E Akarongo i te Reo no Roto Mai

“Te etene oki kare a ratou ture [na te Atua] ra, kia rave ua ratou i ta te ture ra.”​—ROMA 2:14.

1, 2. (a) Akapeea te manganui i te akatutuanga i to ratou manakoanga i etai ke? (e) Eaa te au akaraanga Tuatua Tapu te akatutu maira i te manako atu anga i etai ke?

KUA uti tetai tangata e 20 ona mataiti i te ngai tiakianga rerue e kua topa atu ki raro i te ara rerue. I te kite anga i teia, kua akaruke tetai tangata i te pae mai i tana nga tamariki tamaine e kua rere atu ki raro. Kua uuti atu aia i te tangata uti ki roto i tetai va i rotopu i te ara rerue, i te paruruanga i teia tangata mei te rerue e tapu maira i runga ake ia raua. Ka karanga tetai pae i taua tangata ra e e tumu toa, inara kua karanga aia e: “Ka inangaroia koe kia rave i te mea tau. No te takinga meitaki i rave ei au i te reira. Kare e kia akapaapaaia me kore kia akangateiteiia.”

² Penei kua kite koe i tetai tangata tei tuku i tona oraanga ki roto i te kino i te tauturu atu i etai ke. E manganui tei rave i te reira i te Tamaki II o te Ao, i te uuna anga i te aronga kare ratou i kite. E akamaara katoa, i tei tupu ki te apotetoro ko Paulo e te aronga e 275 tei parari to ratou pai i Melita, i te pae mai ia Sicily. Kua aere mai te au tangata no reira i te tauturu i te au tangata kare ratou i kite, i te akaarianga i te “takinga-meitaki” umere tikai. (Angaanga 27:27–​28:2) Me kore akapeea te akaraanga o te tamaine Iseraela, noatu e kare aia i tuku ana i tona oraanga ki roto i te kino, kua akaari ra i te akamanakoanga takinga meitaki no te oraanga o tetai tangata o te aronga Arama tei opu iaia? (2 Ariki 5:1-4) E e akamanako ana i te parapore kite meitakiia a Iesu no te tangata Samaria takinga meitaki. Kua kape tetai orometua e tetai tangata ngati Levi i tetai taeake ngati Iuda e vaitata ra i te mate, inara kua tauta pakari tikai tetai tangata Samaria i te tauturu iaia. Kua akakeu tikai teia parapore i te ngakau o te au tangata o te au peu akonoanga e manganui no te au anere mataiti.​—Luka 10:29-37.

3, 4. Akapeea te totoaanga o te au manako karapii kore i te piri atu anga ki te akamanakoanga o te mea tupu ua mai?

³ E tika, te noo nei tatou i roto i te ‘au tuatau kikino e ngata i te akono atu’; e manganui te au tangata ma te tu “roto riri” e “ma te kore e aroa no te tu meitaki.” (2 Timoteo 3:1-3, NW) Inara, kare ainei e te kite nei tatou i te au angaanga takinga meitaki, penei e te puapinga ra mei te reira? E mea matauia tikai te tu inangaro i te tauturu atu i etai ke, noatu te akaatingaanga kia tatou uaorai, e kua karanga tetai pae i te reira e e “tu tangata” ua.

⁴ Te tu puareinga ua i te tauturu atu noatu te akaatingaanga ki tetai uaorai, e kiteaia ana i roto i te au tangata e te au peu akonoanga, e te patoi ra i te akaapaanga e kua tupu ua mai te tangata i raro i te ture o te vao rakau, “ko te matutu ua te ka ora atu.” Kua karanga a Francis S. Collins, e tangata apii no runga i te gene, tei arataki i tetai ravenga a te kavamani o Marike kia akataka meitaki i te genome (DNA ) o te tangata nei e: “Te oronga maira te tu akamanakoanga karapii kore uaorai i tetai akaaoanga maata ki te aronga tei irinaki i te mea tupu ua mai. . . . Kare te reira e akamarama mai ana i te aruaruanga o te au gene karapii tataki tai kia akamaata uaia atu rai.” Kua karanga katoa aia e: “E oronga akaatinga ana tetai au tangata ia ratou uaorai ki te aronga i vao mai i to ratou pupu e ki te aronga tikai e kare takiri to ratou tu e aite atu ana ki to ratou. . . . I te akaraanga, kare e rauka te reira i te akamaramaia mai e te apiianga a Darwin.”

“Te Reo o te Akava Ngakau”

5. Eaa te kitea putuputuia ra i roto i te au tangata?

⁵ Kua tou mai te Taote ko Collins ki tetai tuanga okotai o to tatou tu akamanakoanga karapii kore e ko: “Te reo o te akava ngakau te kapiki maira ia tatou kia tauturu i etai ke noatu e kare e tutakianga.” *  I tona taikuanga i te “akava ngakau” penei te akamaaraia ra kia tatou tetai tuatua tika ta te apotetoro ko Paulo i akakite mai e: “Te etene oki kare a ratou ture ra, kia rave ua ratou i ta te ture ra, kore ua atu rai ta ratou ture, ko ratou uaorai ta ratou ture: Kua akakite ua oki ratou i ta te ture i tataia i roto i to ratou ngakau, te akakite ra oki to ratou akava-ngakau, e to ratou manako, te akaapa ra, e te akatika ra, ratou ratou uaorai.”​—Roma 2:14, 15.

6. Eaa te tumu e e apainga ta te au tangata ravarai ki Tei Anga mai?

⁶ I roto i tana reta ki te au Roma, kua akaari a Paulo e e apainga ta te au tangata ki te Atua no te mea te kite papuia ra Tona vai ua anga e tona au tu mei te au apinga kitea uaia. Ko te tu te reira “mei te maani anga mai i teianei ao.” (Roma 1:18-20; Salamo 19:1-4) E tika, e manganui te kopae ra i Tei Anga mai ia ratou e te aruaru ra i tetai tu oraanga tau kore tikai. Inara, te anoano o te Atua, koia oki kia ariki te au tangata i tana tuatua tau e kia tataraara i te au angaanga kino. (Roma 1:22–​2:6) E tumu pakari tikai ta te ngati Iuda no te rave anga i te reira​—na roto ia Mose kua orongaia ta te Atua ture kia ratou. Inara, e tano ei e kua kite katoa te au tangata e kare ia ratou te ‘tuatua a te Atua’ e te vai ua ra te Atua.​—Roma 2:8-13; 3:2.

7, 8. Mei teaa te tupu putuputu anga i te tu kite no te tu tau, e eaa ta teia e tou atura?

⁷ Tetai tumu papu tikai e kia ariki te katoatoa i te Atua e kia rave i tei anoanoia koia oki ko to ratou tu kite no te tika e te tarevake. To tatou tu kite no te tu tau, e akakiteanga te reira e e akava ngakau to tatou. E akamanako ana i teia: Te tiaki ra tetai au tamariki rikiriki i te aere ki runga i te rere kaka. E oti, aere roa mai tetai tamaiti ki mua roa, i te akamanako kore anga i te tamariki e tiaki ua ra. Kua karanga atu te manganui e, ‘Kare e tano ana!’ I teianei e ui koe kia koe uaorai e, ‘Akapeea roa ai i rauka ai te tamariki e manganui i te akaari ngoie ua i te tu kite no te tu tau?’ I to ratou raveanga i te reira te akaata maira i to ratou tu kite no te tu akono tau no roto mai. Kua tata a Paulo e: “Te etene oki kare a ratou ture ra, kia rave ua ratou i ta te ture ra.” Kare aia i karanga ana e “me,” mei te mea rai e e takitai ua ake taime te reira i te tupu anga. Kua karanga aia e “kia,” me kore “ka,” i te akakiteanga i te ka tupu putuputu. Koia oki, e rave ana te au tangata “i ta te ture ra,” te aiteanga, kua akakeuia ratou e to ratou tu kite no roto mai i te tu akono tau kia aru i ta tatou e tatau ra i roto i te ture tei tataia e te Atua.

⁸ E kiteaia ana teia akakeuanga no te tu akono tau i roto i te au enua e manganui. Kua tata tetai poropeta no Cambridge mai e, i roto i te au turanga a te au Babulonia, te au Aphiti, e te au Ereni, pera katoa te au Aporitini o Autireria e te au Initia tumu o Marike, te kapiti maira: “te au akaapaanga no te taomianga, te ta tangata, tapepe pikikaa e te pikikaa, te au turanga aiteite no te takinga meitaki ki te aronga pakari, te mapu, e tei apikepike.” E kua tata te Taote ko Collins e: “Te manakoanga no te tika e te tarevake e mea matauia no te ao katoa i rotopu i te au mema katoatoa o te katiri tangata.” Kare ainei e te akamaara maira te reira kia koe ia Roma 2:14?

Toou Akava Ngakau​—Akapeea i te Taangaanga i te Reira?

9. Eaa te akava ngakau, e akapeea te reira i te tauturuanga ia koe i mua ake ka rave ei koe i tetai apinga?

⁹ Te akaari maira te Pipiria i te akava ngakau e, ko tetai tuanga i roto roa kia akara e kia akamanako i taau au angaanga. Mei te mea rai e e reo tetai i roto ia koe e akakite maira kia koe me te tano ra tetai angaanga me kare. Kua taiku a Paulo i teia reo i roto iaia e: ‘Te akakite kapipiti mai nei te vaerua tapu e taku akavangakau iaku.’ (Roma 9:1) Ei akaraanga, penei ka tuatua mai teia reo i mua atu ana, ia koe e akamanako ra i tetai ikianga no te tu akono tau. Penei ka tauturu toou akava ngakau ia koe i te akamanako meitaki i tetai angaanga ka raveia e ka akakite mai i toou tu manako me rave koe i te reira.

10. E taangaanga putuputuia ana te akava ngakau i roto i teea mataara?

¹⁰ Tei matauia, e angaanga ana toou akava ngakau i muri ake i toou raveanga i tetai apinga. Iaia ei tuitarere mei te Ariki ko Saula, kua rauka ia  Davida te atianga kia rave i tetai apinga akangateitei kore ki ta te Atua ariki akatainuia, e kua rave aia i te reira. I muri akera, “kua akaapa maira to Davida ngakau iaia uaorai.” (1 Samuela 24:1-5; Salamo 32:3, 5) Kare te tuatua “akava ngakau” i taangaangaia i roto i te reira tataanga; inara kua manako akapera tikai a Davida​—te tupuanga o tona akava ngakau. Kua kite pouroa ana tatou i te reira au manako aiteite no te akava ngakau. Kua rave tatou i tetai apinga, e oti kua taitaia tatou, e kua manamanata i ta tatou i rave. Tetai au tangata tei kore i tutaki ana i ta ratou au tero, kua akataitaiaia tikai e to ratou akava ngakau e i muri akera kua tutaki ratou i ta ratou kaiou. Kua akakeuia tetai atu i te akakite ki to ratou tokorua i ta ratou ara no te akaturi. (Ebera 13:4) Inara, me rave tetai tangata i tetai apinga i te aruanga i tona akava ngakau, e tupu mai ana tetai tu merengoanga e te au.

11. Eaa ka kino ei i te ‘akatika ua i toou akava ngakau ei arataki ia koe’? Akatutu mai.

¹¹ Ka rauka ainei ia tatou i te ‘akatika ua i to tatou akava ngakau ei arataki ia tatou’? I na, e mea puapinga i te akarongo ki to tatou akava ngakau, inara penei ka arataki ke rava te reira akakiteanga ia tatou. Ae, penei te reo o “te tangata i roto,” ka poka ia tatou. (2 Korinetia 4:16) E akamanako ana i tetai akaraanga. Te akakite maira te Pipiria no runga ia Setephano, tetai pipi maroiroi a Karaiti tei “ki akera ïa i te akarongo e te mana.” Kua turaki atura tetai pae ngati Iuda ia Setephano ki vao mai ia Ierusalema e kua pepei atu iaia ki te toka e mate ua atu aia. Kua tu ua a Saula (tei riro mai e ko te apotetoro ko Paulo i muri akera) i te pae mai e kua ‘mareka rava aturā e kua taiaia’ a Setephano. I te akaraanga kua irinaki tikai te reira au ngati Iuda e te tau ra ta ratou angaanga i rave ei e kare roa to ratou akava ngakau i tamanamanata ana ia ratou. Mei tera katoa rai te manako o Saula, no te mea i muri akera “te maata ua ra ïa tana tuatua akamataku e te ta i te au pipi a te Atu ra.” Taka meitaki tikai e, kare i tano meitaki ana te reo o tona akava ngakau i te tuatua mai anga.​—Angaanga 6:8; 7:57–​8:1; 9:1.

12. Eaa tetai mataara e akakeuia ana to tatou akava ngakau?

¹² Eaa te apinga tei akakeu i te akava ngakau o Saula? Ko tetai apinga, penei ko tona pirianga ki etai ke. E manganui ia tatou tei tuatua ana ki tetai tangata i runga i te terepaoni e e aiteite tikai tona reo ki tona papa. E tika, penei te tangi anga o te reo o te tamaiti no ko mai i te nga metua, inara penei kua akakeu katoaia aia e te au tu tuatua anga a tona papa. Mei te reira katoa rai, penei kua akakeuia a Saula e te pirianga vaitata ma te au ngati Iuda tei rikarika ia Iesu e tei patoi i tana au apiianga. (Ioane 11:47-50; 18:14; Angaanga 5:27, 28, 33) Ae, penei kua akakeu te au oa o Saula i te reo tana i akarongo atu mei roto mai, tona akava ngakau.

13. Akapeea to tetai ao rangi i te akakeuanga i te akava ngakau?

¹³ E akakeu katoaia ana te akava ngakau e te peu matauia me kore te ao rangi e noo ra tetai tangata, mei to tetai ao rangi rai e akakeu ra i tetai tangata kia tuatua ma tetai akateimaa anga me kore ma tetai tangi anga tuke. (Mataio 26:73) Kua tupu paa te reira ki te au Asura i taito ra. Kua kite matauia ratou no te tu tamakianga, e ta ratou au akatutuanga taraiia, te akaari maira ia ratou e takinokino ra i te au mouauri. (Nahuma 2:11, 12; 3:1) Te akatakaia maira te au tangata o Nineve i te tuatau o Iona, ei aronga “kare i kite i to ratou rima katau e to ratou rima kaui.” Koia oki, kare i tano ana ta ratou turanga no te akaraanga e eaa te mea tau e eaa te mea tau kore mei ta te Atua akamanakoanga. E akamanako ana e akapeea te reira ao rangi i te akakeuanga i te akava ngakau o tetai tangata e tupu maira i Nineve! (Iona 3:4, 5; 4:11) Pera katoa rai i teia tuatau, e akakeuia ana te akava ngakau o tetai tangata e te tu o te aronga takapini iaia.

Akameitaki Atu i te Reo no Roto Mai

14. Akapeea to tatou akava ngakau i te akaataanga i ta Genese 1:27 e akakite maira?

¹⁴ Kua oronga a Iehova kia Adamu raua ko Eva i tetai apinga aroa no te akava ngakau, e no ko mai to tatou akava ngakau ia raua. Te akakite maira a Genese 1:27 kia tatou e kua angaia te au tangata ravarai i to te Atua tu. Kare te aiteanga e, i to te Atua tu kopapa tikai, no te mea e vaerua aia e e kopapa tatou. Kua angaia tatou i to te Atua tu, mei tera te tu e kua tu tatou i tona au tu, kapiti mai te tu kite no te tu akono tau ma tetai akava ngakau e angaanga ra. Te oronga maira teia tikaanga i tetai akakiteanga ki tetai mataara e rauka ai ia tatou i te akamaroiroi i to tatou akava ngakau, kia rauka te  reira i te irinaki maataia atu. Koia oki, kia apii maata atu no runga i Tei Anga mai, e kia akapiri vaitata atu kiaia.

15. Eaa tetai mataara ka puapinga tatou i te kite i to tatou Metua?

¹⁵ Te akaari maira te Pipiria e, i roto i tetai tu e Metua a Iehova no tatou katoatoa. (Isaia 64:8) Ka rauka te au Kerititiano tiratiratu, noatu me e manakonakoanga to ratou no te rangi me kore kia noo ki roto i tetai enua parataito, i te taiku atu i te Atua ei Metua. (Mataio 6:9) Ka tau tatou kia inangaro i te akapiri vaitata rava atu ki to tatou Metua e kia apii i reira i tona au manako e tona au turanga. (Iakobo 4:8) Kare te maataanga e inangaro ana i te rave i te reira. Mei te au ngati Iuda rai ratou i ta Iesu i karanga atu ei e: “Kare rai kotou i rongo ua ake i tona reo, e kare rai i kite i tona tu. Kare oki tana tuatua i vai tamou i roto ia kotou.” (Ioane 5:37, 38) Kare tatou i rongo ana i te reo tikai o te Atua, inara ka rauka ia tatou tana tuatua i roto ia tatou, e kia riro mai mei iaia rai e kia manako mai mei iaia rai.

16. Te akatutu maira te tataanga o Iosepha i teaa no runga i te terenianga e te akarongoanga ki to tatou akava ngakau?

¹⁶ Te akaari maira te tataanga no runga ia Iosepha i roto i te ngutuare o Potiphara i te reira. Kua tauta te vaine a Potiphara i te akavare ia Iosepha. Noatu e kua noo aia i te tuatau e kare te puka Pipiria i tataia ake e kare te Ture Ngauru i orongaia ake, kua pau atu a Iosepha i te na ko anga e: “Eaa oki au e tikaʼi kia rave i tenana kino maata, e te ara i te Atua?” (Genese 39:9) Kare aia i pau akapera ana kia akarekareka ua i tona pamiri; e mamao te ngai i noo ei ratou. Te apinga maata, kua inangaro aia i te akamareka i te Atua. Kua kite a Iosepha i ta te Atua turanga no te akaipoipo​—e tai tane ki te vaine okotai, te nga tokorua i te riro mai anga ei “kopapa okotai.” E penei ake kua rongo ana aia e, i akapeea a Abimeleka i te kite mai anga e kua akaipoipo a Rebeka​—e me ka rave aia iaia, e mea tarevakeia, i te apai anga mai i te apa ki runga i tona iti tangata. E, ae, kua akameitaki a Iehova i te tupuanga o te reira manamanata, i te akaarianga i tona manako no te akaturi. I to Iosepha kite anga i te reira au mea pouroa, i te akaraanga kua akaketaketa rava atu i te  akamaroiroianga i tona akava ngakau, i te akakeuanga iaia kia patoi i te ainga tau kore.​—Genese 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.

17. I ta tatou tautaanga kia aite ki to tatou Metua, eaa to tatou turanga i meitaki atu ei i to Iosepha?

¹⁷ E tika, e meitaki atu to tatou turanga i teianei. Kua rauka ia tatou te katoaanga o te Pipiria e ka kite mai tatou i te manako e te au manako ngakau o to tatou Metua, kapiti mai tana e mareka ra e tana e akaapa ra. Te maata atu i to tatou kite no te au Tuatua Tapu, te vaitata atu ia i to tatou akapirianga ki te Atua e te riro mai anga mei iaia rai. Ia tatou e rave ra i te reira, ka aite vaitata roa atu te au aruaruanga o to tatou akava ngakau ki te manakoanga o to tatou Metua. Ka rotai rava atu te reira ki tona anoano.​—Ephesia 5:1-5.

18. Noatu te au akakeuanga tei topa ki muri, eaa ta tatou ka rave kia akameitaki atu te irinakianga o to tatou akava ngakau?

¹⁸ Akapeea te akakeuanga o te ao rangi ki runga i to tatou akava ngakau? Penei kua akakeuia tatou e te manakoanga e te au angaanga a to tatou au kopu tangata e te ao rangi matauia i tupu mai ei tatou. No reira, penei kua aveave me kore kua kino te karere a to tatou akava ngakau. Kua tuatua mai te reira mei te “tangianga” o te aronga takapini ia tatou. E tika, kare e rauka ia tatou i te taui i to tatou tupuanga i te tuatau i topa; inara, kia akakoro tatou i te iki i te au taeake e tetai ao rangi e akakeu ra i to tatou akava ngakau i roto i tetai tu meitaki. Tetai takainga puapinga koia oki kia akapiri putuputu atu ki te au Kerititiano akono tei tauta no tetai tuatau roa kia riro mai mei to ratou Metua rai. Te au uipaanga putuputuanga, kapiti mai te au akapirianga i mua ake e i muri ake i te reira, te oronga maira i te au atianga meitaki tikai no te reira. Kia akara tatou i te akamanakoanga e te au angaanga a te au taeake Kerititiano tei akatumuia ki runga i te Pipiria, kapiti mai to ratou tu papa ua i te akarongo, e te akaata maira to ratou akava ngakau i to te Atua manakoanga e tona au arataa. I roto i te au tuatau, ka tauturu teia ia tatou i te rotai i to tatou uaorai akava ngakau ki te au kaveinga Pipiria, i te maanianga ia tatou kia akaata meitaki atu i to te Atua tu. Me akatanotano tatou i to tatou reo no roto mai ki te au kaveinga a to tatou Metua e me ariu atu ki te akakeuanga meitaki a te au taeake Kerititiano, ka rauka to tatou akava ngakau i te irinaki papuia e ka akakeu roa atuia tatou kia akarongo atu ki ta te reira e akakite maira.​—Isaia 30:21.

19. Eaa te au tuanga o te akava ngakau ka anoanoia tatou kia akara atu?

¹⁹ E tika, e putoto ana tetai pae i te akarongo ki to ratou akava ngakau i te au ra ravarai. Ka akamanako te atikara e aru mai nei i tetai au turanga i aro atu ana tetai au Kerititiano. Na te akara matatio anga i te reira au turanga, ka kite meitaki atu tatou i te angaanga a te akava ngakau, eaa i tuke ei te au akava ngakau, e akapeea tatou i te akarongo maata atu anga ki to te reira reo.​—Ebera 6:11, 12.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

Eaa Taau i Kite?

• Eaa te tu kite no te tika e te tarevake, me kore no te akava ngakau, e kiteaia ai i roto i te au peu akonoanga?

• Eaa tatou ka anoano ei kia matakite i te akatika ua i to tatou akava ngakau kia riro ei arataki ia tatou?

• Eaa tetai au mataara e rauka ai ia tatou i te akameitaki atu i te reo ta tatou ka akarongo mei roto mai?

[Au Uianga Apii]

[Au Tutu i te kapi 23]

Kua taitaia te akava ngakau o Davida . . .

inara kare te reira i tupu kia Saula o Tareso

[Tutu i te kapi 24]

Ka rauka ia tatou i te tereni i to tatou akava ngakau