I TE marama o Peperuare i mua atu ana, e 122 au painia tei tae atu ki South Lansing, New York, no te Pupu 17 o te Apii Gileada. I rotopu i te aronga ka riro mai ei au mitinari ko Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey, e Ramon Templeton. Ko Lowell e Bill no Michigan mai, ko Richard no Iowa mai, e ko Ramon no California mai, e kua riro mai ratou ei au oa.

Mei tetai rima marama i muri mai, kua mataora tikai te katoatoa te akakiteia mai anga e ka tae mai te Taeake ko Nathan Knorr no te opati maata mai o teianei ao, i te tuatua ki te au tangata apii. Kua akakite te au taeake e a e me ka rauka, ka inangaro ratou i te tavini kapiti i tetai enua. Ka anoanoia ainei ratou kia apii maata atu i teianei no runga i ta ratou angaanga mitinari i tetai enua ke? Ae!

Te tiaki ra te katoatoa ma te mataora te akakite mai anga te Taeake Knorr ki te katoaanga o te pupu i ta ratou au tukuanga angaanga i tetai enua ke. Te aronga mua tei kapikiia ki mua i te paata, ko te au taeake e a e ru ra, inara kua rekareka ratou i te kite mai anga e ka noo kapiti ratou e tai ngai! I na, kiea ra? Kua poitirere e kua pokarakara te au oa apii te akakiteia mai anga e ka tukuia ratou ki Tiamani.

Umere ua ana te Au Kite o Iehova i te au ngai ravarai no te tu tiratiratu tei akaariia mai e te Au Kite i Tiamani mei te mataiti 1933 e aere ua atu, i raro ake i te tutara anga a Hitler. Kua maara i te au tangata apii te akapapa anga ratou i te au kou kakau e te au pia apinga no to ratou au taeake i Europa i muri ake i te Tamaki II o te Ao. E akaraanga meitaki tikai te iti tangata o te Atua i Tiamani no to ratou tu tiratiratu, maroiroi, mataku kore e te irinaki kia Iehova. ‘Teianei ka kite meitaki tikai matou i teia au taeake e te au tuaine akaperepere,’ i akamanako ei a Lowell. No reira rai te katoatoa i mataora ai, e i ringi aere ei i taua aiai ra!

I roto ia Tiurai 27, mataiti 1951, kua akaruke te pai SS Homeland i te uapu i te Tua Itinga o te Kauvai o New York, e kua teretere atu te au taeake e a no tetai 11 ra ki Tiamani. Kua apii atu te Taeake Albert Schroeder, tetai o to ratou puapii i Gileada e e mema no te Pupu Akaaere i muri mai, i tetai au  aerenga tuatua kia ratou i roto i te reo Tiamani. Tei runga tetai au patete Tiamani i te pai, penei ka rauka ia ratou i te apii mai i tetai au tuatua Tiamani. Inara, tukeke te au tuatua Tiamani e tuatuaia ra e te au patete. Kua riro te reira ei akataee i te manako!

I te popongi Ruirua o Aukute ra 7, muri ake i te akakoromakianga i te turanga kinokino i runga i te pai, kua tae atu ratou ki Tiamani i Hamburg. Kua kite atu ratou i te au ngai ravarai i kino no te tamaki tei ope e ono mataiti i mua atu ana. Kua maromaroa ratou i ta ratou i kite atu, e kua aru atu ratou i tetai rerue i te po ki te ngai o te opati manga, i Wiesbaden i te reira tuatau.

I te Ruitoru i te popongi maiata, ko te Kite mua ta ratou i aravei i Tiamani ko Hans tona ingoa, e ingoa matauia i Tiamani! Kua akaoro atu a Hans ia ratou mei te ngai o te rerue ki te Betela, e kua akaruke aia ia ratou ki ko i tetai tuaine pakarikari kare e kite i te tuatua i te reo Papaa. Inara, kua manako te tuaine e me tuatua maata aia ka marama mai ratou iaia. Noatu tana tuatua maata, kare aia e te au taeake e a i marama ana i tetai e tetai. I te openga, kua tae mai te Taeake Erich Frost, e akaaere no te opati manga, e kua aravei pumaana mai ia ratou i roto i te reo Papaa. Kua riro te reira ei akameitakianga.

I te openga o Aukute, kua aere atu te au taeake e a ki ta ratou uruoaanga mua i Tiamani, koia oki te Akaputuputuanga “Akamori Anga Ma” i Frankfurt am Main. E 47,432 au tangata tei tae atu ki te reira, e no tei papetitoia e 2,373 au tangata, kua maata atu te inangaro o te au taeake kia rave i te angaanga mitinari e te tutu aere. Inara, i tetai au ra i muri mai kua akakite mai te Taeake Knorr e ka noo ratou ki Betela e ka angaanga ki reira.

No tona inangaro i te angaanga mitinari kare a Ramon i ariki ana i mua ana i te patianga kia aere ki Betela i Marike. Kare katoa a Richard e Bill i manako ana i te angaanga i Betela. Inara, no to ratou mataora i ta ratou angaanga, kua papu ia ratou e kua kite a Iehova eaa te mea meitaki atu. E mea meitaki i reira i te aru i ta Iehova aratakianga, kare i ta tetai uaorai e inangaro ra i te rave! Ko tetai tei  ariki i teia apiianga, ka mataora tikai aia i te tavini ia Iehova i tetai ua atu ngai e eaa ua atu te angaanga ka orongaia kiaia.

E maata i roto i te pamiri Betela i Tiamani tei ariki mataora mai i te au taeake Marike te manako anga e ka rauka ia ratou i te apiipii i te tuatua i te reo Papaa. Inara, i tetai ra i te ngai kaikaianga kua tupu tetai mea tei akakore atu i te reira tu manako. Kua tuatua te Taeake Frost, ma te tu maoraora i tetai tuatua pakari i roto i te reo Tiamani. Kua muteki ua te maataanga o te pamiri e kua akara ua i ta ratou mereki kai. Kua kite mai te au tangata ou e no ratou i tupu ei te reira, noatu e kare ratou i marama ana i tei tuatuaia. No reira te tuatua maata anga te Taeake Frost e “VERBOTEN!” (“Kare e Akatikaia!”) ma te ripiti anga i te reira e te tuatua maata anga, kua noo muteki ua ratou. Eaa ta ratou i rave tei akatupu mai i teia tuatua pakari?

Kua oti te kaikai e kua aere te katoatoa ki to ratou rumu. Kua akamarama mai tetai taeake i muri mai e: “E rauka ai ia kotou i te tauturu mai ia matou, ka anoanoia kotou kia tuatua i te reo Tiamani. No reira rai te Taeake Frost i tuatua akapera ai e kia kite rava kotou i te tuatua i te reo, e VERBOTEN kia tuatua Papaa kia kotou.”

Kua akarongo viviki te pamiri Betela i te reira. Kua riro teia i te tauturu i te aronga ou e apii ra i te reo Tiamani e kua kite katoa ratou e noatu e pakari te akoanga tei orongaia mai e te taeake aroa e riro ana te reira ei mea meitaki no tatou. Te akaari maira te akoanga a te Taeake Frost i te inangaro no te au anoano o te akaaerenga o Iehova e no tona inangaro i tona au taeake. * No reira rai i inangaro maata ai te au taeake e a iaia!

Ka kite mai tatou i tetai au apiianga meitaki mei to tatou au oa tei mataku i te Atua, te ka tauturu ia tatou kia riro mai ei au oa meitaki atu no Iehova. E maata ta te au taeake e a i apii mai mei te au taeake e te au tuaine akarongo mou i Tiamani e kare e rauka kia taikuia to ratou ingoa no te maata ia ratou, e kua kite katoa mai ratou i te au apiianga mei tetai e tetai. Kua akamarama mai a Richard e: “Kua kite a Lowell i tetai au tuatua Tiamani e kua mako aia i te tuatua i te reira, inara e ngata tikai ia matou toko toru. E no te mea e e pakarikari atu aia ia matou, e ui ua ana matou kiaia i tetai mea no runga i te reo, e nana e rave ana i te arataki anga. Kua maara ia Ramon e: “Mataora tikai au te oronga mai anga tetai  taeake Switzerland i tona are meangiti ua ei ngai noo anga no matou i Switzerland no te tuatau orote no te taime mua i to matou noo anga ki Tiamani e tai mataiti! E rua epetoma kua noo matou ko matou anake ua e kare matou e anoanoia kia tuatua i te reo Tiamani! Inara kare au i akamanako atu ana e eaa ta Lowell ka rave. Kua maro mai aia kia tatau e kia uriuri matou i te tia i te au popongi i roto i te reo Tiamani! Kua maromaroa tikai au e kare aia i taui ana i tona manako. Inara kua kite mai matou i tetai apiianga puapinga mei te reira. E aru i te arataki anga a te aronga e kite ra eaa te mea meitaki noou, noatu e kare koe e ariki ana i te reira. Kua akapuapinga te reira tu ia matou i roto i te au mataiti e kua mama atu ia matou i te aru i te au aratakianga teokaratiki.”

Kua ariki te au oa e a i te au tu meitaki o tetai e tetai, mei ta Philipi 2:3 rai e karanga ra e: “Ei manako akaaka ra ma te akamanako e i maata atu etai ke ia tatou.” (NW) No reira kua akangateitei te au oa ia Bill na te pati putuputu anga kiaia kia rave i te au angaanga ta te toko toru i ariki e koia te tangata tau no te rave i te reira. “Me ka anoanoia kia raveia tetai angaanga pakari, me kore kare e meitaki ana no te akono anga i tetai au manamanata,” i maara ai ia Lowell, “e pati ana matou kia Bill, kia rave i te reira. Kua kite aia akapeea me akatikatika i te au turanga tau kore na roto i te tu kua ariki matou, no te mea kare matou e kite e akapeea me rave i te reira.”

Kua manako ratou tataki tai e a i te akaipoipo. Kua akatumuia to ratou pirianga oa ki runga i te inangaro ia Iehova e te angaanga orometua tamou, e kua kimi ratou i tetai au tokorua tei inangaro i te tuku ia Iehova ei mea mua i roto i to ratou oraanga. Kua riro te angaanga orometua tamou i te apii ia ratou e e mea meitaki tikai i te oronga anga i to te rave mai anga e kia tuku i te au anoano o te Patireia na mua ake i toou uaorai anoano. No reira kua iki ratou i te au tuaine tei rave i te angaanga orometua tamou. Kua tupu mai e a au akaipoipo tinamou e te mataora.

E tinamou ei tetai pirianga oa me kore akaipoipo, kia o mai a Iehova ki roto i te reira. (Kohe. 4:12) Noatu e kua mamae tikai a Bill raua ko Ramon i muri mai no tei mate ta raua vaine, kua mataora raua i te turuturu anga a ta raua nga vaine tiratiratu. Te mataora nei rai a Lowell raua ko Richard i teia turuturu anga, e kua akaipoipo akaou a Bill te iki meitaki anga i tetai tokorua kia rauka iaia i te rave i te angaanga orometua tamou.

I te au mataiti i muri mai, kua taki atu ta ratou angaanga ia ratou ki tetai au ngai tukeke​—ki Tiamani, Auteria, Luxembourg, Kanata, e Marike. Tei tupu mai, kare e rauka ana i te au oa e a i te aravei putuputu i tetai e tetai. Noatu e mamao te ngai e noo ana ratou, e komunikeiti ua ana ratou, te pukapuka mataora anga no runga i ta ratou au akameitakianga e te aue kapiti anga no te au mea mii ta ratou i na roto ana. (Roma 12:15) E akaperepere i te reira au oa e e ariki mataora ua rai ia ratou. E au apinga aroa akaperepere ratou no ko mai ia Iehova. (Mase. 17:17) E mea ngata tikai e rauka mai ei tetai au oa mou i roto i teianei ao! Inara, e maata atu te au oa o te au Kerititiano mou. Ei Au Kite no Iehova, te mataora nei tatou  i tetai pirianga meitaki ma te au taeake irinaki i te ao katoa, e tei maata atu, ki te Atua ko Iehova e kia Iesu Karaiti.

Mei tei tupu ana kia tatou katoatoa, kua na roto ana teia au oa e a i te au manamanata i tetai au taime​—penei kua mamae ngakau ana no tei mate tetai tokorua akaperepere, te akakoromaki anga i tetai maki kino, te manamanata anga i te akono i te au metua ruaine, te au tu ngata i te utuutuanga i te tamariki ma te rave tamou anga i te angaanga orometua, te ariki anga i tetai au angaanga teokaratiki ou, e i teianei ko te au manamanata no te turanga pakarikari. Inara, kua kite katoa mai ratou e e tauturu ana te au oa​—i te pae mai e i te ngai mamao—​i te aronga e inangaro ra ia Iehova kia akakoromaki e kia autu i te au turanga ngata.

Mea mataora tikai e kua akatapu a Lowell, Ramon, Bill, e Richard i to ratou oraanga kia Iehova te tae anga to ratou mataiti ki te 18, 12, 11, e te 10, e kua rave ratou i te angaanga orometua tamou mei to ratou 17 mataiti anga e te 21 mataiti anga. Kua rave ratou i ta Koheleta 12:1 i akamaroiroi mai e: “E tenana e akamanako i Tei anga ia koe i to ou anga ra.”

Me e tamaiti mapu Kerititiano koe, me ka rauka ia koe, e ariki i ta Iehova patianga kia tomo atu ki roto i te angaanga orometua tamou. E no tona aroa takinga meitaki penei ka mataora koe​—mei teia au oa rai e a—​i te tavinianga i roto i te angaanga kotinga, angaanga tapere, me kore angaanga tuanga enua; tavinianga i Betela, riro anga ei Kumiti Manga; ei puapii i roto i te Angaanga Patireia e te apii Tavini Anga Painia; e te ako anga i ko i te au uruoaanga mamaata e te meangiti. Kua mataora tikai teia au taeake e a e kua puapingaia e raungauru au tauatini tangata mei ta ratou au angaanga! Kua rauka ia ratou i te rave i teia no te mea kua ariki ratou ei au mapu i ta Iehova patianga aroa kia tavini ngakau katoa iaia.​—Kolo. 3:23.

Teia tuatau te tavini kapiti nei a Lowell, Richard, e Ramon i te ngai o te opati manga i teianei i Selters, i Tiamani. Mea tangi ra, kua mate a Bill i te mataiti 2010 iaia e tavini ra ei painia takake i Marike. Kua riro te mate i te akatakake i to ratou pirianga oa puapinga tikai mei tetai 60 mataiti! Inara kare rava to tatou Atua ko Iehova e akangaropoina i tona au oa. Kua papu ia tatou e i raro ake i te tutaraanga a tona Patireia, ka tupu akaou mai te au pirianga oa o te au Kerititiano ravarai tei akatakake potoia e te mate.

Mua ua ake ka mate ei a Bill, kua tata mai aia e: “I te 60 mataiti o to matou pirianga oa, kare rava e maara ana iaku tetai tuatau mareka kore. Kua riro ua ana to matou pirianga oa ei mea akaperepereanga tikai kiaku.” E kua tuatua viviki mai tona au oa e toru ma te manakonakoanga kia tupu ua atu rai to ratou pirianga oa i roto i te ao ou e: “Koi akamata ua akera matou.”