Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Kia Mareka i te Au Mea Akapapaia; Apii no Runga i Tei Akapapa Mai

Kia Mareka i te Au Mea Akapapaia; Apii no Runga i Tei Akapapa Mai

Kia Mareka i te Au Mea Akapapaia; Apii no Runga i Tei Akapapa Mai

KUA akarongo ana paa koe no runga i te tangata Itaria peni tutu e te tarai apinga ko Michelangelo. Penei kare rava koe i kite ana i te mea mua o tetai ua atu o tana au apinga ati memeitaki, kare e kore ka akatika koe ki te tangata tuatua enua no te angaanga ati tei kapiki i taua tangata Itaria kite karape ra e e “taunga ati umere e te aite kore.” Kare e rauka kia kopaeia te au tareni o Michelangelo. Koai ia ka rekareka ua i te angaanga ati a Michelangelo e oti kare e ariki e e taunga ati karape tikai aia?

I na ka akamanako ana i te au tu ngata e te tuketuke o te oraanga e tupu ua nei takapini ia tatou i te enua nei. Kua tau rai, te taiku mai anga The New York Times i tetai poropeta apii taineti no te au mea ora i te karanga anga e: “Te kite puia nei te au akapapuanga o te au mea akapapaia i roto i te au tu o te au mea ora.” Kua kapiti mai aia e: “Kua akatuke takiriia to tatou oraanga i te kitea mai anga te au mea akapapaia.” E tu tau tika ainei kia mareka ua i te au mea akapapaia e kare e ariki i tei akapapa mai?

E mea inangaro na te apotetoro ko Paulo i te tirotiro i te au mea ravarai takapini iaia, e kua tuatua aia no runga i te aronga tei “akamori i tei angaia ra, kare i Tei anga ra.” (Roma 1:25) No tei akakeuia e te manako totoa ua o te au mea tupu ua mai, kua patoi tetai papaki me kore kare ratou i ariki e te tou tika maira te au mea akapapaia ki tetai tei akapapa mai. E akaraanga tika tikai ainei te irinakianga o te au mea tupu ua mai, no te turanga teitei rava atu o te apiianga taineti tika tikai? Ka akara ana i te akaopenga anga tuatua a Christoph Schönborn, te epitikopo Katorika o Vienna, i tuku ki roto i The New York Times: “Tetai ua atu aerenga manako e akakore ra me kore e umuumu ra i te kopae i te akapapuanga umere o te au mea akapapaia i roto i te au apinga ora, e manako tarevaka ua te reira, kare i te apiianga taineti.”

Te Openga o te Apiianga Taineti?

Inara te vai nei te aronga tei manako e ka riro te ariki anga i te akapapuanga o tetai Tei Anga mai i te “arai i te angaanga kimikimianga.” Kua akakite mai tetai atikara i roto i te makatini ko te New Scientist i taua tu mataku ra, i te maro anga e ko te “openga rai ia o te au tikaanga kimi kite kotinga koreia i roto i te tuanga kimikimi, kua araiia e te paruru ngaueue kore tei karangaia e ‘na tei akapapa mai i rave.’” E tumuanga tau ainei tetai no taua tu mataku ra? Kare. Ko tetai tua takiri mai te tika. No teaa ra?

Ko te ariki e i tupu poitirere ua mai te au mea e e mea tupu ua mai to tatou ao katoa e te oraanga i runga nei i te enua, te akaruke takiri ra tatou i reira i te au tautaanga kia rauka mai tetai akamaramaanga tau tikai no te reira. I tetai tua, ka riro te ariki anga e ko Tei Anga mai te tumu kite tikai o te au mea ravarai takapini ia tatou, i te arataki ia tatou kia kimikimi matatio i te tu e te mataara e taangaangaia ana tona kite e kitea nei i te ao katoa e pini ua ake. E akamanako ana i teia: I te kite anga te au taunga ati tuatua enua e na Leonardo da Vinci i peni i te tutu o “Mona Lisa,” kare ua te reira i tapu ana ia ratou mei te kimikimi matatio anga e i akapeea aia i te rave anga i te reira e eaa te au apinga i taangaanga ai aia. Auraka katoa rai kia riro te ariki anga e te vai nei Tei Akapapa mai, ei arai ia tatou mei te akara anga atu ki roto i te au tu tataki tai e te tu ngata o tana au mea i akapapa e tana au mea i anga.

Kare te Pipiria e arai ana i te kimikimi ua atu anga rai, mari ra te akamaroiroi maira te reira kia kimiia te au pauanga ki te au uianga i te pae taineti e i te pae vaerua. Kua akamanako ana te ariki i taito ko Davida i te tu karape i maaniia mai ei tona kopapa. Tei tupu kua akakite aia e: “E mea mataku e te taka ke oki toku anga angaia: e mea vavaria taau au angaanga, kua kite pu tikai oki toku vaerua.” (Salamo 139:14) Te akaari katoa maira te Pipiria i Tei Anga mai e ui ra ki te pateriareka kia Iobu e: “Kua kite ainei koe i te pararauare o te enua?” (Iobu 38:18) Kare ua rai tera e akaari mai ana e te araiia ra te ui uianga e te kimikimianga. Ko te tika, te pati maira te Pu ko Tei Akapapa mai, kia apii no runga i tana au angaanga i rave. E akamanako katoa ana i te patianga a te peroveta ko Isaia i tata, e akakite maira kia akamaata atu tatou i to tatou marama no runga Iaia te tumu o te au mea angaia takapini ia tatou e: “Ka nānā na i to kotou mata ki runga, ka akara: naai te reira i anga?” “Ae, i reira kua akakite mai a Isaia 40:26 i tetai tuatua tika e, na tetai tumu ririnui e te mana maata i anga i te ao katoa e pini ua ake. Te rotai ra taua tuatua tika ra ki te au kimikimianga taineti i rauka mai (no runga i teia mea e ririnui e te au apinga i taangaangaia).”

E tika rai e, kare te au pauanga ki te au uianga no runga i te au mea angaia e rauka vave ua mai ana. Tetai tumu, no te mea e iti ua rai to tatou marama, e kare i ope ia tatou te kite no runga i te ao e noo nei tatou i roto. Kua marama a Iobu i teia. Kua akapaapaa aia i Tei Anga mai, ko tei akauta i to tatou nei ao ki runga i te kore atea ka ua e kua akatautau i te tumurangi kou vai ki rungao i te enua. (Iobu 26:7-9) Kua kite ra a Iobu e ko taua au mea vavaria ra ‘ko tetai pae ua ia o to Tei Anga maira au aerenga.’ (Iobu 26:14) Kare e ekoko e kua inangaro tikai a Iobu kia maata atu tona kite no runga i te ao takapini iaia. E kua ariki rai a Davida i tona au kotinga i te tata anga e: “E mea taka ke ïa iaku taua kite ra; kare e taea e au i te teitei.”​—Salamo 139:6.

Kare te ariki anga i te vaianga o Tei Anga mai e arai i te apiianga taineti kia kore e tere ki mua. Ko te kimianga kia maata atu te kite i roto i te au mea pae kopapa e te au mea pae vaerua, e mea kotinga koreia te tikaanga kimi kite e te mutu kore. Ma te tu akaaka kua tata tetai ariki i taito tei kiteaia no tona kite maata e: “Kua tuku aia i te manako no te tuatau mutu kore ki roto i te manako o te tangata, kare ua ra te tangata i marama i te angaanga ta te Atua i rave mei te akamataanga mai ki te openga.”​—Koheleta 3:11, Holy Bible—​New Life Version.

“E Atua Akaki Ngai Va Ua”?

Te patoi ra tetai aronga e te taiku uaia ra te Atua ma te kore e tumuanga tikai ei “ravenga ua no te akamarama anga” i te au taime pouroa kare a te au taineti akamaramaanga papu e rauka. Mei tera oki te tu, ka riro i reira Tei Akapapa mai ei “Atua akaki ngai va ua,” mei te mea ua ra e e tuatua manamana te kupu “Atua” kia taangaangaia i te au taime pouroa kare e rauka i te tangata i te akamarama tika mai i tetai au apinga. Inara eaa tikai teia au ngai va e tuatuaia ra i konei? E au ngai va rikiriki e te puapinga kore ua ainei te reira i roto i to tatou kite? Kare, e au ngai va tika tikai te reira tei irinakiia, i roto i te kite o Darwin no runga i te au mea tupu ua mai. E au ngai va puapinga tikai teia i roto i te au tuanga kite no runga i te au mea ora tei kore i rauka i te kite o te au mea tupu ua mai i te akaki me kore i te akamarama mai. E tau rai kia karangaia e, ko te aronga irinaki i te au mea tupu ua mai e tei irinaki ki te au maroanga kare e akapapuanga, te akariro tikai ra ratou i te kite o Darwin ei “Atua akaki ngai va ua” no ratou.

Ko Tei Anga mai e akakiteia maira i roto i te Pipiria, kare aia i te “Atua akaki ngai va ua.” Mari ra, te takako pouroa ra tana au angaanga i te au ngai, te au tuanga, e te au mea tataki tai katoatoa o te au mea tei angaia. Te akaketaketa maira te tata taramo i te au angaanga katoatoa pouroa tei angaia e Iehova e: “Ko koe oki te tumu o te ora katoatoa rava, e no toou ra marama i kite ei matou i te marama.” (Salamo 36:9, Today’s English Version) Kua akataka meitakiia mai aia e Koia tei “anga i te rangi e te enua, e te tai, e te apinga tini ravarai i roto ra.” (Angaanga 4:24; 14:15; 17:24) E tumuanga tau rai i reira kia tata tetai puapii o te anere mataiti mua e na te Atua i “anga i te apinga tini ravarai.”​—Ephesia 3:9.

E tetai, na te Atua i akamou i “te au ture o te rangi,” te au ture akara mataia e akaaere ra i te au apinga e te ririnui, e au ture te apiiia nei rai e te au taineti. (Iobu 38:33) Kua ope pouroa te au mea akapapaia e ia e e mea akakoroia tikai, i te akatupu anga i tona akakoroanga kia anga i te enua ei ngai nooanga no te au apinga ora tuketuke ravarai e manganui.

Au Mea Akapapaia e te Tu Manako Tau

I te openga, ka anoanoia tatou kia akamanako i te uianga no runga i te tu manako tau. I te tuatua anga no runga i te puapinga o te tu irinakiia o te au tu kite taineti tuke tuke, kua akakite te tangata tata taineti a John Horgan e: “Me kare e papu tika ana te akapapuanga, auraka tatou e akama i te taangaanga i te tu manako tau no tetai aratakianga.”

E mea tau ainei kia karangaia e i tupu ua mai te oraanga me kore i na roto mai te reira i tetai mana akatere koreia? Noatu te tu rongonui o teia kite o te au mea tupu ua mai, e manganui ua atu te au tangata kite, kapiti mai te au taineti, tei irinaki tikai e te vai nei tetai peretana kite koia oki ko Tei Anga mai. Te akakite ra tetai poropeta taineti e e “mea umere tikai, e te tano rai oki e, [ko te maataanga o te tangata] te manako ra e e mea akapapaia te oraanga.” No teaa ra? Ka akatika viviki ua te maataanga o te tangata ki te tuatua a te apotetoro ko Paulo e: “E akatu oki to te au are ravarai nei.” (Ebera 3:4) E oti kua taopenga a Paulo ma te tau rai e: “Ko tei akatu ra i te au mea katoa, ko te Atua ïa.” Mei ta te Pipiria e akakite ra, kare i te manako tau kia ariki e ka anoanoia tetai tangata ei akapapa e ei akatu i te are e i taua taime rai, kia karanga ra e e teera tuke ua ake rai teia i tupu poitirere ua mai.

Te akakite maira te Pipiria i tetai tuatua no runga i te aronga tei patoi i te vaianga o Tei Akapapa mai e Tei Anga e: “Te tuatua ra te neneva i roto i tona ra ngakau, Kare e Atua.” (Salamo 14:1) I konei te ako ra te tata taramo i te aronga tei anoanoia kia irinaki. Penei te riro ra na te manako uaorai o tera tangata e arataki ra iaia e kare na te au tumu papu tikai. I tetai tua, ko te tangata pakari e te marama, ka ariki akaaka ua aia i te vaianga o Tei Anga.​—Isaia 45:18.

Ki te manganui o te aronga kite, te taka meitaki ua ra te akapapuanga e turu ra i Tei Akapapa Ngateitei Roa Atu.

Ka Rauka ia Koe kia Kite i Tei Akapapa Mai

Me te manako ra tatou e e mea akapapaia tatou, eaa ra te tumu i akapapaia mai ei tatou? Eaa ra te akakoroanga o to tatou oraanga? Kare e rauka ana i te kite taineti uaorai i te oake mai i tetai au pauanga tau tikai ki taua au uianga ra. Te umuumuia maira tetai au pauanga tau tikai no teia au maroanga puapinga. E puapinga maata te ka rauka mai mei te Pipiria i roto i teia tu. Kare anake ua te reira e akataka maira ia Iehova ko Tei Anga mai, mari katoa ra ko Tei Akakoro, tetai e au tumuanga tau tikai tana no tana e rave ra. Te akakite maira te au Tuatua Tapu i to te Atua akakoroanga no te tangata, i te oronga anga mai i tetai tuatau ki mua e te manakonakoanga.

Noatu ra, koai ra a Iehova? Mei teaa ra tona tu ei Atua? Te pati atu nei te Au Kite o Iehova ia koe kia kite meitaki i Tei Akapapa Karape mai ia tatou ei peretana tika tikai. Ka rauka ia koe kia apii no runga i tona ingoa e no runga i tona au tu e tana au raveanga ki te tangata. Na roto i te au kapi o tana Tuatua koia te Pipiria, ka kite koe e no teaa kare ei e tau kia mareka ua tatou i te au mea memeitaki rava i akapapaia mari ra kia akakaka katoa rai iaia ko Tei Akapapa mai.​—Salamo 86:12; Apokalupo 4:11.

[Tutu i te kapi 4]

Michelangelo

[Au Tutu i te kapi 5]

Te rotai ra te irinakianga i roto i Tei Akapapa mai, ki te kite taineti tika tikai

[Tutu i te kapi 6]

E akapapuanga tikai te au turanga tukeke e te taui aere anga o te au mea, no te au tu tuke tuke i roto i te au mea karape tei akapapaia

[Au Tutu i te kapi 7]

No te au mea akapapaia ka anoanoia tetai tei akapapa mai