ai kia angaanga moni, ka akapeea i reira te au metua i te akapou maata atu anga i te taime ki ta ratou tamariki? Ko Torlief, e tamaiti tana i teianei e utuutu ra i tona uaorai pamiri, kua karanga aia e ko te mea puapinga roa atu koia oki ko te aru i te ako i roto ia Deuteronomi. Apai i taau tamariki ki te ngai ka aere koe, e ka rauka natura ua mai te au atianga no te tuatua. “E rave kapiti ana maua ko taku tamaiti i te au angaanga ngutuare,” i akakite ei a Torlief. “E aere kapiti ana to matou pamiri ki tetai au ngai. E e kaikai kapiti ana matou.” Tei tupu i nana ai, “e rauka ua ana i ta maua tamaiti i te akakite maoraora ua mai i tona manako.”

Peea i reira, me kare e maoraora akaou ana te komunikeitianga e kua riro ei mea ngata tikai i te pukapuka? E tupu ana teia i tetai au taime i te tamariki e pakari maira. Ka taiku akaou atu e, ka riro te akapou maata atu anga i te taime kia ratou i te tauturu. Kua maara ia Ken, te tane a Catherine, e i te mapu mai anga ta raua tamaine, kua akaapa mai e kare roa aia e akarongo atu ana ki tana au tuatua. E akaapaanga matau uaia te reira na te au mapu. Ka akapeea ra aia? Kua maara ia Ken: “Kua iki au kia akapou maata atu i tetai taime kiaia ua, i te uriuri anga no runga i tona au manako, manako ngakau, e te au tu mareka kore. Kua riro tikai te reira ei tauturu.” (Maseli 20:5) Inara, kua irinaki a Ken, e ko te tumu i puapingaia ai teia ravenga no te mea kare te  komunikeitianga i te apinga ou i roto i to ratou ngutuare. “E pirianga meitaki tikai to maua ko taku tamaine,” i karanga ai aia, “no reira aia i manako ei e ka rauka iaia kia tuatua maoraora ua mai kiaku.”

Te mea umere, kua ripoti mai tetai kimikimianga i oti ua akenei e, e toru taime te maata atu o te mapu, i to te metua, karanga anga e kare e rava ana te taime e akapou kapiti ana te au metua e te tamariki. Kore ei i reira e aru i te ako a te Pipiria? Akapouia kia maata te taime no taau tamariki​—te taime akaangaroi e te taime angaanga, i te kainga e me aere ki tetai ngai, i te popongi me tu koe ki runga e i te po i mua ake ka moe ei koe. Me ka rauka, e apai ia ratou ki te ngai ka aere koe. Mei ta Deuteronomi 6:7 e akakite maira, kare atu e kauono tau no te akapou i te taime ki taau tamariki.

Apii ia Ratou i te Au Tu Puapinga Tau

Kua akamaroiroi katoa mai a Mario, e metua tane no e rua tamariki e: “Kia maata te aroa no te tamariki, e tatau kia ratou.” Inara, kare te akaaraara ua anga i te kite manako o taau tamariki e rava. Ka anoanoia koe kia apii ia ratou e akapeea e kite ei i te tika mei te tarevake. Kua kapiti mai a Mario: “E rave i tetai apii Pipiria kia ratou.”

No taua akakoroanga ra, te ako maira te Pipiria i te au metua e: “Auraka e akariri atu i ta kotou tamariki, e apii maru ua ra ia ratou ki te ako e te terenianga mou a te Kerititiano.” (Ephesia 6:4, Weymouth) Kare te apiianga i te tu tau e akamaroiroiia ana i roto i te au ngutuare e manganui i teia tuatau. Te irinaki ra tetai aronga e me mamaata mai te tamariki, ka rauka ia ratou i te iki no ratou uaorai e eaa te au tu puapinga ka ariki. I toou manako e te tau ra tera? Mei te au kopapa ou e anoano ra i te kai tau kia tupu ketaketa e te maroiroi, ka anoano katoa rai te au manako e te au ngakau ou i te apiianga. Me kare koe e apii i taau tamariki i te au tu puapinga o te tu tau i te kainga, ka akarongo ratou ki te au manako o to ratou au oa apii e te au puapii me kore ki te au akakiteanga nuti.

Ka rauka i te Pipiria i te tauturu i te au metua i te apii i ta ratou tamariki akapeea e kite ei i te tika e te tarevake. (2 Timoteo 3:16, 17) Ko Jeff, e tangata pakari Kerititiano aia e rua ana tamariki i utuutu ei, te akamaroiroi maira kia taangaanga i te Pipiria ei apii i te tamariki i te au tu puapinga tau. Kua karanga aia: “Ka riro te taangaanga i te Pipiria ei tauturu i te tamariki kia kite e eaa tikai te manako o Tei Anga mai no runga i tetai mea, kare e i to mami ua raua ko tati. Te mea ta maua i kite koia oki ko te akakeuanga takake roa o te Pipiria ki runga i te manako e te ngakau. Kia akono i te tu me kore i te manako tarevake, kua akapou maua i te taime i te kimi i tetai irava tau. I reira, ka aere ei ki tetai ngai ko matou anake ua, ka tuku ei kia tatau mai te tamaiti i te irava. Te tupu ana i te maataanga o te taime ka eke ua te roimata o te tamaiti i te aue. Kua umere tikai maua. E pakari maata atu te akakeuanga a te Pipiria i tetai ua atu apinga e manako ra maua i te tuatua me kore i te rave.”

Te akamarama maira a Ebera 4:12 e: “E mea ora oki te tuatua a te Atua, e te ririnui . . . e te akara matariki oki i te manako e te vananga o te ngakau ra.” No reira kare te karere a te Pipiria i te manako tangata uaorai me kore i tetai au mea ua tei tupu ki te au tangata ta te Atua i taangaanga ei aronga tata nana. Mari ra, te akatutu maira te reira i to te Atua manako no runga i te au mea o te tu tau. Na teia i akatakake i te reira mei te au ako ke katoatoa. Na te taangaanga anga i te Pipiria ei apii i taau tamariki, te tauturu ra koe ia ratou kia kite i to te Atua manako no runga i te au mea katoa. E maata atu te puapinga o taau terenianga, e e tikaanga meitaki atu toou kia itae i te ngakau o taau tamaiti.

Kua akatika rai a Catherine, tei taikuia i mua ake. Kua karanga aia: “Te ngata atu o te turanga, ko te maata atu ia ta maua umuumu i te aratakianga a te Tuatua a te Atua​—e kua puapingaia!” Ka rauka ainei ia koe te taangaanga maata atu i te Pipiria i te apii anga i taau tamariki akapeea e kite ei i te tika mei te tarevake?

Ei Tu Tau

Te tou ra te apotetoro ko Paulo ki tetai kaveinga puapinga ke mai te ka tauturu maata tikai i te ngakianga tamariki. Kua raurau aia i te au oa Kerititiano: “Kia kitea meitakiia oki to kotou [“tu tau,” NW] i te tangata katoa.” (Philipi 4:5) Papu roa e te kapiti maira te reira i te tuku anga i ta tatou tamariki kia kite i to tatou tu tau. E akamaara e, te akaata maira te tu tau i “te pakari no runga maira.”​—Iakobo 3:17.

 Inara, eaa te tuanga a te tu tau i roto i te tereni anga i ta tatou tamariki? Noatu te tauturu nei tatou ia ratou, kare ra tatou e akaaere i te au angaanga ravarai ka rave ratou. Ei akaraanga, ko Mario, tei taikuia i mua ake, koia tetai Kite o Iehova e kua maara iaia: “E akamaroiroi ua ana maua i ta maua tamariki no runga i te papetitoanga, te angaanga orometua tamou, e etai atu au akakoroanga pae vaerua. Inara kua akataka meitaki maua e na ratou uaorai e iki me tae taua taime ra.” Tei tupu mai? Te tavini nei ta raua nga tamariki ei nga tangata tutu evangeria tamou.

Te akamatakite maira te Pipiria i te au metua i roto ia Kolosa 3:21: “Auraka e akariri atu i ta kotou tamariki, ko te taitaia aea ratou.” E irava akaperepere roa na Catherine te reira. Me kare e rauka akaou i te metua i te akakoromaki, e mea ngoie ua i te riri me kore i te maro atu. Inara kua karanga aia e, “auraka kia maata atu taau ka manono mei te tamaiti i taau ka umuumu mei ia koe uaorai.” Ko Catherine katoa tetai Kite o Iehova, e kua kapiti mai aia: “E akariro i te tavini anga ia Iehova ei mea mataora.”

Kua akakite a Jeff, tei taikuia i mua ake, i teia manako tau tikai: “I te tamariki e maata maira, kua taiku mai tetai taeake meitaki kia maua e kua akamanako aia e putuputu tikai tona karanga anga e kare, ki te au patianga a tana tamariki. Kua riro te reira ei akariri ia ratou, i te akangakau taitaia ia ratou. Ei kopae i teia, kua akamaroiroi mai aia e kia kimi maua i tetai au mataara kia rauka i te akatika i ta ratou au patianga.

“Kua kite maua e e ako meitaki tikai teia,” i karanga ai a Jeff. “I reira kua kimi maua i tetai au atianga no ta maua tamariki kia angaanga ma etai ke i roto i te au turanga ta maua i ariki. E oti i reira ka karanga maua kia raua e: ‘Kua kite korua e te rave ra a mea ma i teia me kore i tera? Kore korua e aere?’ Me kore ra, me pati mai te tamariki kia apai maua ia raua ki tetai ngai, ka tauta rai maua i te aere noatu e te roiroi ra maua. I rave maua i te reira kia kore maua e karanga e kare.” Ko te tu tikai ia o te tu tau​—kia tau, kia akamanako atu, e kia ariu atu ma te kore e akaoko i te au kaveinga Pipiria.

Puapingaia mei te Ako Irinakiia

Te maataanga i teia au tokorua e au tupuna i teianei. Mataora tikai ratou i te kite i teia au kaveinga Pipiria e tauturu ra i ta ratou tamariki kia puapingaia ei au metua. Ka puapingaia ainei koe mei te ako a te Pipiria?

Te riro mai anga a Ruth, tei taikuia i te akamataanga, ei metua, e manako ana aia e tana tane e ko raua anake ua. Inara kare mei te reira to raua turanga. Tei ia raua te ako ngateitei a te Tuatua a te Atua, te Pipiria. Manganui ua atu te au puka apii Pipiria memeitaki a te Au Kite o Iehova i maani, te ka riro ei tauturu i te au metua. Te kapiti maira te reira i te Learn From the Great Teacher, My Book of Bible Stories, Questions Young People Ask​—Answers That Work, e Te Tangata Maata Rava Atu Tei Ora Ana. Kua karanga a Torlief, te tane a Ruth e: “Teia tuatau e maata tikai te au ako tei akatumuia ki roto i te Pipiria te ka rauka ua i te au metua. Naringa ua ake e ka taangaanga ratou i te reira, ka rauka ia ratou te tauturu no te utuutu anga i te tamaiti i te au tuanga ravarai o te oraanga i te tamaiti e tupu maira.”

 [Pia/Tutu i te kapi 5]

Ta te ARONGA KITE e . . . Ta te PIPIRIA Tuatua

No Runga i te Akaari Anga i te Aroa:

I roto i The Psychological Care of Infant and Child (1928), kua raurau a Dr. John Broadus Watson i te au metua: “Auraka roa e takavekave e e ongi” i ta kotou tamariki. “Auraka roa e akatika ia ratou kia noo ki runga ia koe.” Inara, kare i roa akenei, kua akakite mai nga taote ko Dr. Vera Lane raua ko Dorothy Molyneaux i roto i te makatini Our Children (Mati 1999) e: “Te akaari maira te kimikimianga e ko te au tamariki mea riki kare e takavekaveia ana e kare e akaariia ana te aroa, i te maataanga o te taime, kare e tupu meitaki ana.”

I tetai tua, te tuatua ra a Isaia 66:12 no runga i te akaari anga te Atua i tona aroa no tona iti tangata na roto i te akaari anga i te aroa metua. Mei te reira katoa, te arai anga te au pipi a Iesu i te tangata e apai maira i te au tamariki mea riki kia Iesu, kua akatano atu aia ia ratou na ko atura e: “Ka tuku mai ana i te tamariki mea riki, kia aere ua mai kiaku nei, auraka e akakoreia atu.” I reira “kua rave atura aia ia ratou, kua ikiiki iora.”​—Mareko 10:14, 16.

No Runga i te Au Tu Puapinga Tau:

I roto i tetai atikara a te New York Times Magazine i te 1969, kua akaketaketa mai a Dr. Bruno Bettelheim e ko te tamaiti e “tikaanga tona kia akanoo i tona uaorai au manako oonu, tei akakeuia, kare na roto i te [maroanga a tona nga metua], mari ra na roto i te au mea tana uaorai i kite tikai i roto i te oraanga.” Inara vaitata i te 30 mataiti i muri mai, kua ariki a Dr. Robert Coles, te tangata tata o The Moral Intelligence of Children (1997), e: “Ka anoano maata te tamariki i tetai akakoroanga e te kaveinga i roto i te oraanga, i tetai au tu puapinga tau” tei arikiia e to ratou au metua e tetai au aronga pakari ke atu.

Te akamaroiroi maira a Maseli 22:6 i te au metua: “E apii i te tamaiti i te arataa e tikaʼi iaia kia aere ra; e kia pakari aia ra, kare e akaruke i taua arataa ra.” Te tuatua Epera tei uriia ei “apii” ko te aiteanga katoa e “akamata,” e te akaari maira i konei e, ko te akamata anga i te apiianga mua a te tamaiti. No reira te akamaroiroiia maira te au metua kia akamata i te apii i ta ratou tamariki i te au tu tau puapinga mei te tamariki anga mai rai. (2 Timoteo 3:14, 15) Ta ratou ka apii i teia au mataiti mua nei ka mou rai i roto ia ratou.

No Runga i te Ako:

Kua tata a Dr. James Dobson i roto i te puka The Strong-Willed Child (1978): “Te utunga papa a te metua aroa e apinga apii te reira te ka riro ei takore i te au tu kino.” I tetai tua, i roto i tetai atikara tei raveia mai mei te itu o te tataanga o te puka Baby and Child Care (1998), kua tuatua a Dr. Benjamin Spock e: “Ko te papa anga, te apii ra i te tamariki e e mana to te tangata maatamaata e te maroiroi ake, kia rave i tana uaorai i inangaro, noatu kua tika aia e me kare.”

No runga i te ako, te akakite ra te Pipiria e: “Na te pāpā e na te ako e akapakari atu.” (Maseli 29:15) Inara, kare e anoanoia te utunga papa no te au tamariki katoatoa. Te akakite maira a Maseli 17:10 kia tatou: “E meitaki to te ako i te tangata pakari ra, i te pāpā i te neneva e kia anere ua atu te tainga.”

[Tutu]

Taangaanga i te Pipiria i te itae anga i te ngakau

[Tutu i te kapi 7]

Te au metua matakite ka akaaere ratou i tetai tamataoraanga na ta ratou tamariki