Tua Oraanga

Aruaru Anga i te Akaoti i ta Maua Angaanga Orometua

Akakiteia e Lena Davison

“Te poiri ua atu nei toku mata. Kare au e kite ana,” i karanga mai ei to maua tangata akarere pairere i roto i tetai reo taka kore. I nga mea miniti i muri ua mai, topa ua tona nga rima ki raro mei te ngai akatereanga o to matou pairere meangitika, e kua topa ua aia ki roto i tona nooanga, e kua matapoiriia. Te tauta pakari ra taku tane, e kare ona kite i te akarere pairere, i te akaaraara iaia. I mua ake ka akakite atu ei au i to maua ora mai anga, ka akamarama atu au e akapeea maua i te peke atu anga ki runga i te reira pairere e rere ra i runga ia Papua Nu Kini, e ki te maataanga o te au tangata, ko tetai ngai motutaa rava atuia te reira.

KUA anauia au i Autireria i te 1929 e kua utuutuia au i Sydney, te oire maata o New South Wales. Toku papa, ko Bill Muscat, e tangata Komuniti aia, inara te apinga umere iaia, e irinaki ana aia i roto i te Atua. I te 1938 kua akatika katoa aia ki te taina anga i tetai patianga a te pa enua i te akatikaanga ia Joseph F. Rutherford, mei te opati maata o te Au Kite o Iehova, kia oronga i tetai ako i te Sydney Town Hall.

“E apinga meitaki paa tana ka tuatua mai,” i karanga mai ei a Tati i taua taime ra. E varu mataiti i muri mai, kua kite mai matou i te au puapinga o te reira karere. Kua pati atu a Tati ia Norman Bellotti, tetai orometua painia tamou no te Au Kite o Iehova, kia aere mai ki to matou kainga kia uriuri i te Pipiria. Kua viviki to matou pamiri i te ariki i te tuatua mou Pipiria e kare i roa ana kua piri maroiroi atu matou ki roto i te angaanga orometua Kerititiano.

 I rotopu i te au mataiti 1940, kua akaruke au i te apii i te tauturu i toku mama, tei tuia e tetai maki kino. Kua angaanga katoa atu au ei tangata tui kakau. I te au po Maanakai, e aru ana maua ko toku tuakana ko Rose i tetai pupu painia e kua tutu aere matou i te pae mataara i vao ua mai i te Sydney Town Hall. I te 1952 kua karatuati mai toku tungane, ko John, mei te apii mitinari Gileada i Marike e kua tukunaia atu aia ki Pakitana. E aka inangaro katoa rai toku i te angaanga orometua e kua inangaro mai au i te aru i tona akaraanga. E no reira, i tera mai mataiti, kua riro mai au ei painia tamou.

Akaipoipo e te Angaanga Mitinari

Kare i roa i muri mai, kua aravei au ia John Davison, te angaanga ra aia i te opati manga o te Au Kite o Iehova i Autireria. Kua rekareka tikai au i tona tu akaaka, tona maroiroi tamou marie ua, e tona tu akono tau meitaki tikai. I te tuatau o te Tamaki II o te Ao, e toru ona taime i te mouauriia anga no te akono tamou anga i tona tu neutara Kerititiano. Kua manako mai maua kia akariro i te angaanga orometua Kerititiano e ko ta maua angaangaia no te tuatau oraanga roa.

Kua akaipoipo maua ko John i roto ia Tiunu 1955. Kua oko mai maua i tetai bus ma te akakoroanga i te taui anga i te reira ei toroka are no maua. Ta maua akakoroanga koia oki kia taangaanga i te reira e ko te ngai maataia no te tutu anga i roto i te au ngai motutaa o Autireria. I tera mai mataiti, kua aere te kapiki ki te Au Kite kia neke atu ki Nu Kini, ki te tua tokerau itinga o tetai airani maatamaata ki te tua tokerau o Autireria. * Kare te karere Patireia i tutu aereia ake i roto i teia tuanga o te ao nei. Kua viviki maua i te tuku atu i to maua ingoa.

I taua taime ra, te ravenga ua e rauka ai i te aere atu ki Nu Kini koia oki me e angaanga tinamou taau, e no reira kua akamata a John i te kimi i tetai angaanga. Kare i roa ana kua rauka mai tana angaanga i tetai ngai tipu rakau i Peritane Ou, e potonga airani meangiti mai ake o Nu Kini. I nga mea epetoma i muri mai, kua teretere atu maua ki ta maua tukuanga angaanga ou, tae atu anga ki Rabaul, Peritane Ou, i roto ia Tiurai 1956. Kua noo maua ki reira e ono ra i te tiakianga i tetai poti kia apai ia maua ki Waterfall Bay.

Ta Maua Angaanga Orometua i Waterfall Bay

I muri ake i te au ra kinokino i te moana, kua tae atu maua ki Waterfall Bay, tetai kauvai maatamaata mei tetai 240 kiro mita i te pae tonga o Rabaul. I roto i tetai ngai akaateaia o te vao rakau, e ngai tipuanga rakau tetai. I taua aiai ra e te noonoo pouroa ra te aronga angaanga takapini i tetai kainga kai, kua karanga mai te manitia e, “E Mr. e Mrs. Davison, e ture ta teia kamupani e kia akakite pouroa mai te aronga angaanga i ta ratou akonoanga.”

Papu meitaki ia maua e kare roa e ture mei teia rai, inara no te mea kare maua e kai avaava ana, i te akaraanga kua tarotokaka mai ratou. I na, kua pau atu a John e, “E nga Kite maua no Iehova.” E oti kua muteki ua te katoatoa. Te au tane aere i konei, i vaeau ana ratou i te Tamaki II o te Ao e e reka kore ana ratou i te Au Kite no to ratou tu neutara i te tuatau tamaki. Mei te reira taime mai, kua kimi te au tane i te au atianga ravarai kia akaao i to maua oraanga.

Te mea mua, kare te manitia i oake mai ana tetai pia akaanuanu kai e tetai  umu na maua, noatu e e tikaanga to maua ki te reira au apinga. Kua pe ta maua kai, e kare atu ravenga mari ra kia tunu i te kai ki runga i tetai umu kino, ta maua i rauka no roto mai i te vao rakau. Aru mai, kare te oire tangata i akatikaia kia okooko mai kia maua i te au kai rau ou, e no reira kua ora ua maua ki runga i te au kai rau ua ta maua i kite mai. Kua kapiki katoaia maua ei aronga aroro e kua akara matarikiia me te apii ra maua ki tetai tangata no runga i te Pipiria. E oti kua tuia au e te maki mariri.

Noatu rai, kua pakari rai to maua manako kia akaoti i ta maua angaanga orometua. E no reira kua pati atu maua ki tetai nga tangata angaanga tipu rakau e rua, e tuatua Papaa ana raua, kia apii mai ia maua i te Pitini Meranetia, te reo tumu o te pa enua. E oti, kua apii maua ia raua i te Pipiria. I te au openga epetoma, e maata ta maua au teretereanga “tutaka” ki te au ngai mamao. I te aaere anga, ma te matakite kua tutu aere atu maua ki te oire tangata ua ta maua ka kite mai; e na ta maua aronga apiipii Pipiria e uri ana i te reira. Kua tikoti atu maua i te au kauvai pakoko e e au araketa mamaata aere to reira e takoto ua ra i te pae kauvai. Naringa kare tera taime okotai i taii ana maua, kare roa maua i manamanata ana i te reira au manu taae kino ra.

Maanianga i te Au Tauturu no te Apii Anga

E te maata anga mai ta maua angaanga orometua, kua manako mai maua i te taipu i te au karere Pipiria mama ua kia tua ki te aronga inangaro. Kua tauturu mai ta maua aronga apiipii Pipiria i te ngai tipuanga rakau ia maua i te urianga i teia au putunga mua. E maata te au po ia maua e taipu ra i te au anere ua atu aenga pepa e te tuaanga i te reira ki te au oire tangata e te aronga angaanga i runga i te pai e tapu maira.

I te 1957, kua atoro mai a John Cutforth, tetai orometua tutaka kite karape, ia matou e kua riro te reira ei akamaroiroianga. * Kua karanga mai oki aia e penei e mea meitaki atu kia taangaanga i te au tutu i te apii atu i te au tuatua mou Pipiria ki te au tangata e kare ratou e kite ana i te tatau. Kua maani raua ko taku tane i tetai au putunga toro anga mama ua, me kore au tutu tangata rakau, i te akamarama atu i te au tumu apiianga Pipiria. I muri akera, kua pou ia maua i te au ora e manganui i te kopianga i teia au akoanga tutu ki roto i te au puka apii tata. Kua tu te tangata apiipii Pipiria tataki tai i tetai kopi, e kua taangaanga atu aia i te reira i te tutu atu ki tetai ke. Taopenga mai kua taangaangaia teia ravenga no te apiianga i roto i te enua katoa.

I muri ake i te rua e te apa mataiti i Waterfall Bay, kua oti mai ta maua angaanga akatinamouia e kua akatikaia maua kia noo ki roto i te reira enua. E no reira kua ariki maua i tetai patianga kia piri atu ki roto i te angaanga orometua ei painia takake.

Oki Anga ki Rabaul

I te teretereanga ki te apa tokerau ki Rabaul, kua tapu to matou poti e tai po i tetai one kopara e te  koko i Wide Bay. Te nga ona, e tokorua pakarikari te inangaro ra i te ritaea atu ki Autireria, kua oronga mai i te angaanga kia John kia akaaere i te reira ngai. E timataanga tikai te reira patianga, inara i to maua pukapukaanga i taua po ra no runga i te reira, kua karanga rai maua e kare maua i aere mai ana ki Nu Kini kia aruaru i te au apinga nui i te pae materia. Kua pakari to maua manako kia akaoti i ta maua angaanga orometua ei nga painia. E no reira i tera mai ra, kua akakite atu maua i ta maua tukuanga tika ki te tokorua e kua oki atu maua ki runga i te poti.

I muri ake i te tae atu anga ki Rabaul, kua piri atu maua ki tetai pupu Kite meangiti ua mei te au enua ke tei neke mai ki te reira ngai. Kua akaari mai te au tangata i reira i te inangaro maata i roto i te karere Patireia, e e maata ta maua au apii Pipiria i akamata ei. I taua taime ra, e raveia ana ta matou au uipaanga Kerititiano i roto i tetai are uipaanga tarauia, e kua taeria atu ki te 150 tangata tei aere mai ana. E maata teia au aronga nei tei ariki i te tuatua mou e tei tauturu i te totoa atu i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua ki tetai au tuanga ke atu o te enua.​—Mataio 24:14.

Kua atoro katoa atu maua ia Vunabal, e oire mei tetai 50 kiro mita te mamao mei Rabaul mai, e kua akaari mai tetai pupu tangata i te inangaro tikai i roto i te tuatua mou Pipiria. Kare i roa ana kua rongo tetai tangata maata o te Katorika i reira no runga ia ratou. Ma tetai pupu aronga ona i roto i tana akonoanga, kua tamanamanata aia i ta matou apii Pipiria i te epetoma e kua tuaru atu ia matou ki vao i te oire. I te kite mai anga e ka tupu akaou te manamanata i tera mai epetoma, kua pati atu matou ki te akava kia aru mai ia matou.

I taua ra ra, te tu pa ra te au Katorika akakino i runga i te mataara. Kua papa te maataanga i te pei ia matou ki te toka. I taua taime ra, kua taokotai atu tetai orometua i te au anere ua atu kopu tangata ki te oire maata. Kua akapapu mai te akava ia matou e e tikaanga to matou i te rave i ta matou uipaanga, e no reira kua maani ratou i tetai ara i rotopu i te au tangata. Inara, i te akamataanga matou i ta matou uipaanga, kua akaoripu te orometua i te reira pupu tangata. Kare i rauka ana i te akava i te tapu i te au tangata; e no reira, kua raurau mai te akava maata ia matou kia akaruke e kua arataki viviki atu ia matou ki to matou motoka.

Kua akapupu mai te pupu tangata takapini ia matou, te tao maira, te tutua maira e te takirikiri ra i to ratou puku rima, e te tu katakata ua maira te orometua iaia e aatu ra i tona nga rima. I muri ake i to matou oro mai anga, kua akatika rai te akava maata e ko tetai tupuanga kino rava atu teia tana i kite mai ana. Noatu e kua mataku te maataanga o te au tangata i Vunabal i te takinokino anga a te pupu tangata, kua akono tetai tangata apii Pipiria i tona turanga no te tuatua mou Patireia. Mei te reira taime mai, e anere ua atu au tangata i roto ia Peritane Ou katoa tei akono katoa i te reira turanga.

Ariki Mai a Nu Kini

I roto ia Noema 1960, kua tukunaia atu maua ki Madang, tetai taoni maatamaata i te pae taatai i te tua tokerau o Nu Kini, te airani maata o te reira ngai. E maata te au angaanga tinamou tei orongaia mai kia maua ko John. Kua raurau tetai kamupani iaku kia akaaere i to ratou toa oko kakau. Kua inangaro tetai mai iaku kia tuitui i te au kakau. Kua inangaro katoa tetai au vaine ke i te tauturu iaku i te vai i toku uaorai toa tui kakau. I te akamanakoanga i ta maua au akakoroanga, kare maua i ariki ana i teia au patianga nei e tetai au patianga ke atu.​—2 Timoteo 2:4.

E uua tikai te ngai tutuanga i Madang, e kare i roa ana kua akamataia tetai putuputuanga e tupu ruperupe maira. Kua aaere e kua na runga katoa maua i te patikara i te aere atu anga ki te au oire i vao mai no te au angaanga tutu anga tei taeria ana no te au ra e manganui. I roto i te au are e kare e nooia ana, e moe ana maua ki runga i te au matie tipupuia no roto mai i te vao tita. Ko te punu kai, te varaoa pakapaka, e tetai tainamu ta maua au apinga ua i apai ana.

 I tetai teretereanga, kua atoro atu maua i tetai pupu aronga inangaro i Talidig, tetai oire e 50 kiro mita tei te tua tokerau o Madang. I te tere meitaki anga te pupu i te pae vaerua, kua tureia ratou e te puapii maata o te apii i reira, mei te apiianga i te Pipiria i runga i te enua o te kavamani. I muri akera, kua akakeu aia i te akava kia akapueu i to ratou au are e kia tuaru atu ia ratou ki roto i te vao tita. Inara, kua akatika mai tetai rangatira i te oire i te pae mai kia noo teia pupu ki runga i tona enua. Aere rai, kua ariki teia rangatira takinga meitaki i te tuatua mou Pipiria, e kua akatuia tetai Are Patireia ou i roto i te reira ngai.

Uri Reo e te Angaanga Tutaka

E rua ua mataiti i muri ake i to maua tae atu anga ki Peritane Ou i te 1956, kua patiia atu maua ko John kia uri i tetai au puka Pipiria i roto i te reo Meranetia Pitini. Kua raveia teia angaanga nei i roto i te au mataiti i aereia. E oti i te 1970, kua patiia atu maua ki te opati manga i Port Moresby, te oire maata o Papua Nu Kini, kia tavini atu ei nga tangata uri reo tinamou. Kua apii katoa atu maua i te au apii no te reo.

I te 1975 kua oki atu maua ki Peritane Ou i te tavini atu anga ki roto i te angaanga orometua tutaka. No te 13 mataiti tei aru mai, kua na runga maua i te pairere, kua oe, kua akaoro, me kore kua aaere ua maua e vaitata rai ki te au tuanga ravarai o te reira enua. E maata te au tupuanga vinivini tei tupu kia maua i to maua aere anga, kapiti mai te tupuanga tei akatakaia mai i te akamataanga o teia atikara. I taua taime ra, kua topa ua to matou tangata akarere pairere no tetai maki kino o te kopu ia matou e to ra i te ngai to anga pairere i Kandrian i Peritane Ou. E na te pairere rai e akarere ra iaia uaorai, te takapini neneva ua ra matou i rungao i te vao tita ia John e tauta pakari ra i te akaaraara i te tangata akarere pairere. I te openga iora, kua ara mai aia, e kua marama ua mai tona mata no te to anga i te pairere. E oti kua uti akaou tona ao.

Akatuera Akaou Mai Tetai Mataara no te Angaanga Orometua

I te 1988 kua tuku akaouia atu maua ki Port Moresby kia akono i te au anoano maata o te uri reo i ko i te manga. E 50 matou e noo ana e e angaanga ana ei pamiri i ko i te manga, te ngai e tereni katoa ana maua i te aronga ou i te uri reo. E noo pouroa ana matou i roto i te au apatimani tau ua e tai ua pia moe. Kua manako mai maua ko John kia akatuera ua i to maua ngutupa ei akamaroiroianga ki te au mema pamiri e te aronga atoro kia tapu mai e kia araveiia atu. Kua piri vaitata atu maua i reira ki to matou pamiri e kua rauka i te oronga maata atu i te aroa e te turuturuanga ki tetai e tetai.

Inara, i te 1993, kua mate a John i te maki pukuatu. Kua kite mai au mei tetai tu rai e kua mate katoa tetai potonga iaku. E 38 o maua mataiti i te akaipoipoanga e kua akapou kapiti maua i te reira tuatau katoa i roto i te angaanga orometua. Noatu rai, kua pakari rai toku manako kia tamou ua atu rai, ma to Iehova ririnui. (2 Korinetia 4:7) E ngaa ua ana toku ngutupa ki toku apatimani, e e aere ua mai ana te aronga mapu i te atoro mai iaku. Kua tauturu te reira kapitianga meitaki tikai iaku kia akono tamou i tetai manakonakoanga papu.

I te 2003, no toku oraanga makimaki e kino ua atura, kua tukunaia atu au ki te opati manga i Sydney, Autireria. I teia tuatau nei, e 77 oku mataiti, te tavini tinamou nei rai au i roto i te Tipatimani Uri Reo, e te angaanga maroiroi katoa nei rai au i roto i te angaanga tutu anga. E oronga mai ana toku au taeake e taku au tamariki pae vaerua i te rekareka tamou kiaku.

Te ngaa nei rai te ngutupa ki toku pia i te Betela, e te maataanga o te taime e atoro mai ana te au tangata iaku. Ko te tikaanga, me piri ana toku ngutupa, e topapa mai ana te au tangata i te akara e eaa te apinga tarevake. Iaku e ora nei, ka vai pakari ua rai toku manako i te akatupuanga i taku angaanga orometua e kia tavini atu i toku Atua, ko Iehova.​—2 Timoteo 4:5.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Au Mapu i te kapi 18]

(No runga i teia, akara i te puka)

NU KINI

AUTIRERIA

Sydney

INITONETIA

PAPUA NU KINI

Talidig

Madang

PORT MORESBY

PERITANE OU

Rabaul

Vunabal

Wide Bay

Waterfall Bay

[Akameitakianga]

Map and globe: Based on NASA/Visible Earth imagery

[Tutu i te kapi 17]

Maua ko John i tetai uruoaanga i Lae, Nu Kini, 1973

[Tutu i te kapi 20]

I ko i te manga i Papua Nu Kini, 2002