E Mea ‘Taka Ke To Tatou Anga Angaia’

“E mea mataku e te taka ke oki toku anga angaia.”​—SALAMO 139:14.

1. Eaa te maata anga o te aronga kite i oronga ai te akameitakianga ki te Atua no te au mea umere o te enua nei?

KUA ki te ao natura i te au mea tei anga umereia. Akapeea te reira i te kapuaia anga mai? E irinaki ana tetai pae e ka kitea mai te pauanga ma te taiku kore anga ki tetai Tei Anga kite tikai. E irinaki ana tetai atu e, i te kopae manako kore anga i tetai Tei Anga mai, te kotinga ra i to tatou kite no te marama anga i te tu natura. Te irinaki ra ratou e e tuke takiri, e e tuke roa e, ka karanga katoa koe e, e umere rava te au mea ora o te enua nei i te karanga uaia e kua tupu akapera ua mai. Ki te maata anga o te tangata, kapiti mai tetai au taineti, te akaari maira te akapapuanga e na tetai Tei Anga mai ma te pakari, te ririnui e te tu meitaki, i maani i te ao katoa e pini ua ake. *

2. Eaa tei akakeu ia Davida kia akapaapaa ia Iehova?

² Ko te Ariki ko Davida o Iseraela taito tetai tei irinaki e kua tau tetai Tei Anga mai kia akapaapaaia no Tana au mea i anga umereia. Noatu e no mua roa atu a Davida i te tuatau taineti o teia au ra nei, kua kite oki aia e kua koropiniia aia e te au akaraanga manea rava o te au mea ta te Atua i anga mai. Kua akamanako ua oki a Davida i tona uaorai kopapa e kua umere tikai i te tu kite o te Atua no te anga anga. “Ka akameitaki au ia koe, e mea mataku e te taka ke oki toku anga angaia,” i tata ei aia. “E mea vavaria taau au angaanga, kua kite pu tikai oki toku vaerua.”​—Salamo 139:14.

3, 4. Eaa i puapinga ai no tatou tataki tai kia akamanako oonu atu i te au angaanga a Iehova?

³ Kua rauka ia Davida i teia irinakianga papu na te akamanako oonu anga. I teia tuatau, kua ki te au akapapaanga apii, e te akakiteanga nuti i te au tamanakoanga te takore ra i te akarongo no runga i te kapuaanga mai o te tangata. Kia aite to tatou akarongo mei to Davida rai, kia akamanako oonu katoa rai tatou. Kare e rauka ia tatou i te tuku e na tetai ke e kimi mai i to tatou manako, no runga tikai i te au tumu puapinga maata no te vai ua anga e te angaanga a Tei Anga mai.

⁴ Tei runga ravao, i te akamanakoanga i te au angaanga a Iehova, te akaketaketa ra i to tatou ariki rekarekaanga iaia e te oronga maira kia tatou i te irinakianga ki roto i tana au taputou no te tuatau ki mua. Na tera i reira e akakeu ia tatou kia kite meitaki atu ia Iehova e kia tavini atu iaia. Ka akamanako tatou i reira e akapeea te taineti i teia tuatau e akapapu maira i te tuatua openga a Davida e e mea ‘taka ke to tatou anga angaia.’

To Tatou Tupuanga Umere i te Pae Kopapa

5, 6. (a) Akapeea to tatou oraanga pouroa i te akamataia anga? (e) Eaa te angaanga a to tatou nga mape?

⁵ “Naau i anga i [“toku nga mape ra,” NW]: naau i tapoki iaku i roto i te kopu o toku metua vaine ra.” (Salamo 139:13) Pouroa tatou, kua akamata mai to tatou kapuaanga i roto i te  kopapa o to tatou metua vaine ei teera okotai tei meangiti atu i te periota i te openga o teia takiato tuatua. E tuke takiri tikai taua teera poepoe ra​—e ngai maanianga kemikara meangitika ua! Kua tupu viviki ua te reira. Me tae ki te openga o te rua marama ia koe i roto i te vairanga tamariki, kua tupu ke ana toou au mero mamaata. Ko tetai ia ko toou nga mape ra. I toou anau mai anga, kua papa toou nga mape i te tiaka i toou toto​—i te akaateaanga i te au poitini e te vai inangaro koreia inara ka tapu ua i te au mea meitaki. Toou nga mape, me te meitaki ra te reira, e tiaka ana i te vai i roto i toou toto​—mei tetai rima rita i roto i tetai tangata mamaata—​i te au 45 miniti ravarai!

⁶ E tauturu katoa ana toou nga mape i te akatere i te maata o te minera i roto i toou toto e pera katoa i to te reira kavangu e te pamu anga. E maata atu ta te reira au angaanga puapinga e rave ana, mei te tauianga te vitamini ki tetai atu vitamini e inangaroia ra kia tupu meitaki te ivi e no te maanianga i te kemikara erythropoietin, tei akakeu i te maanianga o te teera toto muramura i roto i toou ivi. No reira rai te nga mape e kapikiia ana e ko “te ngai maataia o te kopapa no te maanianga i te au vairakau”! *

7, 8. (a) E akataka mai i te tupu ou anga o te pepe kare i anauia ake. (e) I teea tu te tupuanga o te pepe ‘i rave maneaia ai i te ngai akaaka o te enua’?

⁷ “Toku nei [“ivi,” NW] kare ïa i ngaro ia koe, ka angaiaʼi au i te ngai ngaro ra, i rave maneaia i te ngai akaaka o te enua nei.” (Salamo 139:15) Kua akamaataia te teera mua, e kua akamaata ua atu rai te au teera ou. Kare i roa, kua akamata te au teera i te akatuke, me kore i te akatakake, kia riro mai ei au teera uaua, au teera kiko, au teera pakiri, e te vai atura. Te au teera e aiteite to ratou tu, kua akapupu kapitiia kia riro mai ei au kiko e oti ei au mero. Ei akatauanga, i te toru o te epetoma mei te to anga mai, kua akamata toou ara ivi i te tupu mai. I toou taeanga ki te itu ua epetoma e mei tetai 2.5 teni mita ua rai i te roangarere, kua maani pouroaia toou ivi mamaata e 206, noatu e kare te reira i ketaketa ake.

⁸ Kua tupu teia ravenga akatupuanga umere tikai i roto i te vairanga tamariki o toou metua vaine, uunaia mei te mata tangata mei te mea rai e kua tanu oonuia ki roto i te enua. E tika rai, e maata te au apinga no runga i to tatou tupu anga tei marama koreia e te au tangata. Ei akaraanga, eaa te apinga tei akakeu i tetai au gene tikai i roto i toou teera kia akamata i te akaaerenga no te akatuke anga? Penei ka kite mai te taineti i te openga roa, inara mei ta Davida rai i akakite mai, kua marama pu ke ana Tei Anga mai ia tatou—​a Iehova​—i te reira au apinga katoatoa.

9, 10. Akapeea te au tuanga o te pepe oti kore i te maaniia i te ‘tataia anga’ i roto i te “puka” a te Atua?

⁹ “Kua kite oki to mata i toku tu, i toku vai oti kore anga ra; e kua tataia toku au melo katoa [“i roto i taau puka,” NW], i te au rā katoa i te rave angaia, e kare ua tetai i taua au mea ra i oti.” (Salamo 139:16) I roto i toou teera mua te vai ra te papaanga katoa no toou kopapa katoa. Na teia parani i akatere i toou tupuanga i toou iva marama i roto i te vairanga tamariki i mua ake i toou anauia mai anga e oti i te rua ngauru mataiti e tere atu tei aru mai ki toou pakarianga mai. I roto i teia tuatau, e manganui te au tupuanga ta toou kopapa ka kite mai, tei akatere katoatoaia e te akakiteanga tei porokaramuia i roto taua teera mua ra.

¹⁰ Kare o Davida kite no runga i te au teera e te au gene, e kare rai oki ana io akamaata. Inara kua kite meitaki aia e kua akapapu mai te tupu anga o tona uaorai kopapa i tetai paranianga tei akapapa ke ia ana. Penei e manga kite to Davida e i akapeea te au pepe oti kore i te maaniia i te  tupuanga mai, e no reira kua rauka iaia i te akamanako e ka tupu te au tupuanga tataki tai i te aruanga i tetai paranianga e tetai papaanga tei akanoo ke ia ana. I te reo pee, kua akataka mai aia i teia paranianga e kua “tataia” i roto i te “puka” a te Atua.

11. Akapeea i rauka mai ei to tatou au tu tukeke i te pae kopapa?

¹¹ I teia tuatau, kua kiteia mai e toou au tu no ko mai i toou nga metua e toou ai tupuna​—mei toou roroa, tutu mata, ua mata e te kara rouru, e te au tauatini ua atu tu tukeke​—kua akatakake ia ana e toou au gene. I roto i toou au teera okotai te vai ra te au ngauru tauatini gene, e te gene okotai, e tuanga te reira no tetai vivi DNA (deoxyribonucleic acid) roangarere. Kua “tataia” te au akakiteanga no te maanianga i toou kopapa i roto i te papaanga kemikara o toou uaorai DNA. I te au taime e akamaataia ra toou au teera​—i te maani i te au teera ou me kore i te pau i te au teera kino​—kua pati atu toou DNA i te reira au akakiteanga, i te akaora ua anga ia koe i reira e kia vai ua toou tu akaraanga tikai. Mei teaa atura te akaraanga meitaki tikai o te mana e te pakari o Tei Anga mai ia tatou i te rangi ra!

To Tatou Manako Takake Rava

12. Eaa tikai te akatakake ra i te au tangata mei te au animara?

¹² “Ko te meitaki o to au manako iaku nei, e te Atua e! te maata roa anga kia tatauia e! Kia tatauia e au ra, e maata ïa te reira i te one taatai.” (Salamo 139:17, 18a) Kua anga takake katoaia rai te au animara, e tetai pae kua tu ratou i te au tu e te au kite karape tikai tei meitaki rava atu i to te au tangata nei. Inara kua oronga mai te Atua ki te au tangata nei i te au manako kite tei teitei rava atu i to tetai ua atu animara. “Noatu e e maata to tatou au tu aiteite ei au tangata nei ki tetai atu au mea ora ra, i roto i te au tu oraanga i te enua nei e tuke tikai tatou i to tatou kite karape i te taangaanga i te reo e te manako,” i karanga ei tetai puka taineti. “E tuke rava katoa tatou i to tatou inangaro maata i te kite meitaki ia tatou uaorai: Akapeea to tatou kopapa i te maaniia anga? Akapeea tatou i te kapuaia anga mai?” Ko te au uianga katoa teia ta Davida i akamanako ana.

13. (a) Eaa i rauka ai ia Davida i te akamanako oonu i te au manako o te Atua? (e) Akapeea tatou i te aruanga i te akaraanga o Davida?

¹³ Tei puapinga rava atu, ei akatuke anga mei te au animara, e takake rava tatou i to tatou kite karape i te akamanako i te au manako o te Atua. * Teia apinga aroa maata ko tetai mataara ia i angaia ai tatou i to ‘te Atua ra tu.’ (Genese 1:27) Kua taangaanga meitaki a Davida i teia apinga aroa maata. Kua akamanako oonu aia ki runga i te akapapuanga o to te Atua vai ua anga e te au tu meitaki e akatutuia ra i roto i te enua takapini iaia. Kua rauka katoa ia Davida i te au puka mua o te au Tuatua Tapu, te akakite maira i te au eeuanga a te Atua no runga iaia uaorai e tana au angaanga. Kua tauturu teia au tataanga akauruia ia Davida kia marama i te au manako, te tu, e te akakoroanga o te Atua. I te akamanako oonuanga ki runga i te au Tuatua Tapu, i te au mea i angaia, e ki runga i to te Atua  akonoanga iaia, kua akakeu teia ia Davida kia akapaapaa i Tei Anga mai iaia.

Eaa te O Maira i te Akarongo

14. Eaa tatou ka kore ei e anoanoia kia kite i te au apinga katoatoa o te Atua e rauka ai te akarongo iaia?

¹⁴ Te maata atu i ta Davida akamanakoanga i te au mea i angaia e te au Tuatua Tapu, te maata atu ia tana i kite mai e ko te maramaanga i te oonu tikai o te kite e te kite karape o te Atua, tei runga rava roa atu i tona maramaanga. (Salamo 139:6) Te tika katoa ra te reira ia tatou. Kare roa tatou e marama i te au apinga katoatoa no runga i ta te Atua au mea pouroa i anga mai. (Koheleta 3:11; 8:17) Inara kua rava ua te kite ta te Atua i ‘akakite’ mai i roto i te au Tuatua Tapu e i roto i te tu natura i te akatupu i te aronga e kimi ra i te tuatua mou e noo ra i roto i tetai ua atu tuatau kia rauka te akarongo tei akatumuia ki runga i te akapapuanga.​—Roma 1:19, 20; Ebera 11:1, 3.

15. E akatutu mai e eaa te pirianga i rotopu i te akarongo e to tatou pirianga ki te Atua.

¹⁵ Te rauka anga i te akarongo, e maata atu te o maira i te ariki ua anga e e Tumuanga kite to te oraanga e te ao katoa e pini ua ake. Te kapiti maira te reira i te irinakianga ki roto i te Atua ko Iehova ei peretana​—tetai peretana te inangaro maira ia tatou i te kite atu iaia e kia akono tamou i tetai pirianga meitaki kiaia. (Iakobo 4:8) Penei ka akamanako mai tatou i te akarongo e te irinaki o tetai i roto i tetai metua aroa. Me ka ui mai tetai tangata ekoko me ka tauturu mai tikai toou metua tane ia koe i roto i tetai tumatetenga, penei kare e rauka ia koe i te akapapu atu kiaia e ka rauka toou metua tane i te irinakiia. Inara me na roto i te au tupuanga, kua kite mai koe i te au akapapuanga maata e e meitaki rai te tu o toou metua, papu meitaki ia koe e kare aia e akaruke ua ia koe. Mei te reira katoa rai, te kite mai anga ia Iehova na te apiianga i te au Tuatua Tapu, te akamanakoanga i te au mea i angaia, e te kite mai anga i tana tauturu i te pauanga i ta tatou au pure, te akakeu ra ia tatou kia irinaki atu iaia. Te maani ra te reira ia tatou kia inangaro i te kite maata atu no runga iaia e kia akapaapaa iaia e tuatau ua atu ma te aroa e te akaperepereanga karapii kore. Ko te akakoroanga meitaki rava roa atu te reira no tetai ua atu tangata i te aruaru.​—Ephesia 5:1, 2.

Kimi i te Arataki Anga a Tei Anga Mai!

16. Eaa ta tatou ka kite mai mei te pirianga vaitata o Davida kia Iehova?

¹⁶ “E unuunumou mai koe iaku, e te Atua, kia kite oki koe i toku ngakau; e timata mai iaku, e kia kite koe i toku manako: E akara mai i te aerenga kino e vai nei i roto iaku nei, e e arataki koe iaku i te arataa e tika i te vai marie anga te meitaki ra.” (Salamo 139:23, 24) Kua kite oki a Davida e kua kite meitaki ke ana a Iehova iaia​—pouroa te au apinga tana i manako ei, i tuatua ei, me kore i rave ei kua kite pouroaia e Tei Anga mai iaia. (Salamo 139:1-12; Ebera 4:13) Kua akatupu te reira kite meitaki anga i te tua o te Atua kia noo tinamou ua a Davida, mei tetai tamaiti meangiti e noo tinamou ua ra i roto i te rima o tona nga metua aroa. Kua akaperepere a Davida i teia pirianga vaitata kia Iehova e kua aruaru i te akono tamou i te reira na te akamanako oonu anga i runga i Tana au angaanga e na te pure anga Kiaia. Ko te tikaanga, te maataanga o te au taramo a Davida​—kapiti mai ia Salamo 139​—e au pure tikai te reira tei papaia ki te akatangi anga imene. Ka tauturu katoa te akamanako oonu anga e te pureanga ia tatou i te akapiri vaitata atu kia Iehova.

17. (a) Eaa a Davida i inangaro ei kia akara matatio a Iehova i tona ngakau? (e) Akapeea ta tatou taangaanga anga i to tatou tu rangatira i te akakeuanga i to tatou oraanga?

 ¹⁷ I to tatou angaia anga i to te Atua tu, kua orongaia mai kia tatou te tu rangatira. Ka rauka ia tatou i te iki me ka rave tatou i te meitaki me kore ka rave i te kino. Kapiti atu ki te reira tu rangatira ko te apainga no te tu akono tau. Kare a Davida i inangaro ana i te akapupuia atu ki te aronga kino. (Salamo 139:19-22) Kua inangaro aia i te kopae atu i te rave anga i te au tarevake mamae kino. No reira, i te akamanakoanga i te tu kite maata rava o Iehova, kua pati akaaka atu a Davida i te Atua kia akara matatio mai i tona tu tikai e kia arataki atu iaia i te arataa e taki atura ki te ora. Te tau ra te au turanga tuatua tika a te Atua no te tu akono tau ki te katoatoa; e no reira ka inangaro katoaia tatou i te akono i te au ikianga meitaki. Te raurau maira a Iehova ia tatou katoatoa kia akarongo kiaia. I te rave anga i te reira, te apai maira i tana akaperepereanga e te au akameitakianga e manganui kia tatou. (Ioane 12:50; 1 Timoteo 4:8) Te aaere kapiti atu anga kia Iehova i te au ra ravarai, te tauturu ra ia tatou i te tatanu i te tu maru, noatu te aro atura i te au manamanata taitaia tikai.​—Philipi 4:6, 7.

Aru i Tei Anga Takake Mai ia Tatou!

18. Eaa ta Davida i taopenga i tona akamanakoanga i te au mea i angaia?

¹⁸ I tona mapu anga, te maata anga o te taime tei vao a Davida, e tiaki ra i te au mamoe. Te piko ra te au mamoe i te kai mauku, inara kua anga atu aia i tona mata ki te rangi. I te po aiai, kua akamanako a Davida i te mekameka o te ao katoa e pini ua ake e te aiteanga o te reira au apinga katoatoa. “Te tuatua nei te au rangi i te kakā o te Atua; e te akakite nei te reva i te angaanga a tona rima,” i tata ei a Davida. “Te apii nei tetai ao i tetai i te tuatua, te akakite nei oki tetai po i tetai i te kite.” (Salamo 19:1, 2) Kua marama a Davida e ka anoanoia aia i te kimi e te aru i Tei Anga takake rava i te au mea katoatoa. Kia akapera katoa rai tatou.

19. Eaa te apiianga ta te mapu e te ruaine ka tamou mai no tei ‘anga takakeia’?

¹⁹ Kua akaata a Davida i te akoanga ta tana tamaiti ko Solomona i oronga atu i muri mai ki te au mapu: “E tenana e akamanako i Tei anga ia koe i to ou anga ra, . . . Ko te Atua te mataku atu, e akono oki i tana au akauenga: ko ta te tangata katoa ïa e pini ua ake.” (Koheleta 12:1, 13) I tona mapu anga, kua kite ke ana a Davida e kua ‘anga taka keia’ aia. I te akonoanga i teia kite pakari, kua oronga mai kiaia i te au akameitakianga maata i roto i tona oraanga. Me akapaapaa e me tavini tatou, te mapu e te ruaine i Tei Anga ia tatou, ka mataora to tatou oraanga i teia tuatau e te tuatau ki mua. No runga i te aronga tei noo piri vaitata kia Iehova e tei aru i tana au arataa tuatua tika, te taputou maira te Pipiria e: ‘Ka ua rai ïa, e tae ua atu ki te ruaine anga ra; ka ki i te tapou, e e vai mata ua ra: E akakite anga atu e, e tiratiratu a Iehova.’ (Salamo 92:14, 15) E tei ia tatou te manakonakoanga no te rekareka anga i te au angaanga takake rava a Tei Anga mai ia tatou e mutu kore ua atu.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

Ka Rauka Ainei ia Koe te Akataka?

• Eaa te tupuanga o tetai pepe oti kore i te maaniia i te akaarianga mai e e ‘taka ke to tatou anga angaia’?

• Eaa tatou ka akamanako oonu ei i te au manako o Iehova?

• Eaa te pirianga i rotopu i te akarongo e to tatou pirianga kia Iehova?

[Au Uianga Apii]

[Au Tutu i te kapi 23]

Te tupuanga o te pepe i roto i te vairanga tamariki kua aru i tetai parani tei akanoo ke ia ana

DNA

[Akameitakianga]

Unborn fetus: Lennart Nilsson

[Tutu i te kapi 24]

Mei te tamariki irinaki i tetai metua aroa, te irinaki nei tatou ia Iehova

[Tutu i te kapi 25]

Na te akamanakoanga i ta Iehova angaanga i akakeu ia Davida i te akapaapaa Iaia