I roto i te Puka XX o tana Jewish Antiquities, kua taiku te tangata tata tuatua enua ko Flavius Josephus no runga i te mate o “Iakoba, te teina o Iesu tei karangaia e ko te Karaiti.” Maata te aronga kite karape i karanga e e tataanga tika tikai teia. Inara, te ekoko ra tetai pae i te tu tika tikai o tetai tuatua ke no runga ia Iesu. Teia tuatua, tei kiteaia e ko te “Testimonium Flavianum, te tatau ra e:

“E tangata pakari tetai i teia tuatau ko Iesu, me ka tau i te kapiki iaia ei tangata, no te mea e rave ana aia i te au angaanga umeremere​—me apii aia ka mareka roa te manganui e akarongo maira. Kua akavaitata mai te manganui o te ngati Iuda e te au Kenitara kiaia. Koia [te] Karaiti; e te akavaanga a Pilato iaia, no te maro anga a te ui ariki i rotopu ia matou kia akatatauro iaia, kare roa te aronga tei inangaro iaia i akangaropoina ana iaia, no te mea kua tu akaou mai aia ki mua ia ratou i te toru o te ra, mei ta te au peroveta a te Atua i totou mai e te ngauru tauatini tuma au mea umere no runga iaia; e te au Kerititiano tei kapikiia ma tona ingoa, te ora nei rai ratou i teia tuatau.”​—Josephus​—The Complete Works, uriia e William Whiston.

Mei te openga mai o te 16 anere mataiti, kua tupu te taumaro i rotopu i te aronga tei irinaki e e tika tikai teia tataanga e te aronga tei ekoko e na Josephus i tata i te reira. Kua kimi a Serge Bardet, e tangata Varani tata tuatua enua e te kite karape i te tata puka, i te akataka meitaki i te manako o teia taumaro tei riro ei mea ngata tikai i te a anere mataiti i topa. Kua tata aia i tana kimikimi anga i roto i tetai puka te ingoa Le Testimonium Flavianum​—Examen historique considérations historiographiques (The Testimonium Flavianum​—A Historical Study With Historical Considerations).

Kare a Josephus i te Kerititiano. E ngati Iuda aia; no reira, e maata te taumaro anga no runga i te taoonga o Iesu, ko “te Karaiti.” I roto i tana kimikimi anga, kua akakite a Bardet e te rotai ra teia taoonga “ki te tuatua Ereni no te tuatua [akapapu] no te au ingoa o te tangata.” Karanga katoa a Bardet e i roto i te aerenga manako o tetai tangata tata ngati Iuda, “e mea matau na Josephus i te taangaanga i te tuatua Christos,” inara e akakite anga te reira e “e tarevake maata to te aronga akaapa no runga i te reira.”

Ko te tika ainei e kua kapitiia mai te au tuatua a tetai tangata ke e aru ra i te tu tata a Josephus? Kua rave mai a Bardet i te au akapapu anga tuatua enua e tetai au tataanga, e kua karanga e me kua aruia taua tu tataanga, te aiteanga i reira e tataanga temeio. Ka anoanoia tetai tangata tata “e tareni tona i te aru, e kare tetai ua atu tangata mei taito mai e aite atu,” koia oki, tetai tangata “mei ia Josephus rai no te mea e tu aite koreia tona.”

No reira eaa ra te aronga kite karape i ekoko ei? Te akataka mai anga a Bardet i te manamanata maata, karanga aia e “e maata te manako ekoko no runga i te Testimonium​—tei tuke ki te maataanga o te au tataanga taito—​no te mea kua uiia te au uianga no runga i te Testimonium.” Karanga katoa aia e kua raveia teia i te au anere mataiti i topa akatumuia ki runga i te “au akakoroanga tuke” kare ki runga i te au tataanga tei kite keia ana, te ka akapapu mai i te tikaanga tikai.

Kare i kiteia e me ka taui te kimikimianga a Bardet i te manako o te aronga kite karape no runga i te Testimonium Flavianum. Kua riro ra te reira ei akapapu i te tikaanga tikai ki tetai tangata rongonui kite karape o te akonoanga ngati Iuda i Ereni e te akonoanga Kerititiano, ko Pierre Geoltrain. Kua manako ke ana aia e kua kapitiia mai te Testimonium, e kua aviri katoa aia i te aronga tei irinaki i te tikaanga tikai o te reira. Inara kua taui aia i tona manako. Akakite aia e no te tataanga a Bardet i taui ei aia i tona manako. Kua akakite a Geoltrain e “mei teianei e aere ua atu, eiaa tetai tangata e ‘ekoko i te akapapuanga’ a Josephus.”

Ae, e maata ua atu te au akapapuanga a te Au Kite o Iehova kia ariki e ko Iesu te Karaiti​—ka kitea te reira i roto i te Pipiria.​—2 Timo. 3:16.