“Ko te tuatua aau na te tuatua-mou.”​—IOA. 17:17.

1. Mei taau rai i kite mai, akakite mai i tetai mea puapinga i tuke ei te Au Kite o Iehova mei tetai atu au akonoanga.

AKAMANAKO ana i te taime mua te pukapuka anga koe ki tetai o te Au Kite o Iehova. Eaa taau e maara ra? Maata te ka pau mai e, ‘Mataora tikai au e kua taangaanga te Kite i te Pipiria i te pau mai i taku au uianga pouroa.’ Kua mataora tikai tatou te kite anga i to te Atua akakoroanga no te enua, eaa te ka tupu me mate tatou, e te manakonakoanga no te tuatau ki mua no to tatou aronga akaperepere tei mate!

2. Eaa tetai au tumu i ariki rekareka ai koe i te Pipiria?

² E maata atura ta tatou apiianga, kua kite mai tatou e te pau maira te Pipiria i ta tatou au uianga no runga i te oraanga, te mate, e te tuatau ki mua. Kua ariki rekareka tatou e ko te Pipiria te puka puapinga rava atu i roto i teianei ao. E tinamou tana akoanga, e ka mataora e ka puapingaia te oraanga o te aronga ka aru meitaki i te reira. (E tatau ia Salamo 1:1-3.) E ariki ua ana te au Kerititiano mou i te Pipiria, ‘kare ei tuatua na te tangata, ei tuatua ra na te Atua, e koia tika rai oki.’ (1 Tesa. 2:13) Na te akara akaou anga i te tuatua enua o te tangata, ka kiteaia te tuke o te aronga e akangateitei ra e te aronga kare e akangateitei ra i te Tuatua a te Atua.

AKATIKATIKAIA TETAI MANAMANATA

3. Eaa te manamanata tei takino i te taokotaianga o te putuputuanga Kerititiano i te anere mataiti mua, e eaa tei tupu mai?

³ E 13 mataiti i topa i muri ake te akatainuia anga te Kenitara mua tei kare i peritomeia, ko Korenelio, kua tupu mai tetai manamanata tei takino i te taokotaianga o te putuputuanga Kerititiano. Maata te au Kenitara tei riro mai ei au Kerititiano. Te uianga ra, Ka peritomeia ainei te au tane kia tau ki te peu a te ngati Iuda i mua ake ka papetitoia ai ratou? Kare te  reira uianga i te mea mama no tetai ngati Iuda kia pau mai. Kare te au ngati Iuda tei akono i te ture, e tomo ana ki roto i te kainga o te au Kenitara, e kare katoa e kapiti mataora atu ana kia ratou. Kua takinokino pakariia ana te au Kerititiano ngati Iuda no te akaruke anga i ta ratou akonoanga mua. Me ka ariki ratou i te au Kenitara kare i peritomeia, ka kino atu te manamanata o te au ngati Iuda e te au Kerititiano e ka riro te reira ei akaapaanga i te au Kerititiano.​—Gala. 2:11-14.

4. Koai ma tei uipa mai kia akatikatikaia te manamanata, e eaa te au uianga i runga i te manako o te aronga e akara maira?

⁴ I te mataiti 49 T.N., ‘kua uipa iora te au apotetoro e te aronga orometua, e te au ngati Iuda peritomeia, kia akaeatu i taua tuatua ra.’ (Anga. 15:6) Kare ta ratou uipaanga i te taumaroanga puapinga kore ua no runga i te akonoanga, mari ra e uriurianga maoraora no runga i te au apiianga Pipiria. Kua akakite mai te katoatoa i to ratou manako. Ka akatika ainei ratou i te manako e te tu papakitai o tetai kia autu i runga ake i ta ratou i iki? Ka tiaki ainei te aronga pakari kia meitaki roa te turanga o te au Kerititiano i Iseraela e rave ei ratou i tetai ikianga? Me ka ariki ainei ratou i tetai mea kare ratou e irinaki ana, kia rauka ua tetai tukuanga tika?

5. Eaa te au mataara puapinga i tuke ei te uipaanga i Ierusalema i te mataiti 49 T.N. mei ta te au arataki akonoanga i te au anere mataiti i muri mai?

⁵ E mea matauia i roto i te au uipaanga a te au arataki akonoanga i te ariki ua i te au manako, kia rauka ua mai tetai tukuanga tika. Inara, kare te uipaanga i Ierusalema i akapera ana; kare katoa i maroia ana kia rave i tetai ikianga. Kua ariki te katoatoa i te tukuanga tika. Akapeea i rauka ai te reira? Noatu e tukeke te manako o te au tangata tataki tai no runga i tei uriuriia, kua akangateitei te katoatoa i te Tuatua a te Atua, e kua riro te au tataanga tapu ei akatikatika i te manamanata.​—E tatau ia Salamo 119:97-101.

6, 7. Akapeea te au Tuatua Tapu te akatikatika anga i te manamanata no runga i te peritome?

⁶ Na te irava i roto ia Amosa 9:11, 12, i tauturu i te akatikatika i taua manamanata ra. Mei tei taikuia i roto ia Angaanga 15:16, 17, e: ‘E oki atu au, e patu akaou i te puakapa o Davida i topa ki raro ra; e te ungaunga o taua puakapa ra ka patu akaouia ïa e au, e ka tu ki runga; Kia kimi te toenga o te tangata ia Iehova, e te au etene katoa i tapaia i toku ingoa: te tuatua maira a Iehova.’

⁷ Penei ka patoi mai tetai tangata e ‘Ariana, kare te irava i karanga ana e kare te au taeake Kenitara e anoanoia kia peritomeia.’ E tika rai te reira; inara, kua marama te au Kerititiano ngati Iuda i te reira manako. Kare ratou i manako ana i te au Kenitara peritomeia ei “au etene” mari ra ei au taeake. (Exo. 12:48, 49) Ei akaraanga, kia tau ki ta Bagster urianga o te Septuagint, te karanga ra a Esetera 8:17 e: “E manganui te au Kenitara tei peritomeia, e kua riro mai ei au ngati Iuda.” No reira, te totouanga te au Tuatua Tapu e ka riro mai te toenga o te ngutuare o Iseraela (te ngati Iuda e te aronga tei peritomeia ei ngati Iuda) kapiti mai “te au etene katoa” (te au Kenitara kare i peritomeia) ei iti tangata okotai no to te Atua ingoa. Te taka ua ra te akamarama anga a te au Tuatua Tapu. Kare te au Kenitara tei inangaro kia riro mai ei au Kerititiano e anoanoia kia peritomeia.

8. Eaa ra i anoanoia ai te tu ngakau toa kia rave i taua ikianga ra?

⁸ Kua tauturu te Tuatua a te Atua e tona vaerua i te au Kerititiano ngakau tika kia ‘okotai te ngakau.’ (Anga. 15:25) Noatu e ka akamaata atu te reira i te takinokinoanga ki runga i te au Kerititiano ngati Iuda, kua turuturu rai te aronga akarongo mou i te ikianga tei akatumuia ki runga i te Pipiria.​—Anga. 16:4, 5.

 TAKA UA RA TE TUKE

9. Eaa tetai tumu maata tei akatarevake i te akamorianga mou, e eaa te apiianga puapinga tei kiteaia mai?

⁹ Kua totou te apotetoro ko Paulo e me mate ana te au apotetoro, ka takino te au apiianga pikikaa i te akonoanga Kerititiano. (E tatau ia 2 Tesalonia 2:3, 7.) Kare tetai aronga e au apainga ngateitei ta ratou, e ariki ana “i te tuatua-mou.” (2 Timo. 4:3) Kua akamatakite a Paulo i te aronga pakari i tona tuatau e: “Ka tu mai oki te tangata mei roto ia kotou uaorai, e tuatua mai i te tuatua mingi, kia aruia ratou e te pipi.” (Anga. 20:30) Te akataka maira The New Encyclopædia Britannica i tetai tumu maata i akatikaia ai te au apiianga pikikaa: “Kua akamata tetai au Kerititiano tei rave i te apiianga Ereni i te akakite mai i to ratou irinakianga, kia marekaia mai ratou e kia ariki mai te aronga kare i te Kerititiano i ta ratou apiianga.” Tetai apiianga puapinga ta ratou i akatarevake, no runga ia Iesu Karaiti. Kua kapiki te Pipiria iaia e ko te Tamaiti a te Atua; kua maro te aronga e reka ana i te apiianga Ereni e koia te Atua.

10. Akapeea te akatikatikaia anga te manamanata no runga ia Karaiti?

¹⁰ Kua taumaro te au arataki o tetai au akonoanga no runga i teia. Naringa ratou i akamanako i ta te au Tuatua Tapu e akakite maira, ka akatikatikaia te manamanata, inara kare te maataanga i rave ana i te reira. Mua ake ka tae ei ratou ki te au uipaanga a te au arataki akonoanga, kua iki takere te maataanga i ta ratou ikianga, e kua pakari atu to ratou irinakianga. Kare rava te au ikianga mei teia au uipaanga i taiku ana i te au Tuatua Tapu.

11. Eaa te apainga tei orongaia ki te au Orometua Ekaretia, e no teaa ra?

¹¹ Eaa ra kare i taangaanga meitakiia ana te au Tuatua Tapu? Kua pau mai te tangata apii ko Charles Freeman e, ko te aronga tei irinaki e ko Iesu te Atua, “kua ngata ia ratou te irinaki i te au tuatua a Iesu e tei raro ake aia i te Metua Atua.” Tei tupu mai, puapinga atu te au peu a te ekaretia e te au manako o te aronga mana o muri mai, i ta te au Evangeria. Tae mai ki teia tuatau, kua akateitei atu te au arataki akonoanga i te au tuatua a te au Orometua Ekaretia, i ta te Tuatua a te Atua! Me kua uriuri ana koe i te apiianga Toru Tai ki tetai tangata e apii orometua ra, kare ekoko kua kite ana koe i te reira.

12. Eaa tetai akakeuanga pakari ta te emepera i rave?

¹² Tetai akakeuanga maata no te au taumaroanga i ko i taua au uipaanga ra, ko te tamanamanata anga a te au emepera o Roma. Kua tata te Poropeta ko Richard E. Rubenstein no runga i te Uipaanga i Nicaea e: “Kua turuturu e kua oronga maata a Constantine i te moni ki [te au orometua] tei kare rava ratou i tapapa atu ana. Raro ake i te okotai mataiti, kua akatu akaou te emepera ou i to ratou au are pure, kua oronga akaou i ta ratou au angaanga e te au turanga ngateitei tei raveia mai mei ia ratou . . . Kua oronga aia i te au tikaanga ngateitei ki te au orometua Kerititiano tei orongaia ana ki te au orometua peikani.” Tei tupu mai, “kua rauka ia Constantine i te akakeu pakari—penei te taui katoa—i te au ikianga tei raveia i Nicaea.” Kua akapapu mai a Charles Freeman e: “Teianei, kua akanooia te akaraanga e kia akaketaketa te emepera i te Ekaretia e kia akamana i te au apiianga.”​—E tatau ia Iakobo 4:4.

13. Eaa toou manako i te au tumu i akakeuia ai te au arataki akonoanga o te au anere mataiti kia kopae i te au apiianga taka meitaki a te Pipiria?

¹³ Noatu kua ngata i te aronga taoonga o te au ekaretia i te akataka e koai tikai a Iesu Karaiti, kare te reira i te manamanata ki te au tangata noa ua nei. No te mea, kare ratou i inangaro ana i te auro a te emepera me kore kia rauka te taoonga teitei i roto i te ekaretia, kua rauka ia ratou i te akara meitaki i te au mea tau tikai, tei akatakaia mai i roto i te au Tuatua Tapu. Kua akaapa tetai tangata apii orometua ko  Gregory o Nyssa i taua tuatau ra, i te au tangata noa ua nei: “E aronga irinaki akonoanga te aronga oko kakau, tauianga moni, e te aronga tiaki toa. Me ui koe, e eaa te puapinga o taau moni, ka akakite mai tetai tangata kite e e tuke rai te Tamaiti mei te Metua. Me ui koe e eia moni no te varaoa, ka pauia mai kia koe e ko te Metua tei maata atu i te Tamaiti. Me ka inangaro koe i te kite e me kua ki te tapu vai, ka akakiteia mai kia koe e kare te Tamaiti i te mea angaia mai.” Ae, kare ratou mei te au mema taoonga teitei rai, kua turuturu te au tangata noa ua nei i ta ratou au pauanga na te taangaanga anga i te Tuatua a te Atua. Naringa a Gregory e tona au taeake i akarongo kia ratou, ka meitaki atu ratou!

TUPU KAPIPITI TE “SITONA” E TE “ZIZANIA”

14. Eaa tatou ka manako ei e kua vai ua ana tetai au Kerititiano akatainuia i te enua nei mei te anere mataiti mua mai?

¹⁴ I roto i tetai parapore, kua akakite mai a Iesu e mei te anere mataiti mua e aere ua atu, ka vai rai tetai au Kerititiano mou akatainuia i te enua nei. Kua akaaite aia ia ratou ki te “sitona” e tupu ra i rotopu i te “zizania.” (Mata. 13:30) Tika rai, kare i papu ia tatou e ko teea aronga me kore pupu i roto i te pupu akatainuia, inara kua papu ia tatou e kua vai rai tetai pae tei turuturu mataku kore i te Tuatua a te Atua e tei akakite i te au apiianga tau kore a te au akonoanga. Akara ana tatou i tetai au akaraanga.

15, 16. Akakite mai i te ingoa o tetai aronga tei akangateitei i te Tuatua a te Atua.

¹⁵ Kua akaapa te Orometua Maata ko Agobard o Lyons, i Varani (779-840 T.N.), i te akamorianga itoro, te au ekaretia e akamori ra i te aronga tapu, te akamorianga e te au angaanga a te ekaretia kare e rotai ana ki ta te tuatua tapu. Kua patoi katoa te Orometua ko Claudius i te au peu a te ekaretia, no te pure ki te aronga tapu e te akamorianga apinga. I te 11 anere mataiti, kua akaateaia te Tiakono Maata a Berengarius o Tours, i Varani, mei roto mai i te ekaretia no te patoi anga i te apiianga Katorika no runga i te tauianga i te varaoa e te uaina ki te kopapa e te toto o Iesu. E kua apii katoa aia e e maata atu te mana o te Pipiria i te au peu a te ekaretia.

¹⁶ I te 12 anere mataiti kua tae mai tetai nga tangata inangaro i te tuatua mou Pipiria, ko Peter o Bruys e Henry o Lausanne. Kua akaruke a Peter i te taoonga orometua no te mea kua irinaki aia e kare te apiianga Katorika no te papetitoanga pepe, te tauianga i te varaoa e te uaina ki te kopapa e te toto o Iesu, te pureanga no tei mate, e te akamorianga tatauro e rotai ana ki te au Tuatua Tapu. I te mataiti 1140, kua tamateia a Peter no tona irinakianga. Kua akaapa a Henry, tetai mema o te akonoanga a te au tane,  i te au angaanga kino e te akamorianga tarevake i roto i te ekaretia kare e rotai ana ki ta te tuatua tapu. Kua akamouauriia aia i te mataiti 1148 no te katoaanga o tona oraanga.

17. Eaa te au takainga puapinga tei raveia e Waldo e tona au tangata turuturu?

¹⁷ Te tuatau i tamateia ai a Peter no tei akaapa i te akonoanga, kua anau mai tetai tangata tei riro mai ei akakeuanga maata no te akatotoa anga i te tuatua mou Pipiria. Ko Valdès, me kore ko Waldo tona ingoa openga. * Kare aia mei ia Peter o Bruys e Henry o Lausanne rai, e tangata turuturu ua aia, te akaperepere ra i te Tuatua a te Atua, e kua akapou aia i tona maroiroi e tana au apinga materia kia uriia te Pipiria ki roto i te reo e tuatuaia ra i te tua apatonga itinga o Varani. No te rekareka o tetai pae te kite anga i te karere Pipiria i roto i to ratou uaorai reo, kua akaruke ratou i ta ratou au apinga e kua akatapu i to ratou oraanga kia akakite aere i te tuatua mou Pipiria. Kare te au arataki akonoanga i rekareka ana i teia. I te mataiti 1184, kua akaateaia teia au tane e te au vaine maroiroi tei kapikiia e ko te Waldo e te pope mei te akonoanga, e kua akaatea katoaia ratou e te epetikopo mei to ratou kainga. Kua riro teia ei akatotoa atu i te karere Pipiria ki tetai au ngai ke atu. E kua kiteaia mai te aronga turuturu o Waldo, Peter o Bruys, e Henry o Lausanne, e tetai aronga tei akaruke i te ekaretia, i roto i te au tuanga e manganui o Europa. Kua maata mai te au tangata tei turuturu maroiroi i te tuatua mou Pipiria i te au anere mataiti, koia oki: Ko John Wycliffe (mei te 1330-1384), William Tyndale (mei te 1494-1536), Henry Grew (1781-1862), e George Storrs (1796-1879).

“KARE RA TE TUATUA A TE ATUA I TAPEKAIA”

18. Akamarama mai akapeea te aronga apii Pipiria ngakau tae te apiianga i te Pipiria i te 19 anere mataiti, e eaa te reira i puapinga ai.

¹⁸ Noatu kua tauta te aronga patoi i te arai i te tuatua mou Pipiria, kare ra i rauka ana ia ratou. “Kare ra te tuatua a te Atua i tapekaia,” i akakite ei a 2 Timoteo 2:9. I te mataiti 1870, kua kimi tetai pupu apii Pipiria ngakau tae i te tuatua mou. Akapeea ana ratou me apii? Ka ui tetai tangata i te uianga. Ka uriuri ratou i te reira. Ka tatau ratou i te au irava pouroa no runga i taua manako ra, e me mataora ratou i te tu rotai o teia au irava, ka iki e ka tata ratou i te pauanga. Kare ainei i te akamaroiroi anga e mei te au apotetoro e te aronga pakari o te anere mataiti mua rai, kua tauta taua aronga akarongo mou ra, to tatou “ui tupuna pae vaerua” i te openga o te au mataiti 1800, kia rotai to ratou irinakianga ki te Tuatua a te Atua?

19. Eaa te irava no te mataiti 2012, e eaa ra te reira i tau ei?

¹⁹ Te akatumu nei rai tatou i to tatou irinaki anga ki runga i te Pipiria. No reira, kua iki te Pupu Akaaere o te Au Kite o Iehova i ta tatou irava no te mataiti 2012 i ta Iesu i tuatua e: “Ko te tuatua aau na te tuatua-mou.” (Ioa. 17:17) Ko te aronga pouroa e inangaro ra kia marekaia mai e te Atua, kia aru rotai ratou i te tuatua mou. No reira kia tauta ua rai tatou pouroa kia aratakiia e te Tuatua a te Atua.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Au Uianga Apii]

[Tataanga i te kapi 8]

Irava no te mataiti 2012: “Ko te tuatua aau na te tuatua-mou.”​—Ioa. 17:17

[Tutu i te kapi 7]

Waldo

[Tutu i te kapi 7]

Wycliffe

[Tutu i te kapi 7]

Tyndale

[Tutu i te kapi 7]

Grew

[Tutu i te kapi 7]

Storrs